جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهانسان موجودی کمال طلب و افزون خواه است که هیچ حدی را برای خود نمی‌شناسد. اگربه دنبال دنیا برود، بهترین آن را برای خود می‌خواهد و اگربه فکر کمالات معنوی باشد، نیز هیچ گاه به پایان راه نخواهد رسید. البته عوامل و زمینه‌هایی وجود دارند که به بالندگی انسان کمک می‌کنند، همچنان که اسباب و زمینه‌هایی نیز وجود دارند که سبب سقوط و انحراف وی می‌شوند و او را از سیر به سوی اوج کمالات باز می‌دارند. با توجه به بروز انحرافات گوناگون در جوامع و ظهور مشکلات فراوان در این زمینه و رشد بی‌رویه جرایم و دور شدن از سنتها و احساس نیاز به بازگشت به دوره دین محوری رساله حاضر باعنوان عوامل انحراف بینشی و راه‌های درمان آن از نگاه امام علی (ع) و با هدف شناساندن عوامل انحراف به مردم و جوانان به منظور جلوگیری از آن و بیان دیدگاه امیر المومنین، و نیز شناخت زمینه‌های شکل گیری و گسترش انحراف در اجتماع، موانع و بررسی عوامل انحرافات بینشی در جامعه شروع به کار کرد و در انتها به بیان راهکارهای جلوگیری از انحراف پرداخت. این تحقیق از چهار فصل تشکیل شده که. فصل اول باعنوان کلیات به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی انحراف، بینش، انحراف بینشی، انواع بینش می‌پردازد. فصل دوم باعنوان شاخصه‌های بینش به بررسی شاخصه های بینش انحرافی مانند، ریاست طلبی، منفعت طلبی، سطحی نگری، سستی در کار، شتابزدگی، و... پرداخته می شود. همچنین به تبیین شاخصه های بینش صحیح از جمله تفکر و تدبر، تشخیص حق از باطل، مشورت، امام شناسی،، دشمن شناسی، دور اندیشی، تیزهوشی، نگاه عبرت آموز و... می‌پردازد. در فصل سوم که با عنوان عوامل انحراف بینشی است؛ عواملی مانند هواپرستی، دنیازدگی، لقمه حرام، شیطان، ظلم، جهل، غفلت، نفاق، تعصب و... را بررسی کرده و به بیان ارتباط آنها با انحراف می‌پردازد. فصل چهارم نیز که آخرین فصل این تحقیق است باعنوان درمان انحراف سعی در نشان دادن راههای درمان انحراف پس از پیدایش آن می‌باشد که در مرحله نخست قرآن، ارتباط با خدا، زهد، عبرت آموزی، توبه، رعایت تقوای الهی، ایمان به خدا و... . را به عنوان راه درمان معرفی کرده است. در ضمن لازم به ذکر است که‌این تحقیق به شیوه تتبع روایی و فیش برداری، و به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از نرم‌فزارهای موجود بوده است. از کتب روایی و شروح وتعدادی از کتب اخلاقی استفاده شده است.

در میان کتب به یادگار مانده از پیشینیان، برخی آثار، دارای ویژگی های بارز و متمایزند، که آنها را برای آیندگان مهم می کند. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید نیز از آثاری است که ویژگی های منحصر به فردی دارد. برخورداری مؤلف از ذوق ادبی، و آگاهی گسترده او از وقایع تاریخی عصر صدور خطبه ها و سخنان امام علی، از ویژگی های بارز این شرح است که شناخت این اثر نفیس را بر دانش پژوهان علوم اسلامی، ضروری ساخته است.

