جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان کلام وحی و متنی جامع، از جمله متونی است که سایر متون دینی به گونه‌های مختلف با آن پیوند برقرار نموده و سرچشمه اقتباس برای متون دینی بوده است. صحیفه سجادیه که از آن تعبیر به «اخت القرآن» نموده‌اند، نیز از این قائده مستثنی نیست و مفاهیم و تعابیر قرآنی بسیار در آن تجلی یافته است. آیات قرآن چه به صراحت و چه به اشارت در فرازهای نورانی صحیفه نمود یافته و این موضوع، تأثیرپذیری از آیات و درک مفاهیم عمیق مفاهیم قرآنی را توسط امام سجّاد(ع) می‌رساند. پژوهش حاضر به بررسی رابطه بینامتنی قرآن و فرازهای ابتدایی دعای چهارم صحیفه سجادیه پرداخته و با روش توصیفی تطبیقی به این نتیجه دست یافت که پیوندی دوسویه و تنگاتنگ بین قرآن و کلام امام سجاد(ع) برقرار است. چنانکه صحیفه در قالب تناص اجترار و امتصاص و نیز بر اساس بینامتنی مضمونی و لفظی با قرآن رابطه‌ای استوار برقرار کرده و همچنین از تناص حوار در صحیفه پرهیز شده است.

قرآن‌پژوهان و مفسران از جهات مختلف از جمله رویکرد ادبی به قرآن توجه نموده‌اند. این رویکرد در قرون اولیه همان علوم ادبی صرف، نحو و علوم بلاغی بود، ولی در دوره معاصر تلفیقی از این علوم و علوم جدید است که با نگاهی متفاوت به متن قرآن توجه دارد. برخی دانشمندان نواندیش مسلمان نظیر امین الخولی و همسرش بنت الشاطی، نصر حامد ابوزید و محمد آرکون با هدف به روز رسانی پیام قرآن و پاسخ‌گویی به چالش‌ها از شیوه‌های ادبی غرب همچون زبان‌شناسی و نشانه‌شناختی پیروی کرده و با بهره‌گیری از مطالعات پیرامونی و درونی به تحلیل تاریخی و روان‌شناختی و جامعه‌شناختی متن دینی پرداخته‌اند.آنان به قرآن به مثابه یک اثر هنری ـ ادبی نگریستند که باید با بهره‌گیری از پژوهش‌های نوین ادبی در سیاق تاریخی‌اش تفسیر گردد. و البته در این زمینه نیز دچار انحرافاتی شدند. در این مقاله همراه با توصیف کلی دیدگاه پایه‌گذاران این شیوه ادبی، ضمن اشاره به دیدگاه محمد آرکون و نظر او در موردتبدیل به کتاب شدن قرآن همچون عهدین وتحت تأثیر قرار گرفتن نوشتار قرآن از بستر تاریخی و فضای جامعه سیاسی، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

وجود تاریخی شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یکی از مسائل مورد اختلاف در متون تاریخی و فرقه شناختی جهان اسلام است که با توجه به اهمیت آن مستشرقان نیز در این زمینه به اظهار نظر پرداخته‌اند. دو دیدگاه متضاد در بارۀ عبدالله بن سبأ وجود دارد؛ دیدگاه نخست او را شخصیتی مؤثر در رویدادهای صدر اسلام می‌داند و دیدگاه دیگر وجود تاریخی او را زیر سؤال می‌برد و او را شخصیتی ساختگی می‌شمرد. نوشتار حاضر پس از بررسی و نقد این دو دیدگاه، کوشیده است به استناد متون روایی و تاریخی از دیدگاهی جدید دفاع کند که به موجب آن ابن سبأ وجود تاریخی داشته و به عنوان یک شهروند معمولی در‌بارۀ حضرت علی(ع)غلو کرده است ولی نقش او در رویدادهای صدر اسلام شایستۀ ذکر نیست.

