جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

Studying the similarities and dissimilarities of different sciences is a secondary discipline of knowledge that helps with the promotion and deepening of those sciences. One of these cases is the distinction between practical mysticism and the Islamic peripatetic ethics. This essay is written through a descriptive-analytic method comparing practical mysticism to the Islamic peripatetic ethics. The results suggest that the aim of practical mysticism is: bringing monotheists up, vision of God, mystical unveilings, annihilation in God, and that self-regard and selfishness are great faults in such course of conduct and wayfaring. In the Islamic peripatetic ethics, however, considering oneself at two levels of this world and the next is the main principle and the ultimate aim of ethical conduct is to achieve the hereafter and spiritual happiness. Other differences can be found at the end of the article .

پس از طرح وحدت وجود در عرفان نظری، همواره برخی از فقها به نسبت حق با خلق در این نظریه نقد وارد کردند. به باور آن‌ها، تمایزی میان حق و خلق در وحدت وجود نیست و این امر با توجه به تمایز ذاتی حق و خلق در منابع دینی پذیرفتنی نیست. بررسی دیدگاه عرفا نشان می‌دهد که آن‌ها به عینیت محض میان حق و خلق قائل نیستند و در آثارشان، دست‌ِکم، از دو تمایز بطنی و احاطی سخن به میان آمده است. خصوصیت هر دو نوع تمایز این است که به‌جایِ طرح تمایز در دو وجود، آن را در قلمرو یک وجود تبیین می‌کند و به همین علت، گریز از عینیت در آن ممکن نیست؛ بنابراین، دو تمایز عرفانی مذکور نقد فقها را که بر اساس تمایز وجودی حق و خلق شکل گرفته، مرتفع نمی‌سازد.

خدایی که در عرفان، توسط عارفان مسلمان معرفی و تبیین شده است، دارای وجود و وحدت شخصی است. کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرزای، دربارة بیان مکاشفات او از تجلیّات و تمثلات حقّ در هدایت و کشش سالکان به سوی خویش است. روزبهان در این اثر، ظهورات و جلوات حقّ را بیان نموده است. هدف این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که روزبهان تا چه اندازه از اندیشة عرفا در خدای متشخّص پیروی کرده است؟ پیشینة معرفتی روزبهان در حوزة عرفان اسلامی، و آشنایی او با آیات و روایات، تا چه اندازه در شکل‌گیری مکاشفات او از خدای متشخّص مؤثر بوده است؟ اندیشه خدای متشخّص در کشف‌الاسرار، از نگاه معرفت‌شناختی چگونه قابل تحلیل است؟ نوشتار حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی به نگرش این عارف، در رابطه با تجلّی خداوند و نحوة حضور او در جهان پرداخته است. خداوند برای هدایت و کشش روزبهان به سوی خویش به شکل خدای متشخّص و در قالب پیر و شیخ، چوپان، نوازنده، ترکان زیبارو، رقصنده، ساقی، مؤذن، قصاب، شیر، گل سرخ، نور، سنگ‌های قیمتی و خاص، تجلّی کرده است. نتایج به دست آمده، گویای آن است که روزبهان از اندیشه خدای متشخّص در سنت عرفا پیروی کرده و این تشخّص را در نمودها و گونه‌های مختلف بیان نموده است و قرآن کریم، روایات و عرفای گذشته در شکل‌گیری اندیشة او مؤثر بوده و از منظر معرفت‌شناختی، این اندیشه قابل توجیه است.

