جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم آغازگر اخلاق و سبب پیدایش دانش آن در دنیای اسـلام اسـت .اخـلاق بـهعنوان آمـوزه بنیادین همواره در آیات قرآنی مورد سفارش قرار گرفته و غایت بعثت پیـامبر ـ کـه خـویش را معلـم اخلاق میداند ـ ،بیان شده است .با توجه به اهتمام ویژه قرآن کریم به اخـلاق ،ایـن پـژوهش بـا روش توصیفی ـ تحلیلی با بازگویی نقش مستقیم و غیرمستقیم قرآن در پیدایش دانش اخلاق اسلامی اسـت . قرآن کریم با خصوصیات جامعیت اخلاقی، بازشناسی فضائل از رذایل، نظاممند بودن ساختار اخلاقی و ارزش ویژه آن به اخلاق درصدد اثبات ادعای نگارنده مبنی بر پیدایش دانش اخلاق اسلامی همگـام با نزول قرآن و بر اساس پایهها و اصول و مبانی آن است. قرآن کریم از سویی عامل جهتدهنده دانـش اخلاق بر اساس مبانی و اهدا الهی است، از جهت دیگر بازگوکننـده نقـش ایـن کتـاب در پیـدایش ، گسترش و زمینهسازی بسیاری از تحولات علمی در علوم اسلامی ـ انسانی است

جریان مطالعات قرآنی مستشرقان از قرن دوازده میلادی به بعد سه دوره مشخص داشته است که دوره اول به انتقاد از قرآن بود و دوره دوم مطالعات قرآنی همراه حرکت استعماری و تبشیری گردید و در دوره سوم نقاب علمی به چهره زد، یکی از آثار دوره سوم کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» (The study Quran) در سال‌های اخیر به قلم چند نفر از مستشرقان آمریکایی و با سرویراستاری دکتر سید حسین نصر در هشت جلد شکل گرفت که جلد اول آن (شامل سوره حمد، بقره، آل عمران) به فارسی ترجمه و منتشر شد. در این نوشتار به نقد روش‌شناختی این اثر پرداخته شده است. نخست نقاط قوت این اثر از جمله: زبان انگلیسی اصیل و ترجمه روان آن و دفاع از وحیانیت قرآن بیان شده سپس به نقد مبانی، روش تفسیری و رویکرد عرفانی و نیز مواضع نویسندگان در مورد پلورالیسم دینی، کم رنگ کردن آیات مخالف یهود و مسیحیت، و نیز کمرنگ سازی آیات اهل بیت، دیدگاه شیعه و اعجاز قرآن پرداخته شده است. و در نهایت این کتاب را موجب مهجوریت قرآن در عصر حاضر بویژه در جوامع غربی دانسته شده است.

نویسنده ، با بهره گیری از آیات ، کتب روایی ، تفسیری ، لغوی و علوم طبیعی ، موضوع اعجاز علمی قرآن را در پنج بخش بررسی کرده است وی در بخش اول کتاب کلیاتی درباره مسائل علمی و تفسیر آن مطرح و ملاک ها و معیارهای معتبر و صحیح برای تفسیر علمی قرآن را بیان نموده و در ادامه ، موضوع اعجاز قرآن و ابعاد آن را بررسی می کند . در بخش دوم ، قرآن و علوم کیهان شناسی و مسائل آن از جمله ، آغاز جهان ، مراحل خلقت جهان ، خلقت هفت آسمان و زمین و جاذبه عمومی را تشریح نموده است . بخش سوم به قرآن و علوم ریاضی اختصاص دارد که مساله اعجاز عددی را مورد بررسی قرار داده است بخش چهارم به قرآن و علوم زیست شناسی مربوط است که بحث پیدایش حیات در روی زمین و خلقت انسان اولیه و نظریه تکامل داروین از مهمترین مسائل بحث شده در آن است . در بخش پایانی موضوع قران و علوم پزشکی از جمله : قرآن و بهداشت ، قرآن و درمان بیماری ها ، قرآن و اسرار خلقت انسان را تشریح نموده است نکته قابل ذکر ، این است که مؤلف در این کتاب آیاتی که می تون از آنها موضوعات علمی را استفاده نمود و (بیانگر اعجاز علمی قرآن است ) مطرح و پس از ذکر آرای مفسرین درباره آنها ، اعجاز علمی آیاتی رامیپذیرد که با مسائل علمی مخالف نبود و از حالت فرضیه علمی بودن خارج شده و به صورت یک قانون و قاعده کلی در آمده باشد .عنوان حکمت ها و اسرار علمی ، یکی از عناوین عمومی کتاب است که پس از طرح موضوع و آیات درباره آن ، حکمت ها و اسراری را که آیه در بردار دارد بیان می نماید انتشارات کتاب مبین این کتاب ۲ جلدی را در سال 1۳۸۸ منتشر ساخته است.

