جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در گزاره‏هاى اخلاق اسلامى، احکام اخلاقى بر مطلوبیّت موضوعات خود و ارتباط مثبت یا منفى آن‏ها با سعادت انسانى دلالت دارند ولى در گزاره‏هاى اخلاقىِ موجود در آیات قرآن و روایات، کم‏تر از این دست مفاهیم استفاده شده است. در این پژوهش «مطلوبیّت» به عنوان یکی از شاخصه های مهم‏ گزاره‏هاى اخلاق اسلامى شناخته شده و دلایل زیر را برای اثبات این ادعا شمرده ایم: «اشتمال بر امور مقرِّب یا مبعِّد نسبت به هدف نهایى»، «اشتمال بر امر یا نهى»، «حکایت از حُبّ و بُغض»، «اشتمال بر گزارش سیره‏ى عملى اولیاء دین»، «اشتمال بر وعده‏ى پاداش و یا کیفر»، «اشتمال بر الگوهاى مثبت و منفى»، «اشتمال بر تحسین یا تقبیح برخى از صفات و اعمال»، «اظهار نگرانى از برخى صفات و اعمال»، «تعلّق وجوب و یا حرمت به برخى از اعمال».

یکی از مسائل بنیادین در تفسیر متون، معیارپذیری آن است، بدین معنا که برای داوری میان تفسیر درست و معتبر از غیر آن شاخص و میزانی وجود دارد. هدف از تفسیر متون به ویژه متون دینی، پی بردن به مراد مولف –است، بر این اساس معیارپذیری تفسیر، بر نوع نگرش و تحلیل ما از حقیقت، معنا، زبان، و روش بستگی دارد؛ چرا که تفسیر در صدد آن است که ما را به واسطه متن، به صورت روشمند، به مراد حقیقی مولف برساند. بر این اساس، دیدگاه رایج در سنت تفسیری اسلامی و حتی غربی، بر اساس اعتبار تفسیر و معیارپذیری آن بوده ‌است.

تحقیق حاضر طی دو فصل دیدگاه علامه طباطبایی را در زمینه مبانی فهم روایات تفسیری بررسی کرده است. در فصل اول کلیاتی از بحث آمده و در فصل دوم با عنوان مبانی فهم روایات تفسیر پس از بررسی اقسام روایات در نگاه علامه و جایگاه روایات در نزد او این موارد به عنوان مبانی فهم برشمرده شده اند: مبانی عقلی (عصمت اهل بیت در فهم و تفسیر قرآن، عدم تعارض با مسلمات عقلی، زبان عرفی داشتن روایات تفسیری، وحدت منشأ در آیات و روایات، عدم تناقض درونی روایات تفسیری)، مبانی نقلی (اشتمال بر محکم و متشابه، تقیه ای بودن برخی از روایات تفسیری، وجود روایات بطنی در احادیث تفسیری)، مبانی تاریخی (نقل به معنای روایات تفسیری، وجود احادیث جعلی در روایات تفسیری).

در این پایان نامه نخست واژه های «ابتلا»، «فتنه»، «محق» و «تمحیص» معنا شده است و مبانی و قلمرو امتحان به بحث گذاشته شده است؛ سپس از امتحان به مثابه یکی از سنت های الهی بحث گردیده، آنگاه ویژگی ها و ارتباط آن با دیگر سنت های الهی بررسی شده؛ پس از آن ارکان ابتلا مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان، آثار امتحان با نگاه به آیات الهی به این قرار ذکر شده است: هدایت انسان ها، تحقق ایمان واقعی، تمایز صفوف، زدودن ناخالصی ها، نیل به ثواب، تربیت و تکامل، بازگشت به سوی خدا.

