جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقوله ي تربيت و اخلاق مداري، از جايگاه ويژه اي در سعادت دنيوي و اخروي بشر برخوردار است. از این رو هر انسان طالب حقّی، با آگاهی از مجموعه ي بايدها و نبايدهایی که در تعالیم وحیانی در این زمینه بیان شده و سپس عمل به باید ها و ترک نبایدها؛ به كمال مطلوب وصول یافته و از انحراف از مسير حق مصون خواهد بود. در این راستا، بازخوانی نصوص دینی، ضمن توجّه به لایه های معنایی این متون مقدّس و نیز در نظر داشتن تأثیر عواملي چون: زمان، مكان، ميزان تعليم و تربيت مخاطب و ديگر قواعد و ساز وكارهاي معناشناختي كه متن در آن شكل گرفته، راه گريزی است از تحيّر و سردرگمي در شناخت و تمييز ارزش ها. امّا با توجّه به كثرت روايات أئمه ي معصومين (عليهم السلام) در اين زمينه كه در قالب يك پايان نامه نخواهد گنجيد؛ در اين پژوهش تنها باز خواني روايات امام صادق (ع) از روزنه ي ارزش ها و ضدّارزش ها براي بازسازي انديشه و رفتار ديني مورد عنايت خواهد بود. براساس اعتقاد تشیّع، معصوم عقل کل است و اوامر و منهیات او عین اوامر و منهیات عقل است. لذا در اين سير تحقيق، با اين پيش زمينه که " ارزش "، عبارت است از آنچه که امام جعفر صادق ( عليه السلام ) بدان عمل نموده یا زبان در مدح آن گشوده و يا وعده ي نيکويي نسبت به آن داده است. هم چنين " ضد ارزش "، شامل مواردي است که امام در قول یا فعل به نوعي بيزاري خود را نسبت به آن اعلام نموده و يا وعده ي عذاب بر آن داده است؛ به مطالعه و بررسي تک تک روايات مجموعه ي 22 جلدي روايات امام ششم( عليه السلام ) به نام مسند الإمام الصادق ( عليه السلام ) نوشته ي عزيز الله عطاردي از ابتدا تا انتها - با صرف نظر از روايات فقهي و هر آنچه که در غايت طرح اين رساله نمي گنجد – می پردازیم.و سپس با دسته بندي مجموعه ي ارزش ها و ضدّارزش ها از منظرهاي گوناگون(فردي و اجتماعي پراهميّت و كم اهميّت و...) به ارائه ی چشم انداز جغرافیایی صحیح از ارزش های دینی می پردازیم. طبعاً فراواني و گستردگي روايات جمع آوري شده در اين پژوهش، فراتر از حجم يک رساله ي کارشناسي ارشد است، لذا در اين نوشتار تنها تحليل گروهي چند از مجموعه ي اين ارزش ها و ضدّ ارزش ها ارائه خواهد شد.

