جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی روش‌های مورد استفادۀ قرآن‌پژوهان غیر مسلمان یا به اصطلاح مستشرقانِ قرآن‌پژوه، از جدیدترین موضوعات درخور توجه در مطالعات قرآنی است. در این تحقیق تلاش شده تا برخی از مهم‌ترین روش‌های قرآن‌پژوهی مستشرقان، هرچند به صورت مختصر، کشف، تبیین و تحلیل شود. روش‌های قرآن‌پژوهی مستشرقان، ضمن تأثیرپذیری از پارادایم‌های فکری ـ علمیِ رایج در غرب و نقد کتاب مقدس، متنوع است که مهم‌ترین آن‌ها، یعنی روش نقد متنی و روش نقد ادبی، از زیر روش‌های نقد تاریخی به معنای عام آن، روش نقد پدیدارشناسانه و روش نقد تطبیقی مدّنظر این تحقیق است. برونداد آن نیز این بوده که این روش‌ها غالباً همان نگاه عهدینی را بدون توجه به تفاوت‌های ماهوی و زمینه‌ای قرآنِ وحیانی با متون عهدینِ تحریف‌شده، به قرآن کریم داشته‌اند و قرآن را به مثابۀ متنی بشری تلقی کرده و روش‌های سازگار با جهان‌بینی مادی و خاصِ متون بشری را بر آن تحمیل کرده‌اند.

سبک زندگی، از مباحث مهم در علوم جامعه‌شناسی، علوم تربیتی، علوم اخلاقی و علوم اقتصادی است. مفهوم سبک زندگی را برای تبیین رفتارهای فرهنگی - اجتماعی به‌کار می‌برند که نوعاً نشانگر واقعیت پیچیده رفتارها و حتی نگرش در جامعه است. مراد از سبک زندگی اسلامی، آن نوع از سبک زندگی است که از آموزه­های قرآن و روایات سرچشمه گرفته است. در این مقاله، پس از اشاره به پیشینۀ پژوهش، سبک زندگی کنونی مسلمانان در مواجهه با غرب فرهنگی مطرح شده، سپس مبانی سبک زندگی اسلامی در سه بخشِ «ایمانی و گرایشی»، «رفتاری» و «فرهنگی و اجتماعی» ذکر گردیده و پس از آن مبانی سبک زندگی غربی در سه قالب «لذت‌گرایی»، «قدرت‌گرایی» و «نفع‌گرایی» معرفی شده است. این مقاله که با روش توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته وبه این نتیجه رسیده که قرآن توانسته است از طریق سازماندهی و شکل‌دادن به زندگی روزمره جامعۀ اولیۀ مسلمانان به‌لحاظ مادی و معنوی در تمام ابعاد زندگی وارد شود و قرآن را در یک بازۀ زمانی کوتاه به محیط‌های فرهنگی - اجتماعی متفاوتی معرفی کند که جامعیت این کتاب آسمانی به‌گونه‌ای است که برای سبک زندگی اسلامی انسان معاصر نیز الگو و منبعی اساسی شمرده می‌شود.

یکی از مسائل نوپدید قرآن‌پژوهی در دو حوزه معرفتی جهان اسلام و جهان غرب، مسئله تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه است. در این میان مستشرقان پس از قبول خودآگاه یا ناخودآگاه پیش­فرض بشری بودن قرآن، به دنبال تبیینی بشری و طبیعی از این پدیده شگفت و یافتن مصادری دنیوی برای آن بوده­اند. این مسئله در قرن نوزدهم بیش‌تر موردتوجه اسلام­پژوهان غربی قرار گرفت. مقاله پیش‌رو به دنبال بررسی سیر تاریخی و تبیین نظریه تأثر قرآن از فرهنگ زمانه، با بهره جستن از روش توصیفی ـ تحلیلی، با رویکرد انتقادی همراه با گردآوری و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سامان‌یافته و به مهم‌ترین موارد ادعایی این نظریه ازجمله:‌ مناسک حج، بوسیدن حجرالأسود و ... ‌داشته است. به نظر نگارنده موارد فوق‌الذکر با اندیشه‌ دینی اسلامی در تضاد است که هر یک از این موارد ادعایی با اشکالات جدی مواجه است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که محققان غربی و خاورشناسان با تمسک به این موارد و با توجه به مشابهت‌های موجود در قرآن و فرهنگ عصر جاهلیت،‌ فرضیه‌های موجود را درباره مصادر قرآن مطرح کرده‌اند که هیچ‌کدام موردقبول مسلمانان نیست.

