جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده وجود تصورات متفاوت از خدا به عنوان موجودی مقدس نزد مردمان مختلف حاکی از آن است که مفهوم نهایی و تغییر ناپذیری از خدا وجود ندارد، بلکه این واژه در بردارنده معانی گاه غیر قابل جمعی است و به راستی که اگر این مفهوم، چنین انعطاف پذیری را نداشت جان سالم به در نمی برد و تبدیل به یک ایده بزرگ بشری نمی شد . هدف از فصول مقدماتی این تألیف، تاریخ واقعیت به زبان نیامدنی خدا نیست، بلکه تاریخ چگونگی فهم بشر از او است. مفهوم مواجهه و ارتباط با موجودی شخصی و غیر طبیعی که پایه نظام های اعتقادی را تشکیل می دهد بدون تبیین دقیق معنا شناختی مفهوم خدا و توجیه معقولیت گزاره های حاکی از آن ممکن نیست].هدف اصلی نویسنده تحلیل معناشناختی، مبتنی بر اصالت وجود قضایایی است که موضوع آن واجد بیشترین میزان راز آلودگی، یعنی خدا در نگرش صدرالمتألهین شیرازی است.[ از دید ایشان بحث از اساسی ترین مسأله فلسفه، خدا، موضوع شریف ترین علوم است که روح و حقیقت جهان و ریشه و اساس آن است. خدایی که مشخصه اصلی ادیان توحیدی است، در نگرش صدرالمتألهین نه تنها خالق، بلکه غنی و بی نیاز از غیر و موجودی بسیط، مطلق، لایتناهی، بحت، یگانه، موجودی حقیقی و صرف الوجودی که در شدت نامتناهیت بوده برخلاف ماسوایش که دارای وجودی ظلی و تعلقی است که در هستی و همه کمالات وجودیشان به او وابسته اند. خدا به شرط لایی است که شرط وجود سایر ممکنات بوده و ذاتی مستجمع جمیع اوصاف جمالی و جلالی که هیچ کمالی را از آن نتوان سلب نمود. خدا خیر غالبی است که چیزی یارای آفرینش یا نابودی آن را ندارد چه آن که هیچ واقعیتی او را به وجود نیاورده است. کنه این حقیقت قدسی در محدوده ادراک آدمی نگنجد، لیکن با تجلی اش در کسوت اسماء و صفات وجه معقولی برای شناخت مفهومی اش در دسترس بشر قرار می گیرد. واژگان کلیدی: خدا، اصالت وجود، فوق لایتناهی، بسیط الوجود، صرف الوجود، تجلی اسماء و صفاتی، وحدت تشکیکی وجود، وحدت شخصی وجود.

در این رساله به بررسی و تطبیق آراء جعفری و کاتینگهام در باب «معنای زندگی» پرداخته می¬شود. در راستای این هدف نخست به تبین و تحلیل اصل مسأله، دشوارهای بحث از آن و نظریّه¬های «معنا» پرداختیم. در ادامه دیدگاههای جعفری مورد بررسی قرار می¬گیرد. آنچه مسلم به نظر می¬آید این است که جعفری به خاطر توجه به دو مقام پرسش و پاسخ در این مسأله خود را از دیگر متفکران و فلاسف? ¬اسلامی، که تنها به مقام پاسخ التفات داشته¬اند، متمایز کرده است.