پرسش اساسی این است که راه افزایش توانمندی انسان در تحمل مشکلات چیست؟ آموزه های قرآن و حدیث، یکی از راه ها را «توکل به خدا» دانسته است. در همین راستا، مقاله پیش رو، به تبیین روان شناختی مفهوم توکل و نقش آن در «تحمل افزایی» انسان در سختی های زندگی می پردازد. نتیجه پژوهش روشن می سازد که توکل در حوزه شناخت ها و عواطف فرد تغییراتی ایجاد می کند که از همان رهگذر، توانایی تحمل وی را افزایش می دهد. در حیطه شناخت و نگرش فرد، شخص توکل کننده دارای نوعی تفسیر و ارزیابی می شود که به سبب آن عواطف مثبت «آرامش» و «نیرومندی» در او شکل می گیرد. این عواطف، منطبق با مولفه های «تحمل» است. این نتایج از مسیر فرایند «زمینه ها» و فرایند «پیش نیازها» توکل به دست آمده و در حوزه مشکلات خانواده، بر تحمل افزایی اعضا در مواجهه با «رویدادهای ناگوار» و «رفتارهای ناگوار» تطبیق داده شده است.

برخی با تمسک به ظاهر روایت رایت، که در ظاهر به طور عام، هر نوع قیام و برافراشتن هر پرچمی پیش از ظهور حضرت حجت الاسلام را محکوم و پرچمدار آن را طاغوت معرفی می کند به عدم مشروعیت تشکیل حکومت در عصر غیبت و تحریم هر حکومتی پیش از آن، حکم کرده اند. این نوشتار کوشیده است ضمن ارائه تفسیری منطقی از روایت رایت با تکیه بر آیات قرآن و احادیث معتبر و قراین و شواهد دیگر، ادعای یاد شده را نقد کند و بر این نظر تاکید نماید که این روایت اطلاق ندارد و شامل قیام هایی که برای اقامه دین و مبارزه با ستم و بدون انگیزه های نفسانی صورت می گیرند نمی شود. در این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده است.

مسئله‌ی پرستش و عبودیت همیشه در میان انسان‌ها دارای اهمیت خاصی بوده است،با این که یگانه پرستی با فطرت سلیم انسانی سازگار است، اما با یک نگاه کلی به تاریخ بشریت می‌توان دید که انسان‌های زیادی در این مسیر فطری به بیراهه رفته و آنچه را شایسته‌ی پرستش نبوده، پرستیده‌اند یا این‌که برای خدای یکتا، شریک قرار داده‌اند. البته شرک‌ورزی به مشرکان اعتقادی اختصاص ندارد؛ چه بسیار موحدانی که شرک در رفتار آنان بروز می‌کند و اعمال مشرکانه انجام می‌دهند.از آن‌جایی که شرک‌ در تقابل با فطرت انسان قرار دارد، چنانچه در عقیده ریشه بدواند و یا در قصد و انگیزه نفوذ کند رفتارهای اخلاقی انسان را تحت تأثیر قرار داده و ارزش آن‌ها را زایل می‌سازد. همچنین اگر مظاهر شرک در رفتارهای اخلاقی انسان، نمود یافت، رفتارهای مخالف با فطرت و طینت پاک از او صادر خواهد شد. به عنوان نمونه، توجه افراطی انسان به امور مادی و دنیوی دل‌مشغولی و وابستگی به دنیا‌، غفلت از یاد خدا و توکل به او، تکبر، عجب، ناسپاسی و بسیاری دیگر از آسیب‌های اخلاقی، از جمله پیامدهای شرک‌ورزی به شمار می‌آید.همچنین انسانی که موحد نیست و یا معرفت کافی در این زمینه ندارد، به این دلیل که حدود الهی را رعایت نمی‌کند، به سرعت تابع هوای نفس خواهد شد؛ شیطان در او طمع کرده و بر او مسلط می‌شود و او را در نهایت به گمراهی و هلاکت خواهد انداخت.بنابراین اگر انسان بخواهد در مسیر درست و صراط مستقیم قدم بردارد و سعادت خویش را تضمین کند، محکم ساختن پایه‌ها‌ی اعتقادی‌اش و سپس تنظیم رفتارش بر اصل توحید، ضرورتی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