ذکر از موضوعات اصلی در عرفان عملی است و در سلوک عرفانی اهمیت بسیاردارد.اخلاقیون نجف،که گروهی از سالکان وعارفان شیعه معاصر بوده اند، به مبحث ذکر توجه بسیار داشته اند و آن را در نوشته های خود منعکس کرده اند. پژوهش حاضر،با هدف شناسایی ذکر،در نظام سلوکی اخلاقیون نجف ،صورت گرفته است.نقطه آغاز این طریقه، سیدعلی شوشتری و پس از او ملا حسینقلی همدانی است که از شاگردان برجسته شوشتری بوده راه ایشان را ادامه داده است.این مکتب توسط برخی ازشاگردان مرحوم ملاحسینقلی همدانی،مانند محمد بهاری همدانی،سیداحمدکربلایی،میرزاجوادملکی تبریزی...وشاگردان افراد نامبرده که ازآن میان به سیدعلی قاضی و شاگردانش می توان اشاره کرد ادامه یافته است. از شاخصه های سلوکی بزرگان این مکتب ،جمی توان به اهتمام ایشان به امر معرفت نفس از طریق نفی خواطر برای حصول توحید یا فنا،که غایت سلوکی ایشان می باشد اشاره کرد. جایگاه رفیع ذکر در عرفان اسلامی،تا حدّ بسیاری تحت تأثیر آیات و احادیثی است که،عظمت و ارزش این عمل عبادی رابیان می کند.عرفا و بزرگان طریقه اخلاقیون نجف با درک عظمت و اهمیت ذکر در سلوک إلی الله،همواره درسخنان یا در آثار خویش،سالکان طریق حق رابه مداومت بر ذکر و یاد حق فرامی خواندند.با توجه به دستورالعملهای سلوکی ایشان ،معلوم می شود که درطریقه مرحوم ملا حسینقلی همدانی و شاگردانش نفی خواطرکه از راه مداومت بر ذکر حاصل می شود،فراوان توصیه شده است. پشتوانه تمامی اذکار ایشان آیات و روایات ائمه بوده است.ذکر،مراحل مختلفی داردکه از ذکر خیالی قالبی شروع و در مراحل عالی به ذکر سرّی می رسد این پژوهش از نوع کتابخانه ای به شیوه تطبیقی انجام شده است.در اجرای آن از کتاب ها و مقالات و سایر متون چاپی والکترونیکی استفاده شده است؛در آن مباحثی ازقبیل توحید و فنا،معرفت نفس ،اسماءحق تعالی،سیروسلوک و جز آن مطرح شده است.

به اعتقاد اکثر عرفا در عرفان اسلامی، هدف از خلقت عالم و آدم معرفت و عرفان خداوند متعال است. در این راستا در این پایان‌نامه، به شناخت عرفان عملی و عرفان نظری از منظر یکی از عرفای کامل و واصل معاصر، به نام علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی پرداخته‌ایم. در این پایان‌نامه، ابتدا زندگی شخصی علامه‌ طهرانی و فراز و نشیب‌های آن را بیان کرده‌ام، سپس جنبه‌های مذهبی، علمی، اجتماعی و عرفانی و آثار و تألیفات ایشان بررسی کرده‌ام. پژوهشگر در این تحقیق به تعاریف عرفانی بودنِ آراء و اندیشه‌های ایشان، توجه کرده و در ادامه بحث شریعت از دیدگاه علامه طهرانی را مطرح کرده و به عرفان عملی و مواردی مانند؛ استاد، اخوّت، توبه، بیداری سحر، ریاضت و...، از دیدگاه ایشان پرداخته‌ است و از سویی عرفان نظری و موضوعات مربوط به آن مثل، ولایت، عقل، عشق و... و همچنین علم‌ و عقل و رابطه عقل ‌و عشق از منظر ایشان بررسی ‌نموده است. علاوه بر آن، دیدگاه مکتب عرفانی ایشان، نسبت به مقام عرفانی اهل‌بیت علیهم‌السلام، مورد بررسی قرارگرفته است. در آخر به نتایجی که از بررسی شریعت، طریقت، حقیقت، عقل، عشق و مقام عرفانی اهل‌بیت علیهم‌السلام، از منظر علامه طهرانی حاصل ‌شده، بیان گردیده است، که به نتایجی مانند؛ عدم تخطی از شریعت در عین رعایت تمام موازین طریقت و عرفان، حضور عقل در تمامی مراحل عرفانی و همراهی عقل و عشق در تمام مقامات عرفانی وامام علیه السلام را، عنایت کننده تما‌می مقامات عرفانی به همه عرفا و اولیاء می‌دانند. روش انجام این تحقیق روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا است که و مراجعه به آثار ایشان و کتب مربوطه، پژوهش حاضر را انجام دادم.

