جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سابقه بحث «نحوه پیدایش عالم» به یونان باستان برمی گردد. این بحث بعدها تحت عنوان «حدوث و قِدَم»به عنوان یکی از مباحث و مسائل فلسفه و کلام اسلامى مطرح شد. فلاسفه ، عمدتا طرفدار نظریه قدم زمانی عالم بودند. اما در قرون متاخر با پیدایش حکمت متعالیه، نظریه ارسطویی «قدم عالم» نفی شد و با استفاده از تئوری حرکت جوهری قالب جدیدی از حدوث زمانی عالم» به نام «حدوث تجددی» ارائه شد. این مقاله درصدد است تا به روش توصیفی به یکی از متفرعات مسئله حدوث و قدم عالم ، یعنی «نحوه پیدایش عالم» پرداخته و به این سئوال پاسخ دهد که خواه عالم «حادث» باشد یا «قدیم» نحوه پیدایش آن چگونه است؟ در نحوه پیدایش عالم سه نظریه اصلی وجود دارد. طبق نظریه نخست، «پیدایش عالم» امری ظاهری است. و در واقع چیزی در عالم حادث نمی شود. بر اساس نظریه دوم اشیاء عالم بطور مداوم معدوم می‏شوند و بجای آنها اشیاء تازه‏ای به وجود می‏آید. نظریه سوم از مشهور فلاسفه اسلامی است که معتقدند عالم ثابت و لایتغیر نیست بلکه مرتب در حال «حدوث» است.

مارتین هایدگر (Martin Heidegger) متولد 26 سپتامبر 1889، نخستین کسی بود که پرچم «هرمنوتیک فلسفی» را در اوایل قرن بیستم در قلمرو هرمنوتیک به اهتزاز درآورد. وی تغییری مهم در مسیر دانش هرمنوتیک به وجود آورده و هرمنوتیک را از حوزه معرفت شناسی به قلمرو هستی‏شناسی ارتقاء داد. هرمنوتیک، دانشی است که به «فرایند فهم» می‌پردازد و چگونگی فهم پدیده‌های گوناگون هستی اعم از گفتار، رفتار، متون نوشتاری را بررسی می‌کند. اما هایدگر، به جای تلاش برای روش‌مندسازی شیوه ی فهم، به بحث از ماهیت فهم روی آورد. وی با تکیه بر محوریت مخاطب، در صدد اثبات این نکته بود که چیزی به نام «فهم نهایی» و مؤلفه‌ای تحت عنوان «نیت مؤلف» مطرح نیست. بلکه فهم، چیزی است که در اندیشه ی مفسر نقش می‌بندد. فهم مخاطبان متن، ریشه در زمانه، جامعه، فرهنگ و تربیت او دارد بطوریکه آنان نمی‌توانند بیرون از این دایره بیندیشند و بفهمند. به باور هایدگر با تحلیل ماهیت فهم، به تبیین شرایط وجودی و هستی‎شناختی حصول فهم می توان دست یافت در واقع، فهم به نظر هایدگر از ویژگی های اصیل دازاین (وجود در آنجا) و آن را ساختار اساسی جدایی ناپذیر هستی در جهان می داند و فهم را مقوم و نحوه ی وجود هستی انسان می داند. هرمنیوتیک هایدگر بر جنبه عملی فهم تاکید می کند و برای آن ابعاد وجودی و هستی شناختی قائل است. این مقاله درصدد است تا به این سئوال پاسخ دهد که ابعاد وجودی و هستی‎شناختی فهم از منظر مارتین هایدگر چیست؟

«امپدوکلس» (430 -492 قبل از میلاد) شهروند فرهیخته اکراگاس درسیسیل بود. در فلسفه امپدوکلس اشیاء عالم کل هائى هستند که موجود و فاسد مى شوند ولى درعین حال این از اجزا فنا ناپذیر ترکیب شده اند. فیلسوفان اسلامی از امپدوکلس در مباحث مختلف فلسفی یاد کرده اند. دراین میان ملاصدرا در آثار و تالیفات خود به صورت ویژه ای او را معرفی نموده و آراء وی را به شکل خاص تحلیل و تفسیر نموده است . این مقاله درصدد است تا به روش توصیفی به این سئوال پاسخ دهد که «امپدوکلس» در آثار ملاصدرا چگونه معرفی شده و نظریات مهم او از نگاه صدرالمتالهین چیست؟ و این نتیجه حاصل شده که در گفتار ملاصدرا، «امپدوکلس» در زمره گروه پنج نفره مشهور و شایسته عنوان «حکیم مطلق» و از روسا و رهبران سیاسی شهر یونان بوده که علم و دانش را احتمالا از حضرت داوود (ع) آموخته و از زُهاد و عابدان عصر خویش بوده و به آخرت و معاد اعتقاد داشت. و آرائی مانند ترکب عالم از عناصر اصلی چهارگانه بسیط، انحصار بسائط در عناصر چهارگانه، کمون برخی اشیاء در اشیاء دیگر، و ابطال کون و فساد از نظرات مهم اوست.