آیا در مسیر تهذیب انسان، اولیای ‌الهی تصرفی تکوینی در باطن و نفس انسان صورت می‌دهند؟ شواهد و قرائنی که از آیات و روایات برای اثبات این موضوع می‌توان ارائه داد کدامند؟ آیا این تصرف با اختیار و ارزشمندی کار انسان، منافات ندارد؟ادلّه‌ی عام و ادلّه‌ی خاص دالّ بر آنند، اولیای الهی با علم و قدرتی که از ناحیه‌ی خداوند متعال به آنها إعطا شده، از ضمیر انسان‌ها آگاه و قادر به تغییر نفوس آن‌ها می‌باشند، و این کار را می‌کنند. منتها تغییر از راه تصرف می‌تواند حدود مختلفی از حداقل تا حداکثر داشته باشد.نقش تکوینی‌ اولیای الهی در این زمینه (مهذّب شدن انسان‌ها) هم نقش فاعلی عام و هم نقش فاعلی خاص است. در نقش فاعلی عام، اولیای الهی سبب و واسطه‌ی رسیدن فیض الهی به همه‌ی مخلوقات از جمله انسان‌ها هستند، و این مختص به چهارده معصوم? است. نقش فاعلی خاص که نمود آن در تصرفات تکوینی اولیای الهی است، به دو قسم حداکثری و حداقلی تقسیم می‌گردد، از نقش حداکثری به هدایت به امر و ایصال به مطلوب (ایصال الی المطلوب) تعبیر می‌شود، اولیای الهی با علم و قدرتی که خداوند متعال در اختیارشان قرار داده است، در باطن برخی انسان‌هایی که با عمل اختیاری خویش قابلیت هدایت خاص را یافته-اند، تصرف کرده و آنها را مهذّب می‌سازند، امّا نقش حداقلی خاص، در جایی است که شخص هنوز به این قابلیت دست نیافته است، در اینجا گاه ولیّ خدا با تصرف در کائنات مسیر تهذیب نفس را برای وی هموار می-سازد تا او با گوهر ذاتی خود یعنی اختیار راه بپیماید؛ و قابلیت هدایت خاص را پیدا کند.حوزه‌ی پژوهش این رساله، آیات قرآن کریم و احادیث معصومین? می‌باشد. بخش اوّل به دو فصل "کلیات و مفاهیم" و بیان "حد و حدود ولایت و ولایتِ تکوینی" اختصاص دارد و بخش دوّم (فصل سوّم) به مستندات و ادلّه‌ی این موضوع اختصاص یافته و در بخش سوّم (فصل چهارم) به پاسخ سوالات مطرح در این زمینه پرداخته شده است.کلید واژه‌ها: هدایت به امر، تصرف تکوینی، تهذیب نفس، ولایت تکوینی، هدایت تکوینی، ایصال به مطلوب، ولیّو اولیای الهی.

خدای متعال انسان را موجودی با کرامت آفرید و او نخستین کسی است که پیش از آفرینش انسان، به هنگام آفرینش او و پس از خلق او، وی را تکریم کرده است. او به عنوان خالق یکتا که برترین و افضل مخلوقاتش را آفریده است خواستار عزت و برخورداری از شخصیت انسانی والا برای فرد فرد بندگان خویش است. به همین دلیل به او اجازه نداده است تا نفس خویش را خوار کرده و خود را نزد دیگر مخلوقات خوار نماید. البته برخورداری از شخصیت والای انسانیِ هر کس در گرو رفتارهای اوست. این رساله به دنبال شناسایی عوامل آسیب شخصیت فرد و ارائه راه‌کارهای در امان ماندن از این آسیبها است. در این راستا ضمن تقسیم آسیب‌ها به سه نوع تصوری، ظاهری و حقیقی، عوامل آسیب شخصیت را در سه دست? شناختی، اخلاقی و رفتاری تقسیم بندی کرده و مصادیق هر یک را با اتکاء به آیات و روایات مورد بررسی قرار داده است؛ و در پایان راه‌کارهای مقابله با آسیب شخصیت و در امان ماندن از آن را نیز بر شمرده است.