همزمان با ظهور و اوج جریان روشنفکری در دوران مشروطه و پهلوی، برخی از روشنفکران در مواجهه با عرفان و تصوف، موضع‌گیری‌های مخالف و موافق داشتند. آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی، احمد کسروی، مهدی بازرگان، جلال آل‌احمد و علی شریعتی، شش روشنفکر برجسته در دوران مشروطه و پهلوی هستند که در این رساله، با روش توصیفی-تحلیلی، به توصیف، تبیین و تحلیل اندیشه‌های آنان درباره‌ی عرفان و تصوف، پرداخته شده است. نتایج به دست آمده گویای آن است که وجه مشترک دیدگاه این روشنفکران در مواجهه با عرفان و تصوف، توجه آنان به پیامدهای زیان‌بارِ اجتماعیِ برخی از تعالیم صوفیانه، نظیر حقیر شمردن دنیا، خردستیزی، عدم توجه به کسب و کار و دوری از فعالیت‌های اجتماعی از سوی برخی از صوفیان، بوده است. در جانب موافقت با عرفان، همین برجستگیِ اندیشه‌ی اجتماعی است که برخی از روشنفکران را به تمجید از قیام‌های شیعی که در قرن‌های هشتم و نهم هجری، در درون تصوف شکل گرفته‌اند، وامی‌دارد. علاوه بر مباحث عرفان عملی، برخی از موضوعات عرفان نظری نیز مورد توجه روشنفکران بوده است: نظیر وحدت وجود و ولایت. مسأله‌ی زبان عرفان، عشق، ذکر و سماع از دیگر موضوعات مهم عرفانی است که جهت‌گیری روشنفکران به آن معطوف بوده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که تلفیق زمینه‌های فکری و علمی روشنفکران با دغدغه‌های اجتماعی آنان، که منبعث از وظیفه‌ی روشنفکری‌شان بود، مبنای اصلی مواجهه‌ی آنان با عرفان و تصوف را شکل داده است. در این رساله، از متون اصلی مرتبط با پژوهش استفاده شده است.

بخش مهمی از اندیشه‌های عین القضات همدانی - عارف بزرگ سدة ششم هجری- به بحث معرفت اختصاص دارد؛ و مقالة‌‌ حاضر سعی دارد به‌روش توصیفی- تحلیل محتوایی، به نقش لطایف چهارگانه –از لطایف سبعه، مطرح در سلوک عرفانی- در معرفت‌بخشی از منظر عین القضات بپردازد و مبانی معرفتی او را از طریق منابع و ابزار شناخت تحلیل و بررسی کند؛ زیرا عین‌القضات به سه لطیفة  نفس، دل و روح، عقل را هم می‌افزاید ولی آن را به کسب علوم نظری محدود می‌کند؛ و معتقد است دل به‌واسطة ذوق یا چشم بصیرت، نفس به‌واسطة شناخت نفس پیامبر(ص) یا در مرتبة فنا، به‌طور بی‌واسطه از روح- جان- امکان کسب معرفت پیدا می‌کنند، و همگی با مراتب مختلف یقین ارتباط دارند. اما آنچه نقش عقل را در نگاه عین‌القضات بارز می‌کند یکی منشأ جبروتی و نقش آن به عنوان پلی بین عین و ذهن به‌عنوان ابزار ترجمة معرفت، و دیگری به‌عنوان پیش نیاز نخستین مرتبة معرفت است. به‌طور کلی او معرفت را علمی لدنی و ذوقی دانسته است؛ ولی علم و معرفت را نه صرفاً دو مفهوم شناختی، بلکه دو عالم وجودی در نظر گرفته است، به همین علت در تقسیم بندی عین‌القضات علم تقلیدی و برهانی، جزو مراتب معرفت محسوب نمی شود.

