جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه با بررسی اصول روش‌شناختی اندیشه فلسفی صدرا، چهار اصل روش‌شناختی زیر استقصا شده و پس از بررسی آراء منتقدین هر یک از اصول، اصول مربوطه در مسئله علم الهی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.روش میان‌رشته‌ای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان؛ استفاده صدرا از سه منبع معرفتی فوق در مقام گرداوری و داوری؛استفاده روشمند و کثرت گرایانه از آراء اندیشمندان سلف؛روش تعلیمی و تشکیکی ملاصدرا بر اساس مبنای قوم و اصالت وجود.

بشر همواره با موضوع نبوت و ولایت یک انسان کامل روبه‌رو بوده است. از این‌رو همواره نیاز به اثبات ضرورت ارسال رسل و هدایت انسان از طریق وحی الهی، از طرف متفکران و اندیشمندان وجود داشته است. در راستای همین مباحث دو تن از متفکران قرن چهارم هجری در شهر ری در دو موضعی کاملاً متفاوت به بیان نظرات خود پرداخته‌اند. ابوحاتم رازی، داعی بزرگ اسماعیلی و صاحب کتاب "اعلام النبوه" شرح مناظراتش با محمد‌بن‌زکریای‌رازی طبیب و فیلسوف هم شهری و هم دوره خود را درباره نبوت، در این کتاب بیان کرده است. طبق گزارشات ابوحاتم در این کتاب، محمد‌بن‌زکریا از موضعی عقل‌گرایانه به رد ضرورت ارسال رسل می‌پردازد و ابوحاتم دیدگاه وی را رد می‌کند و همچنین اهمیت وجود دین و ضرورت بعثت انبیاء را بیان می‌نماید. در این پژوهش در پی آنیم تا دلایلی را که ابوحاتم از محمد‌بن‌زکریای‌رازی در نفی و انکار ضرورت نبوت نقل کرده را بیان کنیم و همچنین پاسخ‌های ابوحاتم در اثبات نبوت و دفع شبهات محمد‌بن‌زکریا را بررسی کرده و با بررسی آثار هر یک از دو متفکر و دیگر عوامل موثر در شکل‌گیری اندیشه‌های آنها به تحلیل شرح مناظره بپردازیم.

مبحث عدالت از گذشته های دور، شعار سياستمداران و حاكمان و موضـوعی پرچـالش و جذاب برای نظريه پردازی دانشمندان ومكتب های گونـاگون فكـری بـوده اسـت. در ايـن ميان، رالز با نگارش كتاب نظريه عدالت در سـال 1971م سـبب شـكل گيـری رويكـردی گسترده در عرصه های مختلف علمی، مانند فلسفه، اقتصاد و حقوق به انديشه عدالت شـد. رالز بر اين باور است كه اگر دو اصل پيشنهادی وی، يعنی برابری درآزادی های اساسی و اصل تفاوت، بر جامعـه و نهادهـای آن حـاكم شـود، انتظـار شـهروندان از مقولـه عـدالت به درستی پاسخ داده می شود. مطهری نيز در جايگاه يك متفكر مسـلمان و معاصـر، مسـئله عدالت را با درنظرگرفتن مباحث فلسفی، كلامی، فقهی و اقتصادی آن مورد بررسی قـرار داد. وی در نظريه خويش مباحث بديعی را مطـرح كـرده، عـدالت را بـر حقـوق فطـری و طبيعی استوار ساخت. اين مقاله در نظر دارد با روش تحليل فلسفی، آرای اين دو فيلسوف بزرگ عدالت را بـه عنـوان دو نماينـده از دو نحلـه متمـايزِ فكـری ـ ليبراليسـم و اسـلام ـ بررسی و ارزيابی كند. در اين راستا بيشتر بر جنبه برون فقهی (سياست و اقتصـاد ) عـدالت نظر داشته و كمتر به مسائل فقهی و كلامی آن پرداخته است.

در زمینۀ روش فلسفۀ صدرالمتألهین تاکنون نظریات مختلفی از سوی صدراپژوهان بیان شده که هر یک یا ناظر به بخشی از روش فلسفی صدراست یا آنکه به کلی مسیری را طی کرده که با روش صدرا و تقریرات شارحان حکمت متعالیه، متفاوت و حتی گاهی مخالف است. در این نوشتار با تحلیل نگرش صدرا به منابع معرفتی مختلف و بررسی ابعاد مختلف مواجهۀ صدرا با مسائل فلسفی، چهار اصل روش شناختی وی یعنی تلفیق هدفمند سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان در یک ایستار، استفاده از منابع معرفتی فوق در مقام گردآوری و داوری، استفادۀ روشمند و کثرت گرایانه از آرای اندیشمندان سلف و استفادۀ نظام مند از سه مبنای نظر قوم، وحدت تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود، تدقیق و بررسی شده است.