بحث صفات خدا یکی ازشیرین ترین مباحث خداشناسی است . این مباحث درزمان اکثرپیامبران به صورت ابتدایی مطرح بوده است اما در آغاز طلیعه اسلام و در زمانپیامبر اکرم (ص) با این سئوالات توسعه پیدا کردکه :آیا خدا کیفیت و صفتی دارد؟ آیا فکر و اندیشه و حواس ما می تواند صفات او را ادراک کند ؟ آیا خداوند طبق ظاهرآیات دارای دست و گوش و چشم و صورت است ؟ یا این آیات باید با تیغ تأویل کالبدشکافی شود ؟ و … موضوع اصلی این رساله “ تشبیه و تنزیه ” است کـه یکی ازمسائل مهم در بحث صفات خداست . این رساله درسه فصل تنظیم شده است در فصل اول طرح تحقیق ارائه شده کـه شامل مقدمه ، اهمیت و ضرورت تحقیق و تعاریف اصطلاحات است . در فصل دوم به پیشینه نظری تحقیق در متون کلامی و فلسفی و عرفانی پرداخته ایم و ازاین رهگذر به آراء سلف مسلمین و أئمه معصومین در خصوص آیات تشبیه و تنزیه اشاره کرده واقدامات تأویلگرایانه پیشوایان دینی را در خصوص آیات تشبیه مطرح کردیم ، آیاتی کـه خداوند را به داشتندست و چشم و گوش و صورت توصیف می کند .سپس به ترتیب زمانی به جستجوی پیشینه نظری مسئله تشبیه و تنزیه در آراء بیانیه ـ زیدیه – مرجئه ـ معتزله ـ اشاعره پرداخته و آنگاه بطور مشروح این مسئله را ازدیدگاه هشام بن حکم کـه در این مورد اتهامات ناروایی به او زده اند ،مورد بررسی قرار دادیم . و سپس تشبیه و تنزیه را ازدیدگاه موسی بن میمون و ابن تیمیه وعلامه حلی مطرح کرده وتا اینجا پیشینه نظری تشبیه و تنزیه را در متون کلامی مورد توجه قرار داده ایم . سپس به بررسی این مسئله در متون فلسفی پرداخته و قسمت اصلی این فصل را به دیدگاه صدرالمتألهین و تفسیرایشان ازتشبیه و تنزیه اختصاص داده و جلوه حکمت تشبیهی و تنزیهی را در آثار وی به تماشا نشسته ایم . دیدگاه حاجی سبزواری آخرین نظریه ای است کـه در این رساله پیرامون تشبیه و تنزیه ازمتون فلسفی انتخاب و ارائه شده است . سپس به بررسی این مسئله در متون عرفانی پرداخته ایم . به همین منظور ابتدا دیدگاه ابن عربی را ازمجموعه آثارش استخراج و بیان کردیم . او در کتاب “ فتوحات مکیه ” بشدت اهل تنزیه است اما در کتاب “ فصوص الحکم ” طرفدار تشبیه است . سپس“تئوری جمع ”‌را براساس آراء ابن عربی توضیح داده ایم . آنگاه همین تئوری را در آثار شیخ عبدالکریم گیلانی و عبدالرحمن جامی به اختصار جستجو کردیم . فصل سوم این رساله به تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق اختصاص دارد . ازآنجاکه تمام مباحث صفات خداوند در متون کلامی و فلسفی ازدو حیثیت “ هستی شناختی ” و “ معرفت شناختی ” برخوردار است به توضیح این دوحیثیت پرداخته و یافته های تحقیق را درفصل دوم ازهمین دوزاویه طبقه بندی کردیم . سپس تقسیمات معنا شناختی صفات خدا را مطرح کرده و در پایانبه مفسرهای مختلف ثنائیه تشبیه و تنزیه اشاره کردهوقالبها و فرمولهایی را مطرح کردیم کـه متکلمین و فلاسفه درتفسیر و تأویل صفات خداوند مورد استفاده قرار داده اندوالسلاممحمد حسین ایراندوست