جعفری در مسأله¬شناسی خود سه شرط اساسی را به منظور ارائ? پرسش از«معنای زندگی» ضروری می¬داند، که در صورت فقدان هریک از آنها اصل پرسش از فرم منطقی¬اش خارج می¬شود. مراد از پرسش در نظر جعفری یک پرسش سلوکی است که به نوعی «مسأله-شناسی» وی را به «دین¬شناسی» و « اخلاق¬شناسی» پیوند می¬زند. از این رو جعفری در بحث «معنای زندگی» رویکرد «دینی-اخلاقی» اتّخاذ می¬کند و بر این باور است که تنها دین است که می¬تواند به سؤالات مبنای فرد جواب دهد و ما را در راستای تحقّق «حیات معقول» یاری رساند. کاتینگهام به مانند جعفری رویکرد دینی را برای دست¬یابی به «معنا» ضروری می¬داند. وی «معنا» را دارای سه ویژگی اهمیّت¬دار بودن، موفقیّت¬مدار و اخلاقی بودن می¬داند. از نگاه او زندگی اخلاقی هر چند از شروط لازم برای کشف معنا محسوب می¬شود؛ امّا شرط کافی نبوده و نیاز به تأیید دینی دارد؛ چرا که هر عمل اخلاقی حداقلّ باید دورنمایی از موفقیّت را دارا باشد. در تطبیق آراء و دیدگاه¬های جعفری و کاتینگهام در این مسأله وجوه اشتراک و افتراق حدّالامکان ذکر می¬شود. اشتراکات: 1. فراطبیعت¬گرای خدا-روح محور 2. اتخاذ رویکرد دینی 3. لازم دانستن زندگی اخلاقی 4. نا کارامدی راهبرد عقلانی 5. اتخاذ رویکرد رئالیستی و کشفی بودن «معنا» 6. رابط? شکوفائی استعدادهای انسانی و عبادت راستین. افتراقات: 1. تأکید جعفری بر زندگی و کاتینگهام بر معنا 2. مسأله شناسی و تبارشناسی «معنای زندگی» 3. دال بودن یا نبودن ماهیت جهان بر هدف والای زندگی

موضوع پایان نام? حاضر، تبیین فلسفی – کلامی استجابت دعاست که در فصل نخست به معناشناسی واژ? دعا پرداخته شده است و سپس با الهام از قرآن، روایات و عقل به ترغیب نفوس بر این امر، همت گماشته شده است. در فصل دوم، شرایط و موانع استجابت دعا و نیز راز تأخیر در اجابت برخی دعاها مورد تأمل قرار گرفته است. شرایط استجابت دعا را می توان به دو بخش صحت و کمال تقسیم نمود که شرایط صحت دعا عبارتند از اخلاص داعی و حقیقی بودن دعا. با توجه به ازلیت علم الهی به تحقق پدیده ها، ارتباط دعا و علم الهی و اینکه آیا دعا سبب تغییر در علم خداوند متعال می شود، از دیگر موضوعاتی است که در فصل سوم به تحقیق آن پرداخته شده و در ضمن آن ، بداء و قضا و قدر، تحت بررسی قرار گرفته است. نتیجه آنکه بداء در مرتبه قدر که همان کتاب محو و اثبات است، قابل تحقق می باشد. تبیین فلسفی استجابت دعا در دیدگاه حکیمان بوعلی سینا، ملاصدرا و علامه طباطبائی و عدم منافات براهین عقلی با مسأل? استجابت دعا و همچنین امکان و یا عدم امکان تأثیرپذیری نفوس عالیه از نفوس زمینیان ، در فصل چهارم مورد کنکاش واقع شده است. در فصل پنجم، پاسخ به برخی پرسشها و شبهات درخصوص دعا که عبارتند از مسئل? " توقیفیت اسماء الهی در دعا " ، " دعا و قانون علیت " ، " دعا و رضای به قضای الهی " ، " ارتباط دعا و اسباب عادی " و نیز " دعا و سستی و تنبلی " مورد بحث قرار گرفته است.

