جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حیا، عفّت وحجاب از جمله مفاهیمی هستند که به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. عدم توجّه به ارتباط این سه مفهوم موجب بروز خلل در فهم و عمل کرد صحیح آن ها شده است؛ لذا بیان ارتباط این مفاهیم ضروری می نماید. این مفاهیم به طور مستقیم در آیات مورد اشاره قرار گرفته، و در روایات به طور مفصّل بیان گردیده است. در این تحقیق به علل، زمینه ها، پیامدها، راهکارهای عملی جهت ایجاد پوشش صحیح و ارتباط این مفاهیم با یکدیگر پرداخته شده است.

از آنجا که قرآن دین خاتم است، بی شک مواجهه آن با فرهنگهای مختلف مواجهه ای مستمر خواهد بود ولذا بررسی مواجهه قرآن با فرهنگهای زمان نزولش اصول مواجهه آن با فرهنگهای عصرهای دیگر را به دست می دهد. فرهنگ مسیحیت یکی از فرهنگهای موجود در شبه جزیره عربستان هنگام نزول قرآن است.مهمترین نقاط اعتقادی مسیحیت تثلیث، تصلیب، فداءو کلمه بودن مسیح علیه السلام است که هر یک از اینها به نحوی ریشه دراعتقادات دینی و غیردینی مردمان روزگاران پیشین دارد. از رهگذر بررسی این اعتقادات می توان به تشابه میان اینها با آن اعتقادات دیرینه دست یافت. بررسی مواجهه قرآن با مسیحیت نشان می دهد که برخورد قرآن با این فرهنگ برخوردی اصلاحی بوده است نه بنیان کن. احکام قرآن در باب مسیحیت آمیزه ای از احکام ثابت و متغیر است و همین مطلب راه را برای ورود تفسیرهای نوین مسیحیان از عقایدمحوریشان می گشاید .

خروج مسیحیان از اورشلیم و انتشار آنان در سرزمینهای مختلف از جمله مناطق عرب‌نشین بشارت مسیحیت را به همراه داشت . مسیحیان که کسوت فرهنگ یونان را برتن کرده بودند در مراکز تعلیم و تعلم یونانی - مسیحی تار و پود خود را رشد داده، چنان در یکدیگر آمیختند که نحله‌های فلسفی یونان زایندهء فرقه‌های اعتقادی مسیحی شد. ورود مسیحیت به شبه جزیره عربستان نوید تعاطی فرهنگی جدیدی برای اعراب بود. و عرب از طرق گوناگون مخصوصا تجارت به وام‌گیری زبانی از مسیحیان پرداخت و زبان و ادبیات عرب دیگر وضع‌پیشین خود را نداشت . قرآن در میان فرهنگهایی نازل شد که یکی از آنها فرهنگ مسیحیت بود. همهء فرهنگهای آن زمان در تاثیر و تاثر نسبت به یکدیگر بودند. فرهنگ عرب که حال فرهنگ فرهنگهای موجود در شبه جزیره بود ظرف نزول وحی قرار گرفت . از آنجایی که قرآن دین خاتم است ، بی‌شک مواجههء آن با فرهنگهای مختلف مواجهه‌ای مستمر خواهد بود و لذا بررسی مواجههء قرآن با فرهنگهای زمان نزولش اصول مواجههء آن با فرهنگهای عصرهای دیگر را به دست می‌دهد. فرهنگ مسیحیت یکی از فرهنگهای موجود در شبه جزیرهء عربستان هنگام نزول قرآن است . مهمترین نقاط اعتقادی مسیحیت تثلیث ، تصلیب ، فداء و کلمه بودن مسیح(ع) است که هر یک از دینها به نحوی ریشه در اعتقادات دینی و غیر دینی مردمان روزگاران پیشین دارد. از رهگذر بررسی این اعتقادات می‌توان به تشابه میان اینها با آن اعتقادات دیرینه نیز دست یافت . هر چند بررسی این مهم در عهدهء این مقال نیست اما آموزندهء این نکته است که ادیان الهی در سرزمین عریان از اندیشه‌های بشری نازل نشدند و شرط نزول خود را اذهان تهی نمی‌دانستند بلکه با در آغوش گیری آن اندیشه‌ها که نتیجه حجت باطنی آدمیان است به تصحیح و تکمیل آنان پرداختند. در کنار هم نهادن دو تصویر قرآن و انجیل در مسائل اعتقادی مذکور، به بازبینی میزان هم‌آوایی و همنشینی آنان مدد می‌رساند، و این امکان را فراهم می‌آورد تا در پرتو آن چشمی بر وحدت ادیان و چشمی نیز بر سیر استکمالی آن بگشاییم. بررسی مواجههء قرآن با فرهنگ مسیحیت نشان می‌دهد که برخورد قرآن با این فرهنگ برخوردی اصلاحی بوده است نه بنیان کن. نیز احکام قرآن در باب مسیحیت آمیزه‌ای از احکام ثابت و متغیر است و همین مطلب راه را برای ورود تفسیرهای نوین مسیحیان از عقاید محوریشان می‌گشاید.