هر انسانی ، راهی را برای رسیدن به خدا برمی‏گزیند، یکی راه دین، یکی راه اخلاق، یکی از راه عبادت، یکی از راه تعقل؛ اما به شهادت دل، کوتاهترین راه برای رسیدن به خدا، راه عشق است. و این راه مکتب جمال است. مکتب جمال، از قرن سوم هجری به طور رسمی در عرفان اسلامی ظهور یافته و شخصیت‏های بزرگی نیز بدان معتقد و پایبند بوده‏اند این مکتب، عالم را زیبا می‏داند، فلسفه و هدف خلقت را در زیبایی می‏جوید و انسان را به زیبایی‏ها فرا می‏خواند. پیام اصلی این مکتب پیوند عاشقانه با خداوند و جهان هستی است. مکتب جمال که از فطرات و سرشت انسان سرچشمه گرفته ،به همه حقایق وجودی انسان توجه داشته و از همه توانایی های او برای رسیدن به مقام قرب الهی استفاده نموده،به دوره ای خاص و مقطعی کوتاه از تاریخ عرفان اسلامی و ایران محدود نمی شود ،چنانکه بزرگان و شخصیت های این مکتب نیز به افراد معدود و شناخته،محدود نمی گردند . ردّ پای این مکتب را می توان در تمدن های مختلف بشری جست و جو کرد. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی، ضمن معرفی مکتب جمال، عناصرشکل دهنده آن را از دید فلاسفه و عرفای اسلامی تبیین نموده، و نتیجه بگیرد که عناصری از این مکتب در آثار و نوشته های عارفان و فیلسوفان الهی تجلی یافته است.

در امورعامه از مسائلی بحث می شود که به قسم خاصی از موجودات اختصاص ندارد. یکی ازاین مباحث «بساطت وجود» است. ملاصدرا این بحث را در «منهج اول» کتاب اسفار مطرح نموده که ویژه مباحث امورعامه است. فیلسوفان مشاء حقیقت وجود را صرفا انتزاعی و ذهنی می دانند که عقل در تحلیل خود از اشیای جهان هستی به آن می رسد. اما ملاصدرا در آثار خود برای حقیقت وجود، واقعیتی عینی قائل است. یعنی حکمای مشاء، مسأله بساطت وجود را صرفا مربوط به عالَم ذهن، و ملاصدرا علاوه بر عالم ذهن، آن را به عالَم عین هم سرایت می‌دهد. این مقاله به روش توصیفی درصدد است که به این سئوال پاسخ دهد که جایگاه «بساطت وجود» درآثار ملاصدرا در قلمرو مفهوم وجود است یا حقیقت وجود؟ و ثمرات این مسئله چیست؟ و نتیجه حاصله آن است که بساطت مربوط به قلمرو حقیقت وجود است نه مفهوم آن. و مهمترین ثمره بحث «تشخص وجود»و «سلب احکام ماهوی» از وجود است.

شخصیت بزرگ و معنوی پیامبر اکرم (ص)، آئینه ی تمام نمای جمال وجلال خداوند بزرگ است. پروردگار بزرگ، در قرآن مجید، به تعریف وتحسین وی پرداخته و او را مایه ی رحمت برای همه جهانیان، ودارای خلق عظیم، معرفی کرده است. با این همه عظمت، متأسفانه در برخی کتب معتبر اهل سنت، سیمای معنوی پیامبر مخدوش معرفی شده و شخصیت آن حضرت از حد یک انسان عادی هم پایین تر آمده است. یکی از موضوعاتی که باعت مخدوش نمودن شخصیت معنوی پیامبر شده، گرایش ایشان به موسیقی و رقص و دف و غناء است. که روایات متعددی در صحیح بخاری مبنی بر گرایش پیامبر اعظم، به موسیقی و غناء وجود دارد. عبارات این احادیث، به نحوی است که برخورد ایشان را با دفّ و موسیقی، بسیار عادی و مانند جوانان عاشق آن زمان ترسیم کرده است! بعلاوه، این روایات، ورود پیامبر به محل خصوصی یک تازه عروس و خلوت با زن نامحرم را برای پیامبر اعظم (ص) بسیار عادی و مباح تصویر نموده بطوریکه برخی شارحین مانند ابن حجر عسقلانی ناچار به طرح احتمالات متعدد جهت حل این اشکالات می شوند. در این مقاله فقط دو روایت «رُبیّع دختر مُعوّذبن عَفراء» و روایت «عایشه» با تعابیر مختلف و ازطرق متعدد مورد بررسی قرار گرفته است. آنگاه نادرستی مضامین و مفهوم آن از دو جهت اثبات شده است. نخست اینکه این روایات با روایات دیگر صحیح بخاری در تعارض و ناسازگار است. ثانیا از طریق برخی آیات قرآن عدم جواز غناء و گرایش به موسیقی لهوی قابل اثبات است.