در این نوشتار نخست به پیشینه هزارساله اصول الفقه اشاره شده، سپس ضرورت تأسیس دانش اصول التفسیر بیان گردیده است؛ چراکه اصول الفقه رایج عمدتاً پاسخگوی دانش فقه است و اصولاً برای دانش­های دیگر همچون تفسیر پایه‌ریزی نشده است. در دانش اصول التفسیر برخی مباحث جدید مانند هرمنوتیک، زبان قرآن و ... نیاز است که در اصول الفقه رایج نیست. برخی مباحث اصول الفقه موردنیاز تفسیر هست؛ اما برخی ربط چندانی به تفسیر ندارد. ازاین‌رو، تأسیس دانش مستقل اصول التفسیر ضروری است. آنگاه مفهوم‌شناسی اصول التفسیر و تفاوت‌های آن با دانش‌های همگن مانند اصول الفقه، قواعد التفسیر و مبانی و روش‌های تفسیری تبیین شده، سپس به آسیب‌شناسی اصول التفسیر (مبانی، منابع و روش‌ تحقیق) پرداخته شده است. در این مقاله از روش تحقیق تحلیل تاریخی استفاده شده است.

مقوله تعارض علم و قرآن به‌تبع بحث تعارض علم و دین، از مباحث دیرین و دامنه‏دار در میان مباحث علوم تجربی به شمار می‌آید. ازاین‌رو دائرة‌المعارف‌های نگاشته شده، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به ارائه این مبحث می‏پردازند. یکی از آن دائرة‌المعارف‌ها که به‌صورت مستقیم به این مقوله ورود نموده است، مدخل «قرآن و علم»، دائرة‌المعارف اولیور لیمن است که توسط دکتر محمد شمشیرعلی نگاشته شده است. نوشتار پیش‏رو، پس از معرفی اجمالی دائرة‌المعارف اولیور لیمن و نگارنده این نگاشته، به همراه ترجمه مقاله، برجسته‏ترین نقاط قوت و ضعف را مورد بررسی قرار داده است. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‏ای است. یافته‌های تحقیق نشان می‏دهد، نگاشته مذکور از حیث تلاش در بازگویی آیات علمی و باور به عدم ناسازگاری بین یافته‏های جدید علمی و قرآن قابل‌تقدیر است؛ اما دارای کاستی‏هایی، ازجمله نوآور نبودن مقاله، فزونه‏گویی در سازگاری قرآن و علم، عدم مراجعه به منابع قرآنی و حدیثی، منحصر نمودن آیات علمی به علوم طبیعی، عدم بهره‌مندی از فهم قرآن‏پژوهان پیشین و معاصر و.... است.