از زمانی که ستون «عقل» در بر پا نگاه داشتن بنای دین ناتوان گشت، متالهان به جستجوی ستونی دیگر برخاستند و «ایمان» را یافتند. به زعم آنان، ضعف عقل نظری را با استمداد از عقل عملی جبران می توان کرد. پیش از این متألهانی چون توماس آکویناس، تزلزل عقل را در پاره ای از گزاره های دینی دریافته و راه را بر ورود عقل عملی گشوده بودند. و آنگاه از پس فرو ریختن حشمت عقل، متالهانی چون ویلیام جیمز و پاسکال، پای عقل عملی را به محوری ترین، گزاره های دینی، یعنی وجود خدا و جهان آخرت کشاندند و به مؤمنان نوید دادند که رنجوری عقل را چه باک، «اراده» هست. رأی این بزرگان نیز چونان آراء پیشینیان از تیغ نقد محفوظ نماند و متألهان و غیر متألهان هر یک به نحوی به جرح آن پرداختند. جی.ال. مکی پرسشهایی در برابر این رأی نهاد که پاسخ قطعی نیافت. طرح و شرح پرسشها و انتقادهای وی بر تئوریهای «ایمان» بر عهده این نوشتار است.

چکیده قرآن و سنّت، هر در امر هدایتگری نقش اساسی ایفا می کنند؛ قرآن مرجع نخستین و مشتمل بر اصول کلی دین، بیان عقاید، احکام ثابت و تغییر ناپذیر، اصول و قواعد احکام جزئی و اتمام حجت بر منکران است و سنّت نسخه عملی قرآن و راهنمای تطبیق عملی و التزام صحیح به آن و روشن گر احکام عملی اسلام بوده و تبیین و تفسیر قرآن شمرده می شود. قرآن و سنت، این دو مصدر جدایی ناپذیر و دو منبع جاودانه و بی بدیل، همواره با یکدیگر تعامل دو سویه داشته اند و برآیند این تعامل، راهنما و راهگشای مسلمانان و نماد معرفی دین به جامعه بوده است. پیامبر ه و بعد از ایشان ائمه اطهار ه مطمئن ترین مرجع جهت حل مشکلات مردم در زمینه فهم و تفسیر قرآن بوده اند و مسلمانان در طول تاریخ برای حل مشکلات خود از احادیث این بزرگان غفلت نورزیده اند، چرا که عموم علما و اندیشمندان اسلامی قائل به حجیت مطلق سنت بوده و انکار آن را انکار بخش مهمی از دین تلقی کرده اند. عموم مفسران نیز در تفاسیر خود به صورت گسترده از این روایات استفاده نموده اند. روایات کاربردهای متعددی در زمینه فهم و تفسیر قرآن دارند که مهمترین آنها عبارتند از : 1 کاربرد روایات در تعیین مبهمات آیات. 2 کاربرد روایات در توضیح واژه ها و مفردات آیات. 3 کاربرد روایات در بیان مصداق خارجی آیات. 4 کاربرد روایات در استخراج روشهای صحیح تفسیری. 5 کاربرد اسباب نزول در فهم و تفسیر قرآن. 6 کاربرد روایات در نوگستری و توسعه معنایی اصطلاحات قرآنی. 7 کاربرد روایات در تفصیل مجملات قرآنی در زمینه معارف و عقاید. در مواردی که آسیب هایی متوجه روایات تفسیری است، عرضه روایات بر آیات قرآن، بهترین راه حل چاره اندیشی برای این آسیب ها است که این عرضه به سه روش کلی امکان پذیر است؛ عرضه موضوع محور، عرضه آیه محور و عرضه حدیث محور

در این پژوهش, تبعیت و مسائل مربوط به آن, از نگاه قرآن بررسی می شود. تبعیت از حق از دیدگاه قرآن, شامل مراحل تبعیت از فطرت, تبعیت از پیامبر, تبعیت از امام و تبعیت از فر اعلم و اتقی در عصر غیبت است. در هر مرحله احتمال خروج از مسیر تبعیت حق و گرفتار شدن به تبعیت باطل وجود دارد. تبعیت باطل, هم تبعیت از هوای نفس و تبعیت از شیاطین از نوع انسان و جن است. ضرورت تبعیت از یک پیشوا و اهمیت آن و پیامدهای مثبت تبعیت حق و آثار منفی تبعیت باطل نیز با استفاده از آیات قرآن, بیان شده است. ارتباط دوسویه میان تبعیت و فطرت تشریح گردیده است: فطرت انسان را به تبعیت از یک پیشوا سوق می دهد و از آن سو, تبعیت از پیشوای حق, فطرت انسان را شکوفا می سازد. تفاوت میان تقلید کورکورانه افراد جاهل, از دیگران و تبعیت از پیشوای اعلم بیان شده است, و نقش اساسی "علم" در عناصر تبعیت, تابع ( پیرو) و متبوع ( پیشوا), و تبعیت به عنوان ابزار تعلیم, بررسی گردیده است. تناسب میان توان و ظرفیت انسان و سطح تبعیت او از معصوم (ع) به عنوان شرط لازم برای تبعیت درست, تشریح گردیده است. موانعی که انسان را از واقع شدن در مسیر تبعیت صحیح باز می دارد, همچنین آفتهایی که پس از واقع شدن در این مسیر, متوجه تبعیت می گردد, به عنوان آسیب شناسی تبعیت بررسی گردیده است.