مسئله جمع‌آوری قرآن و نقش تعیین‌کننده زید بن ثابت (د. 45ق) موضوعی مهم و بحث ‌برانگیز در تاریخ قرآن کریم است. مطالب موجود در منابع مربوط به علوم قرآنی، بازتاب دهنده نگاهی خوش‌بینانه به زید است. این مقاله با روش وصفی تحلیلی به بازبینی این نگاه و دیدگاه مستشرقانی مانند شوالی، جان برتون و بلاشر درباره نقش زید بن حارثه می‌پردازد. مقاله با فرض جمع قرآن، پس از پیامبر(ص) و با پرسش درباره چرایی گمارده شدن زید به این مسئولیت، به واکاوی روایت‌ها و گزارش‌ها می‌پردازد. این بررسی، فضیلت‌سازی‌های بحث برانگیز و بزرگ‌نمایی‌های بسیار درباره زید و تقویت فرضیه ادای دین از سوی خلفا را به دلیل نقش زید در سقیفه نشان می‌دهد

تاریخ کلام امامیه از مباحثی است که نیازمند مطالعات جدی و پژوهش‌های روشمند است. در طول تاریخ تشیع برخی مناطق جغرافیایی که محل تجمع توده‌های شیعی بوده، زمینه تشکیل حوزه‌های علمی قدرتمند و تأثیرگذاری را فراهم آورده است. در این میان، راجع به حوزه ماوراء‌النهر (بخشی از آسیای میانه)، که مناطق گسترده‌ای را نیز در بر دارد، هنوز بررسی جامعی نشده است. از جمله مطالب ضروری درباره این منطقه جغرافیایی، شخصیت‌های برجسته کلامی و نیز گونه‌شناسی آثار ایشان، ردیابی جریان‌های فکری راه‌یافته از مکاتب دیگر به این حوزه و نحوه تعامل ایشان با دیگر مکاتب کلامی و در پایان علل رکود و از بین رفتن این مدرسه کلامی است، که در این نوشتار به روش توصیفی‌تحلیلی درباره آن سخن گفته‌ایم. حوزه ماوراء‌النهر از سه جریان فکری مدرسه کوفه، قم و بغداد اثرپذیری داشته و بیشترین اثرپذیری آن از جریان فکری مکتب قم بوده است، با این تفاوت که مشایخ ماوراء‌النهر همانند مشایخ مکتب قم نبوده و نقل روایت از گروه متهمان به غلوی را که مأمون در حدیث بودند، جایز می‌دانستند.

یکی از مباحث نیازمند مطالعات جدّی و پژوهش‌های روشمند در تاریخ کلام، شناسایی جریان‌های کلامی گوناگون در یک منطقة جغرافیایی است. دراین‏میان، حوزة ماوراءالنهر (بخشی از آسیای میانه) که مناطق گسترده‌ای را نیز دربردارد، هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و در باب علم کلام کمتر پژوهشی درباره آن سامان یافته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد برخی جریان‌های کلامی مدرسه کوفه، همچون جریان متکلمان محدّث با محوریت هشام بن حکم و جریان محدّثان با محوریت یعقوب بن یزید و ایوب بن نوح، و همچنین جریان حدیث‏محور مکتب قم و جریان عقل‌گرایی مکتب بغداد‏، چگونه به منطقة وسیع ماوراءالنهر راه یافته و از سوی چه شخصیت‌هایی تا قرن پنجم هجری در آن دیار پویا بوده است.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه محتوائی ده فراز ابتدائی دعای اول صحیفه سجادیه انجام گردیده است و در این راستا این اهداف را نیز دنبال نموده است : 1- بررسی لغات مهم در هر فراز از دعای صحیفه سجادیه 2- بررسی ارتباطهر فراز با نظر به آیات قرآن کریم 3- بیان نکاتی از تفاسیر مفسران از آیات قرآن 4- طرح احادیث با توجه به محتوای فراز 5- بررسی شبهه با توجه به فراز دعا 6- بیان شرحی از فراز، با توجه به ماهیت اهداف و امکانات موجود، تحقیق به روش توصیفی – تحلیلیبوده وبا استفاده از نرم افزارهای تحقیقاتی نوین مطالب جمع آوری گردیده است و بر اساس بررسی های انجام شده نتایج ذیل حاصل گردیده است : 1- همه ی علوم و معارفی که حضرت علی علیه السلام از پیامبر دریافت نموده به امامان پس از ایشان نیز منتقل گشته است و همه ی آن علوم در اختیار آخرین آنان قرار گرفته و ائمه ی اطهار صاحبان علم الکتاب هستند.2- با توجه به روایات معصومین ، امر عرضه حدیث بر قرآن ، امری قطعی و پذیرفته شده است و مراد از عرضه حدیث بر قران ، احراز عدم مخالفت آن با قرآن است.3- استشهادات قرآنی مستقیم در اینده فراز نورانی 2مورد و استشهاداتغیر مستقیمنیز برای هر فراز متفاوت بوده است به گونه ای که فراز ششم بیشترین استشهاد قرآنی جهت تأئید محتوایی داشته است.