چکیده : هم نراقی و هم قوشچی با نظر به وجود و ابطال دور در تسلسل برای اثبات واجب الوجود استدلال می کنند.نراقی حدوث عالم را حدوث دهری می داند و بیان می کند که حدوث دهری مخترع میرداماد نیست بلکه نظریه بسیاری از حکما و متکلمان و محققان است. اما قوشچی معتقد به حدوث زمانی عالم است.قوشچی معنای قدرت خداوند را امکان فعل و ترک آن با نظر به داعی در همه ی اوقات و بدون واسطه می داند،اما نراقی معنای قدرت را امکان فعل و ترک با نظر به داعی دربرخی اوقات چه با واسطه و چی بی واسطه می داند.همچنین قوشچی علم خداوند به اشیا را حضور خود اشیا در نزد خداوند میداند،و نراقی در بحث کیفیت علم خداوند ،نظر شیخ اشراق را می پذیرد،یعنی علم خداوند،علم حضوری اشراقی تفصیلی قبل از ایجاد اشیا است که با علم بعد از ایجاد اشیا بر طریقه واحدی است. نراقی اراده را تعلق قصد به یکی از طرفین می داند که آنرا برگزیده و به آن مایل شده است ولی قوشچی اراده را صفت قدیم قائم به ذات و مغایر با علم و قدرت و سایر صفات می داند.از نظر قوشچی کلام خداوند همان کلام نفسانی مدلول کلام لفظی و قدیم است که از طریق عقل و نقل اثبات می شود،ولی نراقی آنرا حروف و اصوات حادث و قائم به غیر ذات می داند،که از طریق نقل اثبات می گردد.نراقی اصل را در اثبات صدق خداوند انتفای قبح از ذات خداوند می داند ولی قوشچی از طریق محال بودن نقص در خداوند و اجماع بر صدق خداوند استدلال می کند و در نظر نراقی استدلال های قوشچی به انتفای قبح از ذات خداوند برمی گردد و هر دو حکیم صفات سلبیه را ازواجب تعالی بدلیل واجب الوجود بودن خداوند نفی می کنند.و اختلاف نظر اساسی این دو حکیم دراین است قوشچی صفات خداوند را زائد بر ذاتش می داند، ولی نراقی قائل به عینیت صقات با ذات است.

انسان یک فاعل علمی و یک موجود مدرک و شاعر است. ذهن و ذهنیت دارد و غرق در اقیانوس مواج و روان آگاهی، تخیل، تعقل و احساس است. هر انسانی هر لحظه و هر دم با ذهن خویش به تحلیل و تفسیر جهان اطراف خود مشغول است و بر اساس تصور و تلقی خاصی که از جهان دارد عمل می کند. تفکیک ذهن از عین یا معرفت از واقع و نفس الامر از دیر باز در تاریخ فلسفه و علم صورت گرفته است. فلاسفه جهان درباب نحوه ارتباط ذهن ما با نفس الامر به بحث فراوانی پرداخته اند. از میان این فلاسفه ما در جسجوی این مطلب برآمده ایم که برتراند راسل که یک فیلسوف مشهور معتبرغربی می باشد در این باره چه دیدگاهی را اتخاذ کرده است. چه خللی در نظرگاه راسل وجود دارد. آیا نظریه علامه طباطبایی بعنوان یک فیلسوف برجسته اسلامی می تواند نواقص نظرگاه راسل را پوشش دهد و بدیل معرفتی مناسبی برای آن باشد؟ علامه و راسل هر دو واقع گرا و رئالیست هستند هر دو مقوله مهم صدق که اساسی ترین عنصر مقوم معرفت می باشد را مطابقت با واقع تفسیر می کنند. به انسجام گروی، پراگماتیسم و امثال آن روی خوشی نشان نمی دهند. راسل از طریق انقسام معرفت به معرفت مستقیم و معرفت توصیفی می خواهد واقع را تحلیل معرفتی کند. علامه از راه تقسیم علم به حقیقی و اعتباری، بحث کلیات، ماهیت و وجود به اکتشاف نفس الامر می پردازد. دیدگاه راسل به عقل گرایی انتقادی و رئالیسم پخته نزدیک بوده و نگاهی مدرن است و نظرگاه علامه به عقل گرایی حداکثری، رئالیسم خام و افراطی و بینش سنتی قرابت دارد. دیدگاه علامه بهتر از راسل می باشد اما نظریه علامه هم اشکالاتی دارد که نگارنده به آنها پرداخته است. نگارنده به مطالب مهم و ممتازی درباب نفس الامر اشاره کرده که در آن نوآوری فراوانی وجود دارد. تفسیر خاص از نفس الامر، تفکیک دقیق معنا از مفهوم و مصداق، علیت تحلیلی و جعل ناپذیری قوانین حقیقی از دستاوردهای بدیع این تحقیق است.

