جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. اين جلد از كتاب، «تاريخ اسماعيليه از مغرب تا مشرق» نام دارد. مطالب اين جلد از كتاب در دو بخش تدوين شده است. در بخش اول به حوادث و اتفاقات خلفاى فاطمى تا زمان خليفه پنجم العزيز بالله پرداخته شده است. پس از آن در بخش دوم، فاطميه به‌ عنوان يك حركت فكرى فرهنگى مورد مداقّه قرار گرفته است. نويسنده، حكومت فاطمى را نظام دقيق و محكمى دانسته است كه مانند آن در تاريخ دولت‌ ها و تبليغات حتى در عصر حاضر - كه عصر تبليغات است - ديده نشده است. شايد فاطميان، اولين كسانى بوده باشند كه براى «دعوت»، منصبى رسمى در دولتشان ايجاد نمودند. در واقع از ابتكارات اصيل دولت فاطمى، تأسيس نهاد «دعوت» بود؛ نهادى كه وظيفه‌ عمده تبليغ و تبشير و تعليم كيش اسماعيليه را بر عهده داشت و تعليم نوكيشان و افزايش جماعت مستجيبان را در سرلوحه كار خود قرار داده بود و با ارتباط تنگاتنگ ميان نوكيشان و مستجيبان از يك سو و سطوح عالى دعوت تا امام خليفه فاطمى از ديگر سو، نقشى كليدى در اشاعه آيين اسماعيليه بر عهده داشت. معرفى مشاهير فلسفى در عهد خلفاى فاطمى، اوضاع اجتماعى و نيز بررسى آثار فاطمى در مغرب از ديگر عناوين اين جلد از كتاب است.

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. «دعوت و عقيده» موضوع اين جلد از كتاب است. در ابتداى مباحث اين جلد، منابع مختلف تاريخ اسماعيليه مورد مطالعه قرار گرفته است. نويسنده سپس تاريخچه تشيع از زمان رسول‌ خدا (ص) تا زمان خلفاى فاطمى را مورد بررسى قرار داده است. در بخش ديگرى از مطالب، فرقه‌ هاى حنفيه، حسنيه، زيديه، جعفريه، اماميه و اسماعيليه به‌ عنوان فرق تشيع معرفى شده‌ اند. معرفى اصطلاحاتى چون امام، حجت، داعى دعات، داعى بلاغ، مكاسر، مكالب و مانند آن از مباحث مهم اين جلد از كتاب است. در انتهاى اين جلد، مطالبى درباره رسائل اخوان‌ الصفا، اسماعيليه شمال آفريقا و اسماعيليه مصر آمده است.

کتاب «الشجرة» تأليف يکی از داعيان اسماعيلی خراسان است که بخشی از کتاب خود را در ذيل بابی موسوم به "باب الشيطان" به معرفی فرق اسلامی اختصاص داده است. از نکات جالب اين کتاب اطلاعات مهمی است که درباره المبيّضه يا سفيد جامگان و هواداران مقنع می دهد که در جای خود با اطلاعات ساير منابع قابل مقايسه است. المبیضه گروهی بوده اند با عقايد و آداب و سلوک عاميانه و "فرقه محورانه" که در شکل يک سنت محلی و شايد در سطح خانوادگی در ماوراء النهر ادامه حيات می داده اند. آنان يعنی بازماندگان مبيضه، از مقنع شناختی ندارند و نمی دانند کيست و متعلق به چه دوره ای است؛ مگر عالمان و حذاق آنان. کتاب، در مورد فرقه ای از ميان زيديه در ماوراء النهر سخن می گويد که جالب توجه است: فرقه خلفيه که فرقه ای محلی از زيديان ماوراء النهر بوده اند. عقايد آنان که عقايدی متفاوت با سنت زيديان کوفه و حجاز و يمن بوده، به تفصيل از سوی نويسنده کتاب تشريح شده و از آن پيداست که آنان به گرايش افراطی و باطنی شيعی تعلق خاطر داشته اند. در بخش زيديه از فقه آنان هم اطلاعاتی می دهد و از کتاب المسترشد الناصر العلوي (کدام الناصر: ناصر اطروش يا احمد الناصر؟) نام می برد. از شمار فرق شيعی در ماوراء النهر يا به تعبير او بلاد الترک گروهی را نام می برد با عنوان اسحاقيه که امام آنان در همين منطقه زندگی می کرده است و به ترکی سخن می گفته و قرآن را هم به همين زبان تفسير می کند؛ آنان فرقه ای شيعی با عقايد مرتبط با کيسانيان و بدين ترتيب گروهی از شيعيان افراطی بوده اند. آنان معتقد بوده اند که مهدي از بلاد ترک ظهور خواهد کرد. نويسنده می نويسد که شماری از آنان را ديده بوده و عقايد آنان در عدل و توحيد شبيه معتزله بوده است. اشاره مؤلف به اينکه اکثر اماميه به تشبيه و جبر و بداء و اينکه علم خداوند محدَث است، اعتقاد دارند، حائز اهميت زيادی است. اطلاعی هم که درباره احمديه، يعنی معتقدان به امامت احمد بن موسی شاه چراغ می دهد حائز اهميت است، چرا که می نويسد آنان امروزه جمعيت زيادی هستند.