مسأله‌ی «ساختار نظام اجتماعی» یکی از بنیادین‌ترین و اساسی‌ترین مسائل جامعه‌شناختی است که معرفت صحیح و کامل نسبت به یک «نظام اجتماعی» در گرو شناخت آن بوده و تبیین صحیح و کامل آن منجرّ به معرفتی روشن نسبت به عناصر نظام و چگونگی ترتیب و تنظیمِ چینش این عناصر در کنار یکدیگر و کیفیت مناسبات میان آنها می‌گردد و ارتباط منطقی میان ابعاد و فروع و جلوه‌های متنوع یک نظام را به خوبی روشن می‌سازد و بدون داشتن تصوری واضح از ساختار یک نظام، اطلاعات ما نسبت به آن نظام، صرفاً مجموعه‌ای از گزاره‌هایی هستند که ربط منطقی و حلقه‌ی واصل میان آنها معلوم نیست. تحقیق پیش رو تلاشی است برای کشف ساختار نظام اجتماعی مطلوب از منظر قرآن کریم و و تبیین ابعاد آن. برای این منظور، پس از ترسیم دقیق چارچوب نظری و مفهومی و تبیین روشن هدف با بهره‌گیری از دانش جامعه‌شناسی، ابتدا با رویکرد تطبیقی و بهره‌مندی از آیات قرآن کریم، مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و ارزش‌شناختیِ قرآنی، استخراج و تبیین شده‌اند. پس از آن با استفاده از روش استنطاقی و تفسیر اجتهادی و بهره‌گیری از آیات ناظر به حیات جمعی و روابط کلان اجتماعی و با عطف توجه به مبانی، «ساختار نظام اجتماعی» در قالب قضیه‌ای منطقی که بیان‌گر «نحوه‌ی تنظیم و ترتیب عناصر نظام اجتماعی و شبکه یا الگوی ثابت و ویژه‌ی حاکم بر روابط متقابل این عناصر» باشد، استخراج و تحت عنوان «شبکه‌ی مسئولیت جمعی» تبیین گردیده است. در مرحله‌ی بعد، واژه‌ی «ولایت» به عنوان کلیدواژه‌ای که در فرهنگ بیانی قرآن کریم، به صورت روشن و واضح بیان‌گر ساختار فوق‌الذکر است، تشریح و ابعاد مختلف این کلیدواژه توصیف شده‌اند. در نهایت، به منظور تکمیل تصویر ارائه شده از ساختار نظام اجتماعی اسلام، برخی از اصلی‌ترین جلوه‌های این ساختار در آیات قرآن کریم مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.

توجه به ویژگی‌های روانی انسان‌ها در تعامل خداوند با بندگان از جمله در تشریع احکام، در آیات مختلف قرآن کریم مشاهده می‌شود. علاوه بر وجود مفاهیم و کلیدواژه‌های روان‌شناختی در برخی آیات قرآن کریم، آیاتی نیز به‌طور غیرمستقیم دارای اشارات نهفته روان‌شناختی هستند که لازم است مفسران با نگاهی دقیق و تخصصی به تبیین آنها پرداخته و در نهایت آموزه‌های روانشناسی قرآن را استخراج نمایند. تفسیر روان‌شناختی یکی از گرایش‌های تفسیری است که مفسر با رویکرد روان‌شناختی به مجموع آیات قرآن نگریسته و با استفاده از منابع تفسیری و با هدف عرضه یافته‌های گذشته دانش روانشناسی، تولید یافته‌های جدید روانشناسی از آیات و نظام سازی بر اساس آنها، به تفسیر اشارات روان‌شناختی قرآن کریم می‌پردازد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی تفسیر روان‌شناختی قرآن کریم انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اصولی مانند: «وجود آیات روان‌شناختی در قرآن کریم»، «جواز و حجیت تفاسیر روان‌شناختی»، «نظریات مسلم روان‌شناختی، قرائنی مقبول در تفاسیر روان‌شناختی»، «تقدم نظریات مسلّم روانشناسی بر ظاهر آیات»، «توجه به حالات روانی انسان‌ها در کلام الهی»، «چند بُعدی بودن معارف قرآن» و «واقع‌نما بودن نظریات قرآنی» را می‌توان به عنوان مبانی تفسیر روان‌شناختی بیان نمود.