قرآن کریم در موارد بسیار، ضمن شرح تاریخ پیامبران و امت ها و قصه های پیشینیان، اموری مهم را که از عناصر جوهری قصه اند مسکوت می گذارد، همچون تاریخ و محل رویدادها و اوضاع طبیعی و اجتماعی و سیاسی که در پیدایش و شکل گیری وقایع مؤثرند. این مسکوت نهادن تنها به این دلیل است که قرآن در قصه های خویش، اسلوب نیکوی هنری را در قصه گویی حقیقی و فنی برگزیده است. یعنی قصه گو هر شیوه ممکن را بر می گزیند تا به هدف خود دست یابد. قصه گو پیام مطلوب را کاملاً جان می بخشد ، بی آن که در باز شناساندن درست از نادرست چندان اصرار ورزد یا از همة عناصر جوهری قصه همچون تاریخ و مکان و دیگر و صفهای حوادث یاد کند. به این ترتیب، رواست که قرآن در راه رسیدن به مقصد خویش، یعنی هدایت انسانها به سوی سعادت، قصه هایی را که میان مردم یا اهل کتاب در عصر پیامبر رواج داشته اند دستمایه سخن سازد، هر چند که خود، آن ها را صحیح نداند یا همة عناصر جوهری آن قصه ها در همان شکل رایج تبیین نشده باشد. این است عصارة دیدگاه دکتر خلف الله که از سوی مفسران دیگر مورد نقد واقع شده است.

آن چه پیامبران- از آدم تا خاتم- انجام داده اند، مبارزه با فساد و سپس ایجاد اصلاحات در سطح جامعه بوده است. کسی که در صدد اصلاح گری است، باید کاستی ها، کژی های در جامعه را به درستی شناسایی، رتبه بندی و اولویت سنجی کند، چرا که شناخت درد، نیمی از درمان است تا آلودگی ها، ناهنجاری ها، بیماری ها و آسیب های اجتماعی به طور واضح معلوم نباشد، درمان هم به شایستگی انجام نخواهد گرفت. تمام عمر پیامر عظیم الشأن اسلام (ص) صرف این شد که به هر نحوی، با قرآن، احادیث، مواعظ و عمل اصلاحات را در جامعه پیاده کند. حتی ز مانی که در میدان جنگ شمشیر می زد، هدفی جز اصلاح امّت را مدّنظر نداشت. بعثت پیامبر که یک حرکت اصلاحی بزرگ بود با سامان دادن به زندگی عرب جاهلی شروع شد و امتداد آن به زمان حاضر کشید شد. پس از قرآن، نهج البلاغه بهترین راهگشا در پیشبرد اهداف اصلاح گرایانه است، چرا که حضرت با توجه به وضع موجود به ارث رسیده از دوران خلفای پیشین، با جامعه ای روبرو بود که در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، قضایی، فرهنگی و... دچار مشکل شده و نیاز شدید به اصلاحات احساس می شد. امام (ع) اصلاحات خود را با نقد شیوة تک تک خلفای پیشین شروع و پیامد هر یک از حرکت های ناهنجار آنان را بازگو کرد. او به عنوان مصلحی آگاه و دوراندیش، شیوة خود را از سیاست بازان جدا ساخت و اصلاح طلبی را با نقد منصفانه درهم آمیخت. در مرحله بعد به شناسایی آسیب های جامعه که خود شاهد آن ها بود پرداخت و با شناخت کافی، به سراغ راهکارهای عملی اصلاح پیش رفت. در آخرین مرحله به اقدامات ضربتی امام (ع) برمی خوریم. تصحیح بینش امّت، برکناری کارگزاران بدپیشینه، تقسیم عادلانه بیت المال، بهبود وضع بازار، مبارزة با بدعت ها، عمران و آبادانی زمین،... و در نهایت ستیز با مخالفان دین از سر راه برداشتن آنان، جزء ضروریات اصلاح شمرد، می شود که امام (ع) در تمام این صحنه ها حضور مستمر و آشکار داشته است و هم اکنون به عنوان دستورالعمل و بهترین برنامة زندگی- چه فردی و چه اجتماعی- در دسترس همگان است.