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی موضوع« مبانی و روشهای تفسیری» است . مراد از مبانی باورها و اصول مسلم و پذیرفته شده مفسر است ، که در فرآیند تفسیر بر اساس آن قرآن را تفسیر می کندو مراد از روشهای تفسیری سازوکارهایی است، که مفسران در تفسیر آیات از آن برای فهم و استنباط مدلول کلام کمک می گیرند. بررسی مبانی و روش های تفسیری مفسران نسبت به بسیاری از تفاسیر در قالب پایان نامه و کتاب انجام گرفته است؛ ولی در مورد مبانی و روشهای تفسیری هر یک از امامان شیعه تا آنجا که بررسی نمودیم، کار مستقلی صورت نگرفته است. در این پایان نامه کلیه روایات امام باقر(ع) که در مسند الامام الباقر (ع) در شش جلد آمده، مطالعه وروایات تفسیری امام باقر (ع) استخراج و از منظر مبانی و روش تفسیری امام(ع) مورد بررسی قرار گرفت. اما قبل از ورود به بررسی روایات تفسیری، در بخش اول به کلیات پرداختیم ، که شامل تبیین مساله، هدف آن و بیان پرسشها است. بخش دوم که شامل 30 روایت می باشد مبانی تفسیری امام را در 12 عنوان بیان کرده است. بخش سوم شامل 687 روایت می باشد که به 5 فصل تقسیم شده است و در بردارنده روش تفسیری امام باقر (ع) است.فصل اول شامل روایات تنزیلی ( شان و سبب نزول، مکان و زمان نزول)بالغ بر 36 روایت است.فصل دوم احادیث بطنی می باشد که بالغ بر 50 روایت است. فصل سوم شامل 296روایت است و احادیث تطبیقی را در بر گرفته است. فصل چهارم احادیث مربوط به مفاد آیات ( بیان علت احکام در آیات، شرح و تبیین آیات، شرح لغات، در جواب سوالاتی که از امام می شد، شرح عبارات در آیات، بیان مفهوم موافق آیات و ترجمه درون زبانی ) شامل 206 روایت و فصل پنجم احادیث مربوط به دلالتها( اشاری، اقتضاء، التزام، تنبیه) شامل 30 روایت است. با توجه به بررسی کلیه روایات امام باقر (ع) در این پایان نامهمشخص شد،در بین روایات تفسیری آن امام حوزه ی تطبیق بیشترین روایات را در بر می گیردکه مربوط به حمل آیات بر اهل بیت علیهم السلام است. در خصوص روش تفسیری امام (ع) نیز می توان گفت: روش امام (ع) تفسیر قرآن به قرآن نیست و در کنار آن روش عقلی و روش تفسیر قرآن با روایات اعم از سخنان خودشان، پیامبر(ص) و در مواردی نیزروایات علی (ع) بیان شده و نیز کلیه روایات با منابع اصلی مطابقت داده شدو بدین وسیله خطاهای چاپی روایات تصحیح گردید. همچنین روایات به فارسی ترجمه شده است.

نگاه خداوند نسبت به مخلوقات خود خصوصاً انسان و نگاه انسان به جنبه‌های مختلف و پیرامون خود، مفاهیم و تفاصیل گوناگونی دارد و علاوه بر آن نگاه بر کیفیت شناخت و احساسات تأثیر دوطرفه دارد. به عبارت دیگر نگاه هر شخصی بر نوع شکل‌گیری احساسات، عواطف و شناخت بشری نسبت به خود و محیط پیرامون‌اش اثر می‌گذارد و بر عکس این تأثیر دوسویه و دوطرفه است. مقاله حاضر ضمن بررسی واژه‌شناختی رؤیت در قرآن به تقسیم‌بندی‌های مختلف آن می‌پردازد و زوایای مختلف این مفهوم را در قرآن مورد تحقیق قرار می‌دهد.

تفاوت دیدگاه فریقین در تفسیر آیات مربوط به فضائل اهل بیت(ع) از چند محور قابل بررسی است. در اغلب موارد اختلاف نظر مفسران به برداشت آنها از ظاهر آیات، سیاق آنها، روایات اسباب النزول و مستندات تاریخی برمی گردد. قرآن پژوهان شیعه با تکیه بر روایات صحیح معصومین(ع)، مصداق این آیات را خویشان نزدیک و خاص رسول اکرم(ص) می‌دانند. اما محمد عزّه دروزه با استناد به ترتیب نزول آیات و سوره‌ها، سیاق آیات و نظر برخی از مفسران و محدثان اهل سنت، روایات شیعه را ساختگی و حاصل تعصب مذهبی آنها می‌پندارد. وی هر چند در لابلای مباحث، وجوب احترام اهل بیت(ع) را تذکر می‌دهد اما با اعتقاد به عدم مناسبت خاص در نزول برخی آیات و عمومیت مصداق آنها، هیچ گونه ارتباطی بین محتوای آنها با موضوع گرامیداشت اهل بیت(ع) نمی‌یابد. در این مقاله استدلال‌های دروزه با کمک شواهد درون متنی و برون متنی، تحلیل و با استفاده از منابع شیعه و سنی بررسی و نقد می‌شود.