چکیدهمسیحیت یکی از ادیان توحیدی است که از زمان آغاز تعامل خود با فلسفه یونانی تحولات بسیاری در این فلسفه ایجاد نموده است. وحی مسیحی منشأ تحول و ابداع در بسیاری از مفاهیم و اصول فلسفی در نزد فلاسفه بوده است .رساله حاضر نیز که در چهار فصل تنظیم شده است ، قصد دارد به بررسی بازتاب این تعالیم دراندیش? فیلسوف تومیستی معاصر، اتین ژیلسون بپردازد. ما در نگارش این پایان نامه ابتدا یازده مورد از تعالیم را که در دین مسیحیت نقش محوری و زیر بنایی دارند، انتخاب و با تکیه بر کتاب مقدس و اعتقادنامه ها و کتب مرجع کلامی مسیحیت شرح اجمالی از آنها ارائه نموده ایم . در گام بعدی به معرفی ژیلسون ، موضع فلسفی و حوزه های کاری او پرداخته ایم. در این قسمت به آراء اصلی ژیلسون از جمله اثبات وجود فلسفه مسیحی و تجلی حقیقی آن در فلسفه توماس آکویناس اشاره شده است . درفصل سوم به موازات عناوین فصل دوم، به تشریح اندیشه های فلسفی و کلامی ژیلسون پرداختیم و در انتها و در فصل چهارم با بررسی بازتاب این تعالیم در اندیشه فلسفی در می یافتیم که ژیلسون در اندیشه فلسفی خود کاملاً از تعالیم مسیحی تأثیر پذیرفته است. ژیلسون به عنوان یک مومن کاتولیک ، ساحت امور ایمانی را محترم و محفوظ شمرده و آنها جوهره مسیحیت می داند که مسیحیت بدون آنها هویت مستقل خود را ازدست خواهد داد. ژیلسون در فلسفه پردازی خود ودر حوزه امور عقلانی نیز همواره به کتاب مقدس و کتب مرجع کلام مسیحیت نظر دارد . کلمات کلیدی: تعالیم مسیحی ، فلسفه قرون وسطی ، اتین ژیلسون، دین و فلسفه ، مسیحیت و فلسفه ، تأثیر دین بر فلسفه

عینالقضات همدانی (492-525ق.) از مهم ترین پیشروان سنت فلسفه ی حکمت ایرانی و نخستین عارفی است که محور آرای عرفانی خود را بر وجودشناسی بنا نهاد. هدف از پژوهش حاضر شناخت مبانی عرفانی هستی شناختی او و ریشه های آن با روش توصیفی-تحلیلی است که نشان می دهد اگرچه در تقسیم بندی وجود، عین القضات از فلاسفه متأثر است؛ ولی «ممکن الوجود» در تقسیم بندی او جایگاه حقیقی ندارد؛ زیرا معتقد است وجود یکی است و آن را جوهر یکتا و مصدر و کل هستی مینامد که هر چه جز او عدم است؛ امّا او عدم را به دو معنی نیستی محض و پوشیدگی به کار برده که منظور از آن به ترتیب حدوث مادیّات، و قِدم انوار است، اعراضی که ذات بهواسطه آنها تجلّی مییابد. بنابراین نور در هستیشناسی او ظهورِ وجود و معادل صفات الهی است که از صفت رحمانیّت، نور محمّد، و از صفت جبّاریت، نور ابلیس به وجود میآید؛ بههمین علّت عینالقضات نور محمّد را در کنار الله، مصدر موجودات نامیده و با نور دانستن ظلمت، از ثنویان فاصله گرفته و سعی نموده است با بحث «معیّت»، صدور کثرت از وحدت و با بحث «تجلّی»، ظهور صفات از ذات را تبیین نماید. همچنین این پژوهش نشان میدهد که عینالقضات با طرح اندیشههایی نو در هستیشناسی مانند: جوهر یگانه، تجلّی واحد، عدم ملال به واسطه عدم تکرار در تجلّی و نظریه خلق مدام، در برخی مباحث مهم نظری عرفان، پیشرو بوده است.