مسئله تعدد زوجات از جمله احکام امضایی است که در نظام حقوقی اسلام مورد شناسایی قرارگرفته است. این حکم برای حمایت از زنان محروم از زوج، پیش بینی شده است. اعمال محدودیت کمی در تعدد زوجات و دیگر شرایط، از رویکردی واقع بینانه و مصللحت گرایانله در جعل آن حکایت دارد. از همین رو، از دیرباز فقهای امامیه و اهل سنت با استناد به آیات، روایات و اجماع به بررسی این امر پرداختله و در کتب خود مشروعیت آن را تبیین ساخته اند اما در این بین این موضوع مخالفینی نیز دارد. همچنین فقها فلریقین بلرای حلدوع تعلدد زوجات با استناد به آیات شرط عدل و تمکن مالی را از جمله شرایط موجهه میشناسند. لذا ما در این پژوهش ضمن تبیین ادله مشلروعیت تعدد زوجات در فریقین و ادله مخالفان آن به بررسی شرط عدالت و تمکن مالی به عنوان اساسی ترین شروط مشلروعیت تعلدد زوجلات، خواهیم پرداخت.

مساله کما بیشتر از جنبه پزشکی بررسی شده است، جنبه های فقهی و حقوقی ان به طور جدی مورد بحث و بررسی اندیشمندان واقع نشده است در مورد ابهاماتی از جمله این که کما چیست و چه آثاری دارد هنوز وجود دارد. این مقاله سعی در روشن کردن ماهیت کما و اثار ان بر اطرافیان و اموال شخصی که در حالت کما وجود دارد می پردازد. این مقاله به این نتیجه رسیده است که کما، مریضی نیست بلکه نشان از یک عارضه و صدمه به قوای دماغی است که منجر به بیهوشی طولانی مدت می شود و شخص در حال کما، زنده است و تمام احکام زندگان بر او جاری می شود و نمی توان به دلیل طولانی بودن مدت کما، شخص را مرده پنداشت و احکام مرده را بر وی جاری ساخت و با مرگ مغزی که در ان فرد علایم حیاتی ندارد و مغز به طور کلی اسیب دیده است فرق دارد چون در مرگ مغزی مرگ قطعی است در صورتی که شخص در حال کما احتمال بازگشت وی به زندگی روزمره وجود دارد و همچنین اموال شخص در حال کما به تصرف ورثه داده نمی شود. قرار داد های شخص در حال کما قبل از کما باطل است و همچنین همسر شخص در حال کما باید عسر و حرج خود را ثابت کند تا بتواند طلاق بگیرد.

«قضیه حملیه» به لحاظ موضوع خود دارای تقسیماتی است.یکی از آنها تقسیم قضیه حملیه به اعتبار موضوع است. خروجی این تقسیم بندی، در متون مختلف منطقی، سه یا چهار یا پنج قسم است که به تقسیمات مثلثی و مربعی و مخمسی حملیه تعبیر شده است. ارسطوئیان تا قرن هفتم با افزودن قضیه شخصیه بر طبقه بندی که از ارسطو به جای مانده، تقسیم مثلثی را ارائه کرده اند. منطق نگاران مسلمان، از قرن هفتم با افزودن قضیه طبیعیه، تقسیم مربعی را طرح کرده اند. افزودن این قضیه به متن اقسام سه گانه سنتی، تقسیم مربع را بوجود آورد که منطق نگاران بعدی تقریبا به همین تقسیم معروف مربعی پای بند شدند. آنها که تقسیم مربعی را پذیرفتند اقسام سه گانه قبلی را با همان نگرش و تعریف پذیرفتند و قسم جدیدی به آن اضافه کردند. اما کسی که به تقسیم مربعی یک قسم اضافه نموده و تقسیم مخمس را ارائه نمود علامه حلی است. این مقاله درصدد است تا به روش توصیفی و تحلیلی و ضمن تبیین دو دیدگاه تحویل و عدم تحویل که سبب پیدایش تقسیم مثلثی و مربعی است به این سئوال پاسخ دهد که معیار و نتایج تقسیمات مثلثی و مربعی و مخمسی حملیه در آثار منطق نگاران مسلمان چیست؟