در بین نظرات مختلفی که در حوزه ماهیت حروف مقطعه ارائه شده است، نظر فخر رازی بر روابط معنایی بین این حروف و دیگر مفاهیم قرآنی تاکید دارد. وی معتقد است که بین حروف مقطعه ابتدای سوره ها و مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل باهم آیی وجود دارد. سوره هایی که با حروف مقطعه آغاز می شوند، مفاهیم کتاب، قرآن و تنزیل را در خود جای داده اند و برعکس هر سوره ای نیز که با این مفاهیم آغاز شده است، مقدم بر آن ها حروف مقطعه ای در ابتدای این سوره ها ذکر شده است. بر پایه بخشی از این نظر می توان با لحاظ باهم آیی حروف مقطعه با مفاهیم کتاب و قرآن و روابط معنایی بین آن ها به ترسیم حوزه معنایی این حروف در قرآن پرداخت.این مقاله با طرح نظر فخر رازی و نقد آن با در نظر گرفتن روابط معنایی حاکم بر این حروف به تبیین حوزه معنایی این حروف در قرآن می پردازد.

علم معنويت مدار با روش اسنادي و کتابخانه اي در پي يافتن اهداف، روشها، موضوعات، قلمرو و به طور کلي همه‏ي ابعاد و ارکان علمي است که بر پايه‏ي نگرش وحياني و جهانبيني الهي فراچنگ مي آيد. دانشمندان دين مداري چون علامه طباطبايي(ره) گرچه در تبيين معارف قرآن کريم ازعلم تجربي استفاده نموده اند، از سوي ديگر علم در قرآن را عبارت از معرفت خداوند متعال مي دانند. حقيقت اين است که قرآن گرچه به نظر در عالم طبيعت با ابزار حس دعوت نموده اما حس را تنها يکي از ابزار نظر به عالم مي داند که اين نظر به عالم طبيعت در لفافه‏ي کلماتي چون‌ »فانظروا» هدفمند گرديده و به سوي معرفت به خداوند متعال گسيل مي گردد، که «اولوا الالباب» در آن وادي قدم مي نهند.قرآن به ابعاد و ارکانِ ژرف و عميقي از علم پرداخته که پژوهشگراني ژرف انديش را به سوي خود مي طلبد.در نگاه «علم معنويت مدار»، «علم» و «دين» نه تنها در تعارض نيستند، بلکه به جاي سازگاري که معمولاً در نظرات برخي دانشمندان مطرح است، داراي «وحدت» هستند. اصلاً ميان علم و دين در عالم حقيقت جدايي وجود ندارد تا نوبت به بررسي نظراتي چون تعارض، تکامل، جدايي و تداخل برسد.رويکردهاي فرد محور، هدف محور، مسئله محور، موضوع محور و مبنا گرا نيز در همين مسير قابل نقد است چرا که مبناي همه مبتني بر پذيرش اصل اوليه‏ي جدايي است که البته با حوادث تاريخي چون رنسانس و اشتباهات و خبط و خطاهاي آن دوران به منصه‏ي ظهور رسيد و در طول تاريخ و پس از طرح اين نظرات توسط برخي انديشمندان تثبيت گرديد.اسلام دانشمندان و علم را ستايش مي کند و آيات قرآن و روايات و نيز تمدن اسلامي در طول تاريخ اثباتي عملي بر اين مدعاست.اين رساله پس از تلاشي مختصر و فشرده مبني بر نقد مباني تفکر و سير تاريخي تفکر فلسفي غرب معتقد است که در سطور تاريخ تمدني که اکنون به طور ناقص ارائه گرديده، بايد به دنبال تمدن ديني يعني تمدني که برخاسته از آموزه هاي انبياء و اولياء الهي در آموزش مبادي و مباني علمي به مردم است بود.