خانواده نهاد اساسى و محورى در جامعه است و به عنوان هسته نخستین سایر نهادهاى اجتماعى به شمار مى‏آید. خانواده کوچک‏ترین واحد اجتماعى است که اساس و زیرساخت واحدهاى بزرگتر به شمار مى‏رود. میزان موفقیت و سهمى که افراد براى ایفاى نقش در واحدهاى بزرگ اجتماعى ایفا مى‏کنند بستگى تام به نحوه رشد و تربیت و شکوفایى استعداد های آنها در کانون مقدس خانواده دارد. همچنین با نگاهی به وضعیت نابسمان اجتماع درمی یابیم که بیشتر دردها و مشکلات و فسق و فجورها از خانواده سرچشمه می گیرد. بنابراین خانواده می تواند منشأ بدبختی و سعادت افراد باشد. آنچه موجب تحکیم کانون خانواده می گردد و سعادت و خوشبختی اعضای خانواده را به همراه خواهد داشت، وجود اخلاق نیک و توجه به وظایفی است که هر کدام از اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند و از نظر اخلاقی، موظف به رعایت آنها می باشند. و آنچه موجب تزلزل و نابودی و بدبختی خانواده می گردد، وجود آسیب های اخلاقی و بی توجهی افراد خانواده نسبت به وظایف خود در کانون خانواده می باشد. بنابراین هر کسی در خانواده، جهت حفظ و تحکیم کانون خانواده خویش، نیازمند به این است که با نکات اخلاقی در خانواده و وظایفی که درکانون خانواده نسبت به یکدیگر دارند و با آسیب های اخلاقی ایی که موجب تزلزل و نابودی خانواده می گردد، آشنا گردند. رفتار و گفتار امیرالمومنین (ع) بهترین و زیباترین الگو برای آشنایی افراد با اخلاق و وظایف اخلاقی و آسیب های اخلاقی در خانواده می باشد. اما از آنجا که به گفتار و رفتار ایشان در این زمینه کمتر توجه شده و بیشتر به گفتار و رفتار ایشان در ابعاد سیاسی و حکومتی توجه شده است، لذا بر خود لازم دانستیم با توجه به اهمیتی که کانون خانواده در سعادت و شقاوت افراد دارد، اخلاق خانوادگی را از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهیم. با توجه به این مطلب در این تحقیق به دنبال این مسئله ایم که از نگاه امام علی (ع) اخلاق در خانواده چگونه باید باشد؟ و اینکه از نگاه امام علی (ع) چه آسیب های اخلاقی در خانواده موجب فروپاشی کانون خانواده می گردد؟از نگاه امام علی (ع) جهت تحکیم کانون خانواده، زن و شوهر هر کدام در خانواده از نظر اخلاقی وظایفی دارند که برخی از آن وظایف میان آن دو مشترک است مثل، اظهار محبت به یکدیگر، حسن خلق، تکریم و احترام گذاری نسبت به هم و... . برخی از آن وظایف مربوط به مرد است مثل، تأمین نیازهای دینی خانواده، تأمین نیازهای اقتصادی خانواده و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، اطاعت از شوهر، امانتداری، نیکو خانه داری. همچنین از منظر امیر المومنین (ع) فرزندان و والدین نیز از نظر اخلاقی وظایفی نسبت به هم دارند. از جمله وظایف والدین در برابر فرزندان از نگاه امام علی (ع) مانند، توجه به آدابی که هنگام تولد فرزند باید رعایت کرد، محبت به فرزند، عدالت و مساوات نسبت به فرزندان و... اما وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر مثل، اطاعت از والدین، احسان به والدین، پرهیز از اذیت آنان می باشد. امیر المومنین (ع) وجود برخی از آسیب های اخلاقی در خانواده را موجب فروپاشی و تزلزل کانون خانواده می دانند، که برخی از آن عوامل را میان زوجین مشترک می دانند مثل، آزاردن زوجین همدیگر را، بد اخلاقی، زیادیِ توقعات، قانع نبودن و... . برخی از آن را مربوط به مرد می دانند مثل، سوء تدبیر، بیکاری، بخل و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، منت گذاری، ناسازگاری، خیانت کردن و... . بنابراین آنچه در این تحقیق بعد از بحث از کلیّات در مورد مسئله خانواده، از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته است در سه بخش خلاصه می شود. بخش اول به وظایف اخلاقی زن و شوهر در خانواده پرداخته. و بخش دوم به وظایف اخلاقی متقابل والدین و فرزندان در خانواده پرداخته و در بخش سوم به آسیب شناسی اخلاق خانوادگی پرداخته شده است. در تمامی این بخش ها سعی کردیم با توجه به منابع روایی و تاریخی، به گفتار و رفتار امام علی (ع) در زمینه خانواده و اخلاق خانوادگی و آسیب های مربوط به خانواده بپردازیم. در برخی موارد روایات جمع آوری شده، مسقیم به مسئله اخلاق خانوادگی مربوط است و در برخی موارد روایات صادر شده از حضرت (ع) کلّی است که به طور غیر مسقیم می تواند به اخلاق خانوادگی نیز مرتبط باشد.