جنگ پدیده‌ای است که در طول تاریخ بشری، سابقه طولانی دارد و به‌نوعی همراه همیشگی انسان‌ها بوده است. یکی از دوره‌هایی که موضوع جنگ در آن بسیار پررنگ بوده است، دوران جاهلیت می‌باشد. نزاع میان قبایل بی‌شمار شبه‌جزیره عربی، به‌عنوان یک سنت جاری در میان اعراب شکل‌گرفته بود و ذهن و جسم آن‌ها را همواره درگیر خویش ساخته بود. گذشته از همراهی زندگی انسان با مسئله جنگ و درگیری، اسلام در سرزمینی متولد شده بود که ویژگی بارز مردمانش جنگ و خونریزی بود؛ بنابراین، به‌هیچ‌وجه نمی‌توانست نسبت به این مسئله خانمان‌سوز حیات انسان، بی‌تفاوت باشد. حال مسئله تحقیق حاضر این می باشد که فرهنگ‌سازی قرآن کریم درباره جهاد در برابر جنگ جاهلی چه بوده و بازآفرینی آن در عصر حاضر چگونه می باشد؟ پژوهش حاضر تحقیقی بنیادی و به روش توصیفی،تحلیلی و انتقادی و با هدف بررسی دیدگاه ها و آراء متفکران درباره مسئله پژوهشی و همچنین ارائه راهکارها در این باره ، به انجام رسیده است. روش گردآوری داده‌ها نیز، روش کتابخانه‌ای بوده و از منابع تاریخی، فقهی و متون دینی مرجع بهره گرفته‌شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که قرآن کریم با زیر سؤال بردن فرهنگ جنگ عرب جاهلی و با تکرار درست موضوع جهاد درآیات مختلف با وضع قوانین، مقررات و ارائه توضیحات وافی و کافی به فرهنگ‌سازی درباره جهاد پرداخته است. از این رو با استفاده از روش‌ها و راهکارهای متنوع، جامع و کارآمدی مانند الگودهی مناسب، تبلیغ و آموزش و استفاده از نظام ارزشیابی و ... به فرهنگ‌سازی درباره جهاد پرداخته است. ازجمله روش‌ها و راهکارهای بازآفرینی جهاد در عصر حاضر می‌توان برداشت صحیح و تفسیر درست آیات جهادی قرآن، بازخوانی درست اندیشه‌های جهادی پیامبر (ص)، تحلیل دقیق و نقد عناصر محوری دخیل در جنگ جاهلیت (مانند تعصبات قومی قبیله‌ای، پیروی کورکورانه از اجداد...)، درک و شناسایی صحیح شرایط حاکم بر عصر حاضر به جهت بومی‌سازی جهاد و تأکید بر مبانی غنی دینی و اسلامی که زمینه‌ساز موضوع جهاد می‌باشند (مانند توحید، معاد و ...) را نام برد.

قرآن کریم تنها پیام الهی در دست بشریت است که سالم از هر تحریفی باقی مانده است.در طول سالیان، افراد زیادی از دانشمندان اسلامی در جریان فهم آن، تفاسیر و آثار متعددی عرضه کرده‌اند. غیر مسلمانان نیز به محدوده مطالعات قرآنی وارد شده و آن را از جهات مختلف بررسی کرده‌اند. شبهات در مورد پیامبر(ص) در این آثار، فرایند رساندن و پذیرش پیام الهی را خدشه دار می‌کند. با بررسی آثار دانشمندان اهل سنت و نیز خاورشناسان در موضوع شخصیت پیامبر(ص) شبهاتی قابل استخراج است که این رساله متکفل شناسایی، ارزیابی و مقایسه هم سویی آن‌ها است تا آفت شبهه را از ریشه بازشناسی و برطرف نماید. بابررسی علمی مشخص می‌گردد که بین دو مجموعه تفاسیر علمای اهل سنت و به طور خاص مقالات دائره المعارف قرآن لایدن هماهنگی معناداری قابل مشاهده است که در این رساله از آن به هم آوایی تعبیر شده است. پرسش اصلی عبارت است از: هم آوایی شبهات مستشرقان و منابع تفسیری اهل سنت در مورد پیامبر(ص) در چه جنبه‌هایی است؟ در پاسخ به آن روش توصیف، تحلیل ونقد تاریخی، نیز روش‌های تفسیری وحدیثی به کار رفته است. نتایج حاصله عبارتند از اینکه نمادی از هم آوایی شبهات در محور‌هایی مانند تاثیر سحر برپیامبر(ص)، اخلاق، نسب پیامبر(ص) و سیره‌ی آن حضرت در تعامل با همسران و رعایت حقوق آنها، تعامل با قبایل مشرک، اهل کتاب و اسرا، پدیده‌هایی چون وحی، عصمت پیامبر(ص) و... قابل مشاهده است که با مبانی عقلی و موازین قرآنی، روایی مورد قبول فریقین می‌توان به نقد آن پرداخت. نقل‌های تفسیری متناسب با مبانی کلامی اهل سنت و روایات ضعیف زمینه ساز اظهار نظرهای ناصواب مستشرقان در مورد پیامبر(ص) شده است.علاوه برآن اکتفا به منابع اهل سنت، لغزش‌هایی در ترسیم شخصیت پیامبر(ص) در مداخل دائره المعارف به وجود آورده است.