چکیدهتأویل به عنوان روشی برای بیان مقاصد ومفاهیم قرآنی در ساختار تفاسیر روایی وعرفانی قابل بحث وبررسی است. هریک از تفاسیر یاد شده با استفاده از روایت ظهر وبطن، ظهر تفسیر وبطن تأویل را دانسته و دست به تأویل زده است که بر اساس مبانی، پیش فرض هاوگرایش های فکری مفسران نگاه های متفاوتی در رابطه به تأویل دارند. تأویل های انجام شده در تفسیر صافی از نگاه تعداد محدود، از نظر ساختار، به تک تک واژه ها بدون در نظرداشت مفهوم انها در جمله پرداخته است، فقط در موارد نادری جمله ها را تأویل کرده است که اغلب این موارد، بواسطه شخص نویسنده صورت گرفته و موارد تک واژه ای بر گرفته از روایات معصومان (ع) است.باوجود مذمت ابن عربی از تأویل اصطلاحی تفسیر القرآن الکریم نظر به متن وادعای نویسنده سراسر تأویل با استفاده از کشف وشهود است. نویسنده ای صوفی این تفسیر آیات قرآن را مطابق اندیشه عرفانی خویش تأویل و تطبیق کرده است. اکثر تأویل ها دررابطه به جهان شناسی صوفی وفلسفه وجودی ابن عربی انجام شده است ولی ازانجای که مباحثی هم چون قضا وقدر، آخرت و... برای صوفی مهم است این مباحث نیز در تأویلشامل گردیده است.تفسیر ابن عربی که طبق ادعای نویسنده آن سراسر تأویل است، در موارد خیلی محدودی پیرامون آیات که ظاهر آنها بر محتوای شان صراحت تام دارند تفسیر رایج را بیان داشته وسپس به تأویل پرداخته است. تفسیر القرآن الکریم منتسب به ابن عربی همان تأویلات القرآن عبد الرزاق کاشانی عارف قرن هشتم هجری است که اشتباها ویا روی بعض ملحوظات به اسم ابن عربی منتشر شده است. گونه های تأویل در تفا سیریاد شده عبارت از تطبیق و معانی باطنی است که در تفسیرصافیتأویل با وجود ظهور آیه وجود داشته از جمله جری وتطبیق به بخش های درست ونادرس تقسیم میگردد. هردو تفسیر در تطبیق و بیان معنای باطنی مشترک هستند ولی تطبیق های انجام شده درهرکدام نظر به مشرب فکری ایشان از تفاوت های چشم گیری برخوردار است، دربیان معانی باطنی آیه نیز هردو باهم متفاوت هستند. نوعی دیگری ازتأویل در تفسیر القرآن الکریم به چشم می خورد که بی مناسبت به تأویل های ذوقی نیست، از انجای که عرفا معتقد اندکه کشف وشهوداز جانب خداوند برای انها دست می دهد. این نوع دراین تحقیق بنام گونه فیضی مسمی گردیده است.

وحی قرآنی، ارتباطی کلامی بین پیامبر (ص) و خداوند است که در الگویی ارتباطی دارای فرستنده، گیرنده، هدف و کانال ارتباطی است. علمای مسلمان و برخی از مستشرقان الگوهای ارتباطی گوناگونی از وحی قرآنی ارائه کرده اند که در دو قالب الگوهای خطی و غیر خطی قابل بررسی است. الگوهای خطی عناصر مختلف ارتباط وحیانی را در خود جای می دهند و می کوشند فرایند نزول وحی را ترسیم کنند. بخشی از این الگوها دارای اشکالات ساختاری هستند. الگوهای غیر خطی نیز با ترسیم سیر صعودی نفس پیامبر (ص)، مراحل مختلفی برای نزول در نظر می گیرند که به علت عدم سازگاری سیر صعودی روحی پیامبر (ص) با آیات و روایات و اصول ارتباطی، این دسته از الگوها نیز ناکارآمد و ضعیف اند. در این مقاله، ضمن بیان الگوهای ارتباطی، الگوهای مختلف ارتباط وحیانی از منظری قرآنی، روائی و ارتباطی نقد می شوند.