دعا (به معنای درخواست امری مطلوب یا دفع امری نامطلوب از خداوند) در تعارضی ظاهری با دو صفت الاهی : "علم مطلق" و "خیر مطلق بودن" اوست. بر عالم خلقت قوانین ثابت و لا یتغیری مثل قانون علیت حاکم است. دعا یک علت است که در پس آن حوادثی رخ می دهد. علم مطلق خداوند به معنای علم به همه ی امور از جمله رویدادهای آینده، از این رو، مستلزم نوعی تعین گرایی و جبر در حوادث جهان است. وقوع یا عدم وقوع یک رویداد از پیش تعیین شده است؛ بنابراین دعا برای تحقق یا عدم تحقق آن به ظاهر بیهوده است. آنچه انسان می خواهد یا جهان را بهتر یا بدتر از آنچه هست می کند. بر خداوند به جهت خیر مطلق بودنش لازم است خواست را در حالت اول، هر چند بدون دعا، برآورده کند و در حالت دوم، هرچند بدون دعا پاسخ نگوید و باز هم، در هر دو حالت دعا به ظاهر بیهوده است. از سوی دیگر بر عالم اصل تغییر ناپذیر علیت حاکم است. استجابت دعا به معنای نقض این اصل است. تعارضات یاد شده در میان فیلسوفان دین به "مساله ی دعا " معروف است. این تحقیق نشان می دهد که علم مطلق الاهی، خیر مطلق بودن خداوند و نظام علی حاکم بر جهان با استجابت دعا از منظر علامه طباطبایی و ونسان برومر سازگار است؛ اگر چه نوع پاسخ دو متفکر به مساله دعا متفاوت است: "علامه طباطبایی" علم پیشین خداوند را به افعال ارادی انسان ممکن می داند و "برومر" ناممکن می داند و در عین حال هر دو علم الاهی را مطلق می دانند. "علامه طباطبایی" در عین اعتقاد به تعین گرایی در نظام جهان، با قراردادن اراده ی الاهی در طول علل، استجابت دعا را ممکن می داند و "برومر" استجابت دعا را در گرو ناتعین گرایی (عدم قطعیت) می داند.

تا قبل از صدرالمتألهین در یونان و جهان اسلام حرکت را از مسائل علوم طبیعی می دانستند و صدرالمتألهین براساس مبانی حکمت متعالیه اولاً معنای حرکت را به مفاهیم وجودی ملحق کرد و آن را در زمره مسائل فلسفه به معنای خاص قرار داد و ثانیاً دامنه حرکت را از محدوده برخی از اعراض فراتر برده و با اثبات حرکت جوهری وجود طبیعی را به عنوان وجود سیال معرفی کرد. در این پایان نامه اولاً: تفسیر صدرایی حرکت از منظر شهید مطهری بازگو می شود و ثانیاً: نوآوری های شهید مطهری در تقریر مباحث حرکت مشخص می گردد و ثالثاً: انتقاداتی که شهید مطهری در نقد حرکت دیالکتیکی هگل و مارکس با استفاده از حکمت صدرایی دارد بیان می شود. مباحث پایان نامه با بحث از چیستی و هستی حرکت آغاز می شود و با کاوش در علت و اقسام حرکت ادامه پیدا می کند. در بحث از اقسام حرکت دو فصل تحت عنوان حرکت در اعراض و حرکت در جوهر مطرح می شود و در نهایت حرکت دیالکتیکی از منظر حکمت صدرایی در یک فصل مستقل ارزیابی می گردد.