مسأله پیدایش حیات در زمین یکی از اساسی ترین سؤالات هستی شناسی در طول تاریخ بشر بوده، و عمومًا مورد مناقشه بین دانشمندان علوم تجربی و علمای دینی بوده است. در این میان، تئوریها و نظرات مختلفی مبنی بر پیدایش حیات در زمین توسط اندیشمندان مادی گرای غربی ارائه گردیدند. گفتنی است که با توجه به اهمیت این موضوع، هیچ وقتی در تاریخ نبوده که دانشمندان و اندیشمندان بزرگ به طوری جدّی به این مسأله توجه نکرده بودند. در همین حال ، هدف اصلی این تحقیق، بررسی دیدگاه های علوم تجربی و بیان قرآنی در مورد مسأله پیدایش حیات در زمین است. در این راستا، پس از بررسی معانی لغوی و اصطلاحی برخی واژه های مهمی از جمله حیات، جانداران، قرآن، تفسیر، اعجاز علمی و تفسیر علمی، اشاره قرآن و نظرات مفسّران مسلمان پیرامون منشأ حیات در زمین مورد تحلیل قرار گرفت. سپس برخی از مهم ترین و مشهورترین تئوری ها/ فرضیه های دانشمندان علوم تجربی پیرامون این موضوع مورد بحث و تحلیل قرار گرفت. علاوه بر آن، یک تحلیل تطبیقی از نظریه قرآنی و تئوریهای دانشمندان علوم تجربی پیرامون پیدایش حیات جانداران در زمین را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد با هدف شناسایی وجه اشتراک یا تمایز آن دو را بیان نماید تا بتوانیم اعجاز علمی قرآن را اثبات کنیم. روش تحقیق در این رساله یک روش توصیفی- تحلیلی است؛ به این معنایی که مطالب گردآوری شده را با استناد به دلایل عقلی و نقلی بیان شده و مورد تحلیل و تطبیق واقع شده است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه ای است؛ به این معنایی که مطالب مورد نیاز را با رجوع به منابع مکتوب از جمله کتاب ها، رساله ها، مجلات و نشریات و همچنین با استفاده از نرم افزارهای تخصوصی علوم اسلامی و با راهنمایی و مشورت استاد راهنما و استاد مشاور محترم جمع آوری شده است. در همین حال ، یافته ها نشان می دهد که قرآن به طور واضح مسئله پیدایش حیات در زمین را مورد بحث قرار نمی دهد ، اما جزئیات مفصلی درباره پیدایش و منشأ انسان ارائه داده است. همچنین، بسیار از تئوری ها/ فرضیه های ارائه شده توسط دانشمندان باستان و معاصر علوم تجربی درباره منشاء و پیدایش حیات روی کره زمین با گزارش های قرآنی مطابقت ندارند.