«سمع» در وصف خداوند، از صفات ذات الهى و به معناى علم او به شنيدنى ها و حضور همه عالم در محضر اوست، و در وصف انسان از جمله ابزار ادراکی وی به شمار می رود که بسیاری از ادراکات، لذت ها، محسوسات و معرفت ها از این طریق و به واسطه نعمت گوش دریافت می گردد. این رساله با هدف تبیین آیات بسیاری از قرآن که حاکی از آن است که خداوند متعال نه تنها سخن بندگان را مى‏شنود بلکه نسبت به همه چیز شنواست و این که او از سر رحمت و محبت خود، انسان را به سمع همراه با دیگر وسايل و ابزار ادراکی مجهز كرد تا با استفاده از آن ها، با جهان خارج ارتباط برقرار نماید و حوادث و وقايع اطراف و همچنين عالم درون خود و تغييرات حاصل در آن را ادراك كند، نگارش گردیده است. در این راستا، از آن جا كه مطالعات معناشناسی از كارآمد ترین روش های فهم معنا در قرآن به شمار می آید، در این پژوهش، برای مطالعه و استخراج مفهوم قرآنی سمع با استفاده از این دانش کوشش گردیده تا نقش و اهمیت آن مورد بررسی قرار گیرد. لذا فصل اول آن به کلیاتی در زمینه موضوع معناشناسی سمع پرداخته و در فصل دوم روش معناشناسی نظری و مفاهیم مطرح در آن از جمله روابط همنشینی و حوزه معنایی معرفی شده است. در فصل سوم پس از واژه شناسی سمع، به اهمیت آن و عوامل بازدارنده در آن اشاره گردیده و به دنبال آن مراتب سمع در انسان ها و آثار و عوارض آن تییین شده است. سپس در فصل چهارم همنشین های سمع در دو حوزه معنایی ابزار ادراکی انسان و اسمای الهی مورد مطالعه قرار گرفته و در فصل پنجم با ترسیم حوزه معنایی سمع، به تبیین جایگاه آن در حوزه های معنایی اساسی ایمان و کفر در قرآن پرداخته شده و سپس ارتباط سمع با مفاهیم اصلی و واحدهای هم حوزه آن مشخص گردیده است. در این سیر پس از تبیین ساز و کار معنایی سمع در قرآن مشخص گردید که آیات قرآن سمع را به عنوان یک ابزار ادراکی همراه بصر، در کنار قلب و فواد و جلد معرفی می نماید که دارای نقشی مهم در ادراک و یادگیری و دریافت است. انسان که بر اساس حکمت الهی موجودی مختار است، نسبت به این ابزار توانایی کنترل دارد و چنانچه از این مجاری ادراکی به گونه ای مناسب و درست بهره ببرد، در پرتو شکوفایی آن به سعادت و رستگاری می رسد؛ و اگر آن را اسیر امیال و هواهای نفسانی خود نماید، پایانی جز ضلالت و شقاوت نخواهد داشت. بنابراین سمع در میان دیگر ابزار ادراکی و در ارتباط با آن ها دارای ارزش و مقامی خاص، و در همنشینی با آن ها شامل مراتبی بوده و در حوزه های معنایی قرآن از جایگاهی ویژه برخوردار است.

واژه ""کتاب"" یکی از مفاهیم کلیدی قرآن است که از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است. این واژه 231 مرتبه در قرآن ذکر شده و در همنشینی با واژه های دیگر قرآنی قرار گرفته است. بررسی همنشین-های کتاب حاکی از آن است که این واژه دارای سه نوع از همنشین های صفتی، فعلی و اسمی است. از همنشینی بین کتاب و صفاتی همچون حق، منیر، مبین، مسطور، کریم، عزیز، امام و رحمت، معلوم، مصدق، مکنون، حکیم، حفیظ و مفصل، شش معنای قرآن،کتب آسمانی، تورات، لوح محفوظ، نامه، اجل مقدّر بدست می آید. همنشینی کتاب با چهارده فعل، چهار معنای قرآن،کتب آسمانی، تورات و نامه اعمال را در بردارد. همچنین کتاب با دو واژه ام و اهل همنشین شده است که نشان می دهد واژه کتاب در قرآن، در ترکیب اسمی خود دارای سه معنای کتب آسمانی، لوح محفوظ و آیات محکم است. این مقاله با بهره گیری از روش معناشناسی به تبیین محورهای همنشینی کتاب با دیگر واژه های قرآنی می پردازد تا از این طریق بتوان معنا و مفهوم کتاب و گستره معنایی آن را بدست آورد.