یکی از آیات کاربردی که انسان در هنگام مشکلات به آن متوسل می گردد، آیه 62 سوره نمل معروف به آیه امن یجیب است. در این آیه خدا وعده داده است که دعای مضطرین را هنگامی که به درگاهش استغاثه کنند برآورده کرده و آنها را از گرفتاری نجات خواهد داد. هنگامی که انسان از همه قطع امید می کند، فطرت توحیدی اش بارور می گردد و چنان خدا را می خواند که گویی هیچ توجهی به غیر او ندارد. به این حالت اضطرار و به چنین انسانی مضطر گویند . اضطرار، زمینه‌ساز اخلاص و پالایش قلب است. پژوهش حاضر با هدف مفهوم شناسی واژه مضطر و ارتباط آن با مضطر حقیقی که بر طبق روایات ذکر شده از اهل بیت (ع)، امام زمان مصداق مضطر حقیقی‌اند انجام شده است. از نتایج اضطرار استجابت دعا، برطرف شدن هر‌ گونه گرفتاری و ناگواری از زندگی انسان و تصرف بر زمین است. در آخر این نتیجه بدست آمد که هدایت انسان به سمت رستگاری ، به دست حجت خداست و امام معصوم به عنوان حجت الهی در خیرخواهی به بندگان خدا ، از پدر و مادر به آن‌ها مهربان‌تر است. از آن جایی که مسئولیت حفظ، تبلیغ و ترویج احکام و ارزش‌های الهی و هدایت انسان ها بر عهده حضرت مهدی (عج) است، اما به علت موانعی از جمله بی لیاقتی مردم و بعضی مصالح الهی در غیبت به سر می‌برد. چون ایشان در شرایطی واقع شده که نمی تواند با ایجاد عدالت بر همه انسانها حکومت کند می‌توان ادعا کرد که مصداق واقعی کلم? مضطر ،امام زمان (عج) است که هرلحظه برای ظهورخود ونابودی کفر ونجات بشر از گرفتاری ها دعا می کند.

در این پژوهش مقایسه بین امات و نبوت از دیدگاه قرآن و روایات صورت گرفته و این دو با هم اشتراکات و افتراقاتی دارند و مقام امامت از مقام نبوت بالا تراست

چكيده يكي از كتب روايي كهن شيعي كه به خصوص دربارة دانش اهل بيت : نگاشته شـده و البته احاديث فراواني دربارة فضائل معصومين : نيز در بر دارد، كتاب بـصائر الـدرجات في علوم آل محمد : اثر محمد بن حسن صفّار قمي است كـه از زمـان نگـارش مـورد توجه محدثين و بزرگان ش يعه بوده و امـروزه برخـي مستـشرقان و محقّقـان ماننـد آنـدره )1 )نيومن و امير معزّي [به خصوص ] در مورد آن تحقيقاتي انجام دادهاند . يكي از اشكالاتي كه موجب شده برخي بر اين كتاب خُرده بگيرند اين است كه يكـي از شـاگردان مـشهور صفّار به نام «محمد بن حسن بن وليد » اجازة نقل اين كتاب را به شاگردان خود نمـي داده است، و در اصطلاح علم رجال اين كتاب را اسـتثناء زده كـه از آن حتّـي روايتـي را نقـل ننمايند؛ برخي دليل اين امر را غلو و زياده گويي در شأن اهل بيت : در اين كتاب مطـرح نموده .اند در اين نوشتار علّت اصلي وجـود چنـين شـبهه و پاسـخ آن و همچنـين نقـد و بررسي گفتار برخي مقالات بر اين اشكال بيان شده است