این تحقیق، گامی در زمینه تدوینِ نظریه اجتماعی اسلامی درباره کجروی است. هدف، به دست آوردن بخشی از بدنه گزاره‌ای نظریه قرآن و ترسیم خطوط کلّی این نظریه است. رویکرد برگزیده، مراجعه به قرآن بر اساس پرسشهای مطالعات جامعه‌شناختی کجروی است. فن تحقیق، تحلیل محتوای کیفی قیاسی و کاربرد آن، کشف، توصیف، تحلیل و تفسیر پیامهای آشکار و پنهان گزاره‌های قرآنی در پیوند با مقوله‌‌های پیشینی برگرفته از این مطالعات است. محصول آن نیز، از جمله، اعتبارسنجی یافته‌های آن مطالعات، تأیید، پالایش یا گسترش آنها از نگاه قرآن و ممکن ساختن ارائه پاسخهای قرآنی در قالب یک نظریه است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

بهبودی زندگی برای انسان اجتماعی، در تبعیت همه آحاد جامعه از قواعد اجتماعی و با تقسیم وظایف و ایفای نقش های محوله به نحو مطلوب، میسر است. تحقق این امور، در گرو حاکمیت نظم بر روابط آنان است. نظم اجتماعی، اگر بر اساس تمایل درونی افراد جامعه محقق گردد، اثربخش خواهد بود؛ و گرنه نظم اجباری در بلند مدت نتیجه نخواهد داد. همواره در جامعه انسانی تخطی از قوانین اجتماعی به علل مختلفی صورت می پذیرد. بسیاری از نظریه های علمی، علل این انحرافات و تخطی ها را به شرایط زیستی، روانی و اجتماعی ارجاع می دهند، و با نادیده گرفتن قدرت اراده و انتخاب انسان، وی را مقهور آن شرایط می دانند. در بررسی دیدگاه امام علی (ع)، با توجه به این اصل اساسی که انسان موجودی صاحب اراده و اختیار است، نقش عوامل زیستی، روانی و محیطی در حد زمینه سازی است و چنین نیست که انسان کاملاً مقهور آنها باشد. و از همین زاویه است که می توان او را مسئول دانست. همچنین باید از نقش اساسی شیطان، به عنوان موجودی حقیقی، در سوق دادن انسان به انحراف از قواعد دینی و اجتماعی یاد کرد. حقیقتی که بالمره در نظریه های رایج در تبیین علل انحرافات اجتماعی نادیده گرفته شده است.

این مقاله با رویکرد تحلیلی و نظری به بررسی ویژگیها و مبادی و روش کشف سنت های اجتماعی در قرآن میپردازد. سنت اجتماعی به تدبیر و ساماندهی خدای متعال که دارای تداوم و تکرار است اطلاق میشود و بیانگر قوانین و احکام حاکم بر پدیده ها و زندگی اجتماعی و روابط میان افراد و گروه ها است.استناد به خدا، تبدل ناپذیری، سازگاری با اختیار انسان ، و پیوند با زندگی اجتماعی انسان از جمله ویژگیهای سنت های اجتماعی در قرآن است. از آنجا که سنت های اجتماعی دایره ای وسیع و انواع گوناگونی دارند، روش کشف آنها متنوع است.

رویکرد ذهنی گرا، بر دخالت عناصر ذهنی در تفسیر تأکید دارد و بر آن است که قبل از تفسیر، معنای متن، وجود خارجی ندارد. بهترین راه مواجهه با پیامدهای نادرست رویکرد ذهنی در تفسیر متون دینی، بررسی مبانی معرفت شناسی و نظری آن است. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی ارتباط آن را با سه مقولة محوری؛ «حقیقت»، «زبان» و «روش» نشان می دهد. طبق رویکرد ذهنی، حقیقتی به معنای مطابقت وجود ندارد یا نسبی است؛ روشی برای نیل بدان وجود ندارد و زبان حکایت گر از واقع نیست. بر این اساس تفسیر به معنای دستیابی به حقیقت از طریق زبان و روش ممکن نیست. درحالی که بر پایة اصول عقلایی، حقیقت به معنای ویژگی قضیه؛ زبان به عنوان ابزار ابراز معنا؛ و روش به عنوان راه وصول به آن، شالودة تفسیر متون را شکل می دهند.