صدرالمتألهین (برخلاف ابن‌سینا و سهروردی) در ادراک حسی و خیالی قائل به خلاقیت نفس است، درحالی‌که دربارۀ فرآیند ادراک عقلی در آغاز، دارای آرای متفاوت و متعارض است. مهمترین آرای او در این زمینه در قالب سه رویکرد قابل ذکر است: نخست، مشاهدۀ مُثُل نوریه از دور؛ دوّم، افاضۀ واهب‌الصور بر سبیل رشح (با قرائت صدرایی) و سوّم، اندکاک در ذات الهی بر سبیل فنا. گرچه صدرالمتألهین رویکرد اخیر را نظر نهایی خویش اعلام کرده اما در جمع این سه رویکرد، توجیه‌های مختلفی از سوی شارحان معاصر حکمت متعالیه ابراز شده است. از نظر نگارنده، جامع‌ترین وسازگارترین این توجیه‌ها بر اساس ساختار فکری ملاصدرا، این است که ملاصدرا (بنا بر اصل تشکیک در وجود) هر یک از موارد فوق را مرتبه‌ای از مراتب ادراک عقلی دانسته و معتقد است که در مراتب اولیۀ تعقل، نفس به‌دلیل ضعف، صور عقلیه را از دور مشاهده می‌کند. در مرحلۀ بعدی، نفس استکمال یافته و بر اثر اتحاد با صور عقلیه (در سیر صعودی‌اش) فیض‌هایی را دریافت می کند. در مرحلۀ آخر، نفس در اوج استکمال و فنای قدسی، خلاق صور عقلیه می‌گردد. لذا از قرائن کلمات او بر می‌آید که هرچه نفس ضعیف‌تر باشد، ادراک عقلانی‌اش ضعیف‌تر و محدودتر خواهد بود و بالعکس هرچه شدیدتر و کامل‌تر باشد، از تعقّل عمیق‌تری برخوردار می‌شود. بنا بر این تبیین، مرحلۀ أعلای تعقّل مختص راسخین در علم و انسان‌های کامل می‌باشد.

چکیده ندارد.

موضوع پژوهش حاضر، مقایسه ی آراء اخلاقیابن مسکویه(421 ه.ق) و فخر رازی(606 ه.ق) است. ابن مسکویه یک فیلسوف عقل گرا و فخر رازی متکلم اشعری مسلک و مخالف سر سخت فلسفه ی یونان است. از چهار فصل پژوهش حاضر، فصل اول به کلیات و سه فصل پایانی به آراء این دو متفکر و مقایسه ی آنها اختصاص یافته، در فصل دوم، انسان شناسی و نفس شناسی مسکویه به عنوان مدخل علم اخلاق و به دنبال آن مباحثی چون سعادت و شقاوت، اصول تربیتی و... مورد بررسی قرار گرفته است. او که به تجرد نفس و جایگاه والای انسان در دنیا اشاره داردسعادتمندی انسان را در نظریه ی حد وسط می داند، هر چند به پیروی از شریعت نیز توصیه می کند. شقاوت انسان نیز به خاطر توجه به دنیا و امور غیر واقعی پدید می آید. با اینکه ابن مسکویه راه روشنی رابرای رسیدن به رستگاری بیان می کند ولی گاهی دچار تعارض میان آراء یونانی و شریعت نیز می شود. در ضمنروش تهذیبی که توصیه می کند، مخصوص فلاسفه می داند. مبانی تربیتی او نیز بسیار سخت گیرانه و دور از واقعیت به نظر می رسد، در واقع دیدگاه های افراط گونه ی خود را نسبت به دنیا و لذات آن در اصولی که به والدین توصیه می کند به خوبی نشان می دهد. لذا در نگاه او لذات دنیوی اموری غیر واقعی و لذات روحانی امور حقیقی به شمار میآیند. بر خلاف مسکویه، فخر رازی چندان توجهی به اخلاق نداشته است،لذا در فصل سوم به پیش فرضهای او در باب اخلاق توجه شده و از میان آراء کلامی او، برخی نظرات اخلاقی اش استخراج شده است. انسان شناسی و نفس شناسی او دچار تعارض است و نهایتاً فرشتگان را از انسان بالاتر می داند و نفس را مادی می پندارد.او به حسن و قبح شرعی اعتقاد دارد و در باب جبر و اختیار نیز بر سر دوراهی است. از پیش فرض های فخر نتیجه گرفته می شود که او سرنوشت انسان را به دست خدا می سپارد و سعادت یا شقاوت وی را امری از پیش تعیین شده قلمداد می کند.او سعی دارد بیشتر جانب علم، قدرت و اراده ی خداوند را بگیرد تا اراده و اختیار انسان را، لذا نمی توان او را در باب اخلاق و اصول تربیتی آن صاحب نظر دانست.فصل آخر به بیان مقایسه ی این دو اندیشمند اختصاص یافته است.واژگان کلیدی:ابن مسکویه، فخر رازی، اخلاق، سعادت و شقاوت