موضوع «محبّت» از مهم ترین و کاراترین موضوعات زندگیبشر است.هر چند دربارهمحبّتپژوهش‌های بسیاری صورت گرفته است ولیهمچنان بسیاری از ابعاد آن نیازمند تحقیق و بررسی است.در این پژوهش رابطه‌ی «محبّتدینی» و «اطاعت پذیری» مورد توجه قرار گرفته است.اسلام برترینمحبّترا در مورد خداوند بیان می‌دارد و او را سرچشمه و اصل و اساس آن می‌خواند و تماممحبّت‌ها را در این راستا مقبول می‌داند.محبّتبه خدا ومحبّتبرای خدا را کهمحبّتدینی می‌نامیم با اطاعت، رابطه‌ی مستقیم و تنگاتنگی دارد و میزان اطاعت‌پذیری از مراتبمحبّتمتاثر است.محبّتدینی دارای ویژگی‌هایی است که می‌توان به تفضّل الهی، معرفت، پاکی، همراهی با بغض کمل طلبی و شور و نشاط اشاره نمود.محبّت دینی دارای نشانه‌ها و پیامدهایی می‌باشد. از اصلی ترین نشانه‌های محبّتواقعی می‌توان به اطاعت‌پذیری و تلاش محبّ برای جلب رضایت محبوب و بیاد او بودن اشاره نمود. توجه به پیامدهایمحبّتدینی در تشویق به آن موثر است که این پیامدهای خوش را می‌توان در دو بخش دنیایی و اخروی بیان نمود.ضمناً آسیب‌ها و آفاتی مانند دنیادوستی، گناه و نادانی،‌محبّتدینی را تهدید می‌نمایند.

غیرت یکی از صفات اخلاقی است که در مرحله عمل، یعنی غیرت‌ورزی، ممکن است دچار آسیب شود و از مسیر صحیح خود خارج شود. خروج غیرت از محدوده‌های خود منجر به افراط یا تفریط در غیرت‌ورزی می‌شود. هرکدام از افراط و تفریط در غیرت‌ورزی موجب بروز پیامدهای نامطلوبی برای انسان و اجتماع می‌شود. در آموزه‌های اسلامی پیامدهایی برای زیاده‌روی و کوتاهی در غیرت‌ورزی بیان شده است که در این تحقیق به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است. از جمله پیامدهای افراط در غیرت‌ورزی، سوء‌ظن و تجسس و از پیامدهای تفریط در غیرت‌ورزی، غضب الهی و گرفته‌شدن روح ایمان هستند.