یکی ازبخشهای مهم فلسفه اسلامی بخش الهیات بالمعنی الاخص است.که در واقع مهمترین مسائلی که فیلسوفان بدان می پردازند درخودش جای داده است.مسائلی از قبیل اثبات واجب تعالی وصفات وافعال او که هر کدام آنها از پیچیدگی و از اهمیت زیادی در فلسفه اسلامی بر خوردار می باشند.صدرالمتالهین شیرازی در بین فلاسفه اسلامی در تاسیس قواعد عقلی وتطبیق معارف اسلامی بر مقاصد دینی شهرت بسیاری دارد و علامه طباطبایی یکی از فیلسوفان معاصر است که در فلسفه اسلامی وبالاخص در اغلب مسایل الهات بالمعنی الاخص دیدگاههای خاص و قابل توجهی دارد.این پایان نامه تحت عنوان تحلیل مقایسه ای تفاوت دیدگاههای صدرالمتالهین وعلامه طباطبایی در الهیات بالمعنی الاخص می باشد که سعی شده است با روش مقایسه ای به بر رسی تفاوت دیدگاههای آنها پرداخته شود.وچون علامه در مبانی فلسفی تحت تاثیر صدرالمتالهین ودر روش متاثر از ابن سینا می باشد بنابراین مقایسه ی آراء آنها می تواند افقهای جدید ونکات بدیعی برای محقق حوزه مسائل فلسفی در پی داشته باشد. در فصل دوم که پیر امون برهان صدیقین است گفته شده که صدر المتألهین شیرازی برای اثبات وجود خدا سعی نمود تقریری بی عیب و نقص از برهان صدیقین ارائه دهد لذا برهان خویش را مبتنی بر مقدماتی نمود بعد از صدرا تقریر ایشان مورد رد یا پذیرش فیلسوفان بعدی قرار گرفت تا آن که علامه طباطبایی با ارائه تقریری نو و ابتکاری از برهان صدیقین مقدمات بدیهی برای آن تدارک دید که نشان دهد اثبات وجود خدا امری بدیهی و تنبیهی است نه برهانی و نظری. در فصل سوم که دربار? علم تفصیلی واجب به ماسوا قبل از ایجاد می باشد بیان شده که این بحث از معضلات علم حق‌ تعالی است صدرالمتألهین برای حل مسأله از طریق قاعده « بسیطه الحقیقه کلُّ الاشیاء و لیس بشیءٍ منها» استفاده نمود. این قاعده ترکیبی از نفی و اثبات است قسمت اول آن اثباتی و قسمت دوم قاعده سلبی است. ما شرح مفصلی از این قاعده بیان نموده‌ایم ولی علامه طباطبایی ضمن قبول این قاعده به عنوان قاعده‌ای تام و درست از طریق دیگری سعی نمود مسأله را حل کند و آن از طریق «اطلاق ذاتی» است. که البته روش علامه با مقدمات و مؤونه‌های کمتری همراه است. فصل بعدی و مسأله‌ی مورد بحث آن، قضای الهی است که یکی از مراتب علم حق تعالی است که همان علم کلی بعد از مرتبه‌ی ذات حق می‌باشد. و صدرالمتألهین این مرت.

علی بن حسین موسوی بغدادی مشهور به سیدمرتضی علم‌الهدی ‌(355-436 ه‍ . ق) از متکلمین برجسته جهان تشیع است. سیدمرتضی درفقه، اصول، لغت‌ ‌و شعر نیز دارای تخصص‌ و تبحراست. برجسته‌ترین استاد وی شیخ مفید‌است. کتاب «الذخیره فی علم‌ الکلام» ‌از جمله کتب کلامی وی است‌ که تتمه‌ی کتاب «الملخص فی اصول‌الدین»‌می‌باشد. در ترجمه‌ی کتاب سعی شده است در عین توجه به الفاظ ‌و ‌عبارات از ترجمه‌ی تحت‌اللفظی پرهیز شود. کتاب دارای چهار باب است. در باب اول، نبوت به طور ‌مطلق و ‌این که ‌انبیاء قبل و ‌بعد‌ از ‌نبوت مرتکب هیچ معصیتی نمی‌شوند، ‌مطرح می‌گردد. همچنین شریف ‌مرتضی در‌ این باب دیدگاه یهود‌‌ پیرامون امتناع نسخ را ابطال می‌کند ‌و نظریه‌ی مشهور به «صرفه»‌را‌ مطرح می‌کند. در‌باب دوم، وجوب امامت به طور ‌مطلق، امامت امیرالمؤمنین(ع)‌ و ‌باقی ائمه (ع) ‌و ‌عدم مشروعیت غیر‌ ایشان‌ ثابت‌‌ می‌گردد. شریف مرتضی همچنین در این باب، کفر محاربین با امیر‌المؤمنین را اثبات می‌کند. در باب سوم که وعید سمعی است بیان می‌کند که این بحث نقلی است نه عقلی. و بر عقاب شخص فاسق یقین وجود ندارد. همچنین اثبات می‌کند که شفاعت پیغمبر(ص) تنها در ساقط کردن عقاب است ونه افزایش ثواب. در باره‌ی اهل آخرت معتقد است تکلیف از آن‌ها ساقط است و اینکه در افعال خود مختار هستند. وی عذاب قبر را جایز می‌داند و استحاله‌ی آن را رد می‌کند. ایمان را تصدیق قلبی تعریف می‌کند و کفر را دقیقاً مقابل آن می‌داند. در باب چهارم، وجوب امر به معروف را مقید به واجبات می‌داند و معتقد است علت نهی از منکر، زشتی منکر نیست. همچنین شش شرط را برای نهی از منکر لازم می‌داند. وجایز می‌داند در برخی زمان ها، سرزمینی نه دار اسلام باشد نه دار کفر. در باره‌ی ریشه‌ی زبان‌ها می‌گوید: محال است ابتدای زبان از سوی خدای متعال توقیفی باشد. نسبت دادن القاب محض را به خداوند، عقلاً جایز نمی‌داند. اسم هایی مانند «اسبق»، «اقدم»، «لم یزل»، «سیّد به معنای مالک»، «ماجد» «رائی»، «فرد»، «منفرد» را بر خداوند حمل می‌کند. و صفاتی همچون «دار»، «طبیب»، «متیقّن» «متحقق»،«فهم» و «فطن» را از الله تعالی سلب می‌کند.

معاد یکی از اصول مهم ادیان آسمانی به شمار می آید.این مسأله،با موضوع انسان شناسی و نفس شناسی ارتباط گسترده ای دارد.همان طور که در باب انسان شناسی دیدگاههای گوناگونی وجود دارد،آراء مختلفی نیز در باب معاد مطرح است.معاد جسمانی یکی از اعتقادات و آموزه هایِ مُتقَن دین اسلام می باشد.حال ،آیا می توان این نظریه را با دلیل عقلی اثبات نمود؟ابن سینا به ناتوانی عقل در ارائه دلیل بر اثبات آن اعتراف کرده و بر این عقیده است که چون لسان شرع آن را تأیید می کند،باید به آن ایمان آورد.اما ملاصدرا بر اساس مبانی و اصول فلسفی خود همچون تجرد قوه خیال و شیئیت شیء به صورت آن است و چندین اصل مهم دیگر،این آموزه را با دلیل عقلی و بصورت منطقی، برهانی می سازد.وی چنین نتیجه می گیرد که نفس در آخرت از طریق قوّه خیال با تصوّر بدن خود و بدون مشارکت ماده،آن را در عالم خارج ایجاد می کند و وخالق این بدن، مجرد ولی بدنِ مخلوق،مادی و جسمانی است.وی تصریح می کند که نفس در هر عالَمی به مقتضای ذاتش بدنٌ مّا ئی را می طلبد که از آن جدا نمی شود. در این تحقیق ، به بررسی مدّعای ایشان پرداخته و آن را از حیث منطقی بررسی کردیم.اولین کسی که به نحو مبسوط به برهانی کردن معاد جسمانی پرداخته است، صدرالمتألهین شیرازی است. پیش از او، کسی این نظریه را با این مبانی و جزئیات،بصورت مستدلّ بیان نکرده است. با بررسی دیدگاه هائی که در مورد معاد جسمانی مطرح است،اَصالت تاریخی انتساب این نظریه،یعنی اثبات معاد جسمانی به ملاصدرا،روشن شده است.