گتفرید ویلهلم لایب نیتس فیلسوف آلمانی قائل به نوعی عقل گرایی ایده آلیستی است. وی معتقد است کـه اشیاء مادی وجود واقعی نداشته و چیزی جز اوهام نیستند، وی بر خلاف دکارت و اسـپینوزا وجـود جـوهر جسمانی را رد می کند و جهان هستی را در عین تنوع، هماهنگ مـی بینـد... او بـرای تبیـین اصـول فلـسفی خویش، ساختار و پیکره آن را در اصول نودگانه منادولوژی در سه بخش پایه ریزی کرده است: 1 - منادها یا عناصر اشیاء 2 - خداوند 3 - تصویر جهان با توجه به علت آن (یعنی خداوند). آنچه در عالم خارج وجود دارد جواهر فـرده ای (منادهـا) هـستند کـه دارای یـک نظـام و سلـسله مراتـب هستند... هر واحدی جهان را در خود منعکس می سازد نه بدان سبب که جهان در آن «واحد» تأثیر مـی کنـد بلکه بدان علت که خداوند به «واحد» چنین ماهیتی داده که به خودی خود چنین نتیجه ای را حاصل می کنـد. وی معتقد است بین موجودات جهان و تغییرات یک «واحد» و «واحد» دیگر، نوعی همـاهنگی پیـشین بنیـاد وجود دارد. همه موجودات هستی همانند ساعت هایی هستند که با هم میزان شده انـد و در زمـان نـشان دادن و به صدا در آمدن هماهنگ عمل می کنند و ... .

غیاث الدین منصور دشتکی به عنوان یکی از پایه‌گذاران مکتب شیراز،نخستین کوشش عقلانی برای اثبات معاد جسمانی را انجام داده است. از این رو، پژوهش حاضر علاوه بر تبیین تأثیرپذیری وی ازفیلسوفان متقدم بر خود، بیشترین توجه را به نظریه معاد جسمانی دشتکی معطوف داشته است. او معاد جسمانی را اعاده بدن دنیوی عنصری در سرای آخرت خوانده و این نظر را مطابق قرآن و روایات و از ضروریات دین اسلام می‌داند. در این دیدگاه نفس اصیل بوده و باعث تشخص انسان است. پس از مرگ نیز، رابطه اندکی میان نفس و بدن باقی مانده و همین تعلق است که در هنگام حشر باعث تعیّن اجزای بدن انسان گردیده و امکان معاد جسمانی عنصری دنیوی را میسر می‌کند. دشتکی دلایل نقلی و عقلی‌ای را برای اثبات معاد جسمانی عنصری که همان معاد وحیانی است اقامه کرده و به ردّ شبهات وارده بر معاد جسمانی می‌پردازد.

نظریه ی تباین ذاتی موجودات از حیث نگاه کثرت گرایانه به عالم در مقابل نظریه مهم وحدت تشکیکی وجود می باشد و آنچه مشهور است، انستاب آن به مشائین ، از جمله ابن سینا ست. هر چند باید گفت این انتساب به دلایلی از جمله ناسازگاری نظریه مذکور ، سایر آراء ابن سینا مثل اشتراک معنوی «وجود» و «موجود» و تشکیک وجود، از صحت کامل برخوردار نمی باشد در مورد نسبت مشهور این نظریه به مشائین توسط حاج ملا هادی سبزواری در منظومه، می توان برخی آراء خاص ملا رجبعلی تبریزی به عنوان نماینده مشائی مکتب فلسفی اصفهان- از جمله قول به تباین وحودات، انکار تشکیک در وجود و قول به اشتراک لفظی وجود- را علت چنین نسبتی دانست، که مسلما چنین تعمیمی در مورد همه مشائین به دور از دقت فلسفی است.در ضمن از آنجا که در سخنان متکلمین اشعری ، تخالف و تباین ذات باری تعالی از سایر ذوات ممکنات و قول به اشتراک لفظی وجود، مکرر به چشم می خورد، می توان گفت این نظریه ، اساسا خاستگاهی کلامی دارد و ریشه آن ، لزوم عدم مشابهت میان خالق و مخلوق نزد اشاعره می باشد.روش تحقیق: توصیفی – تحلیلیواژگان کلیدی : تباین ذاتی ، وجود ، موجود ، تشکیک وجود ، اشتراک معنوی ، اشتراک لفظی