ان البحث فی کتابات و طروحات المستشرقین حول الدراسات القرانیه حاجه معرفیه و تاریخیه أملاها التطور العلمی و تنامی المناهج العلمیه , الشیء الذی لم یعد یکفی معه التموضع حول قطبی التاریخیه الرادیکالیه او التنویریه الانحلالیه . ان ما یهمنا فی دراستنا للاستشراق الفرنسی هو ما أنتجه من مناهج علمیه وطروحات ابستمولوجیه متعدده و بالتالی ما طرحه من اشکالات علمیه بعیدا عن تجاذبات الخطاب الأیدیولوجی او العاطفی مما یجعل مناقشه و دراسات الباحث المسلم هو الأخر بعیدا عن الاقصاءات المذهبیه بل یصبح امام ترسانه للموروث الاسلامی واسعه و متنوعه خصوصا ونحن فی زمن کثرت فیه المستحدثات العلمیه و اشکالاتها الجدیده فکما ان الفقیه و الاصولی ملزم بإعطاء إجابات عن مساله الاستنساخ او المستحدثات فی الابناک کذلک الدراسات القرآنیه ملزمه باحتوائها من منطلق ان القران صالح لکل زمان ومکان ان اختیارنا لروجیس بلاشیر و جاک بیرک لیس من منطلق الترف الفکری و لکن لکون قراءاتهما من اهم المحاولات الجاده و الجریئه فی الدراسات الاستشراقیه الفرنسیه بشکل خاص و ضمن المنظومه الکبری للاستشراق الغربی بشکل عام , وهما الی جانب ذلک نموذجین لقراءه نقدیه شامله للدراسات القرآنیه فی بعدیها الإیدیولوجی و المعرفی بالإضافه لتنوع أطروحاتهما واختلاف منطلقاتهما التخصصیه و المعرفیه .لقد سعی روجیس بلاشیر فی دراسته لتاریخ القران وجمعه و تدوینه إلی إظهار مدی سیطرت الرغبات السیاسیه فی إثبات أحداث تاریخیه أصبحت تصنف ضمن المقدس . کما ان إشکالاته علی المرحله المبکره للوحی فی مکه و ادعاءه - لعدم وجود دراسات - فی کون القران فی ذلک العهد کان فقط یتنقل عبر المشافهه و السماع یعنی ضمنا ان قران ثلاثه عشره عام وضمن معطیات تاریخیه تتحدث عن تعرض ذاکره المعصوم للنسیان وعن تجاذبات نفسیه و روحیه من خوف النبی و فزعه من الملک اصبحت مهدده بالتحریف بمعناه اللغوی و الاصطلاحی , ومع وجود روایات تجیز القراءه بالمعنی لا یستنتج معها سوی احتمال ان ماوصلنا هو المعنی و لیس اللفظ الذی نزل من السماء ..الی غیرها من الاشکالات التی تجعلنا فی احد ابعادها نستنتج استمرار سیطرت العقلیه الکتابیه وعدم وجود أی قطیعه ابستمولوجیه - علی الاقل من خلال استقرائنا لکتابات جمع من المستشرقین الذین ذکرناهم فی الفصل الرابع عند التطرق للعده المعرفیه لکل من بلاشیر و جاک بیرک - بین الاستشراق الکلاسیکی و الاستشراق العلمی الحدیث .جاک بیرک یدخل ساحه الاستشراق من باب التخصصات اللسانیه و السوسیولوجیه , کون القران لم یکتب و لم یجمع ویدون الا مع عثمان وجعلها مسلمه لا تناقش وهو تحول خطیر فی الدراسات الاستشراقیه ینفی أی احتمال للکتابه او الجمع فی العهد النبوی و بالاضافه الی اشکالایات و مستحدثات ابتداعیه کمساله الانتقال من الشفاهیه الی المکتوب و ما یرافقها من غیاب خصوصیات الشفاهی من أنفاس وحرکات وتفسیرا من النبی الأکرم- ص - باضافه تطور اللغه - حسب رأیه - من زمن النزول إلی زمن الکتابه و هی محاوله لنزعه أی سمه للقدسیه عن القران إلی غیرها من الإشکالات التی انطلق فیها من معطیات اللسانیات التداولیه و اللسانیات البنیویه ضمن الهرمونیطیقا الخاصه التی ولدت من اجل نقد الکتاب المقدس .

تکرار قصه‌ها در قرآن از مباحثی است که موجب پرسش‌ها و بروز شبهه‌هایی از سوی برخی خاورشناسان غیر مسلمان ومسمانان نواندیش گردید. آنها به ‌پندار خویش تکرار قصه‌ها در قرآن را لغو و در تعارض و ناسازگاری با فصاحت و بلاغت و اعجاز دانسته و تکرار را موجب اضطراب و تزلزل در اسلوب برشمرده‌اند؛ و در پیِ آن غیر وحیانی بودن قرآن را نتیجه گرفته و آن را ساخته ذهن شخص پیامبر اسلام(ص) معرفی کردند. امّا تکرارها (الفاظ و قصص) در قرآن کریم نه تنها بیهوده و ملال‌آور و ناسازگار با فصاحت و بلاغت و اعجاز نیست بلکه تکرار از فنون بلاغت و از محسّنات کلام به‌شمار می‌آید و برای اهداف و اغراض حکیمانه تحقق پذیرفته است. برخی از دلایل و حکمت‌های تکرار قصه در قرآن عبارتند از: دلایل عقیدتی، معرفت‌افزایی، تربیتی، هدایتی، بلاغی، اعجاز و تحدی، تکرار لازمه‌ی متن گفتاری و شفاهی، تکمیل تصویرهای قصه و افزودن نکته‌های جدید در قالب تکرار آن در سوره‌ها و مناسبت‌های متعدد، تکرار نوعی تصریف در کلام، تکرار قصه به دلیل مواجهه با مخاطبان جدید، تکرار داستان به جهت مکرر واقع شدن آن توسط شخصیت داستان، تکرار قصه به خاطر وجود تعدد عبرت و پیام، انگیزه‌های یادسپاری و غفلت‌زدایی، اثبات جریان سنت‌های الهی، تثبیت قلب پیامبر(ص) در استمرار دعوت، تعلیم و تثبیت معرفت توحیدی به ویژه در آغاز دعوت مکی، تنوع بخشی در نقل یک داستان با الفاظ متفاوت و متقارب، تفسیر قصه‌های موجز و مجمل، تکرار مانعی برای انحراف و تحریف قصص، تصحیح داستانهای کتب مقدس پیشین، همگامی با اهداف سوره‌ها.