جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براساس نظریۀ نوخاسته­گرایی، ذهن به‌طور بدیع و پیش‌بینی‌ناپذیری از بدن فیزیکی ظهور می‌کند و وابسته به آن است، در عین حال غیرقابل تقلیل به مغز یا هر گونه سیستم فیزیکی برآمده از آن است. یکی از قرائت‌های مهم نوخاسته‌گرایی، نوخاسته‌گرایی جوهری است که در بسیاری از شاخصه‌ها با نظریۀ حدوث جسمانی نفس قرابت دارد. از این‌رو به نظر می‌رسد این نظریه در فضای فلسفۀ ذهن معاصر قابل بازخوانی و صورت‌بندی است و می‌توان از نظریۀ نوخاسته‌گرایی صدرایی سخن گفت. در نظریۀ نوخاسته‌گرایی صدرایی، ذهن، در مرحله‌ای از تکامل سیستم پیچیدۀ مغزی و اندام‌واره‌های زیستی، به‌صورت بدیع، پیش‌بینی‌ناپذیر و با وابستگی پایه‌ای به بدن مادی ظهور می‌کند و از سوی دیگر غیرقابل تقلیل به بدن است. بر اساس اتحاد خارجی ذهن‌ـ‌بدن مسئلۀ علیت ذهنی و رابطۀ این‌دو چهرۀ دیگری به خود می‌گیرد که در اندیشۀ فیلسوفان پیش از ملاصدرا بی‌سابقه است.

تئوری‌های نوخاسته‌گرایی در فضای فلسفه تحلیلی معاصر و به عنوان راه سوم میان دو دیدگاه فیزیکالیسم و دوگانه‌انگاری ظهور کرده است و از آنجا که در فضای غلبه اندیشه فیزیکالیستی و تقلیل‌گرایی رشد کرده است رقیب اصلی آن محسوب می‌شود. این نظریه دارای مولفه‌ها و چارچوب مفهومی خاصی است که بر اساس آن ویژگی نوخاسته را مشخص و متمایز می‌کند. این مولفه‌ها عبارتند از: طبیعت‌گرایی، نگاه سیستمی، بدیع بودن، داشتن توانایی‌های علّی، دیدگاه سلسله مراتبی به هستی، وابستگی به سطح پایه، تقلیل‌ناپذیری، پیش‌بینی‌ناپذیری و علیت روبه پایین. نظریه نوخاسته‌گرایی همچنین به دو نوع نوخاسته‌گرایی وجود شناختی و نوخاسته‌گرایی معرفت شناختی تقسیم می‌شود. بر اساس نظریه نوخاسته‌گرایی، ذهن به طور بدیع و پیش بینی‌ناپذیری از بدن فیزیکی ظهور می‌کند و وابسته به آن است اما در عین حال غیرقابل‌تقلیل به مغز و یا هرگونه سیستم فیزیکی برآمده از آن است. همچنین بر اساس این نظریه، از ویژگی نوخاسته می‌توان حداقل سه قرائت عمده به دست داد که یکی از مهم‌ترین آنها نوخاسته‌گرایی جوهری است. نوخاسته‌گرایی جوهری در بسیاری از شاخصه‌ها با نظریه حدوث جسمانی نفس قرابت دارد. از این رو به نظر می‌رسد این نظریه قابل بازخوانی و صورت‌بندی در فضای فلسفه ذهن معاصر است و می‌توان از نظریه نوخاسته‌گرایی صدرایی سخن گفت. در بازخوانی نظریه صدرایی، ذهن، در مرحله‌ای از تکامل سیستم پیچیده مغزی و اندام واره‌های زیستی، بصورت بدیع، پیش بینی ناپذیر و با وابستگی پایه‌ای به بدن مادی ظهور می‌کند و اما غیر قابل تقلیل به بدن است. از این نظریه جدید، بر اساس مبانی خاص ملاصدرا که اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری اساس آن را شکل می‌دهند، تحت عنوان «نظریه نوخاسته‌گرایی متافیزیکی وحدت‌انگار» یاد خواهد شد. بر پایه این نظریه جدید، سخن از تقلیل پذیری یا تقلیل ناپذیری مطرح نمی‌شود و آنچه جایگزین این دو خواهد شد ترفیع‌پذیری خواهد بود. بر پایه ترفیع پذیری، نه تنها سطح جدید نوخاسته به سطوح پایین فیزیکی قابل تقلیل نیست بلکه سطوح پایین به این دلیل که مراتب نازل آن محسوب می‌شوند در وحدت و عینیت با نفس، ترفیع پذیرفته و شئونات و مظاهر نفس واحد و یکپارچه برشمرده می‌شوند. نفس و توانایی‌های علّی آن البته تقلیل‌ناپذیر هم هستند. بر اساس اتحاد خارجی نفس و بدن، مساله علیت ذهنی و علّیت رو به پایین چهره دیگری به خود می‌گیرد که در دیدگاه های پیش از صدرا بی‌سابقه است.