جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«خلق عظیم»، عنوانی است که تنها در حق پیامبر اسلام (ص) در آیه4 سوره نجم آمده است. از دیر باز، در میان عالمان دینی و قرآن پژوهان، اقوال مختلفی پیرامون عنوان مذکور ذکر شده است. مواردی، همچون: دین اسلام، قرآن، آداب قرآنی، اخلاق اجتماعی، مطلق اخلاق، صبر بر حق و سعه بذل در آن، ادب عظیم، دارای مکارم اخلاقی و ... از جمله آنها به شمار می‌آید. در این میان، یافته‌های توجه به اصول و قواعد تفسیری، نشانگر این است که تفسیر مطلق اخلاقی از «خلق عظیم»، در مقایسه با موارد دیگر، همچون دین و قرآن و ادب عظیم صحیحتر به نظر می‌رسد لکن تفسیر نو و دقیقتر از همه، احتمال اراده اخلاق فردی آن حضرت (غیر قابل توصیف) و مقام «عبودیت» است که حقیقت وجودی ایشان را برای اخذ پیام‌های الهی به نمایش می‌گذارد. در این نوشتار، سعی شده است با شیوه تحلیلی و توصیفی از طریق اقامه ادله مختلف، ادعای فوق طرح و تثبیت گردد.

بى‏تردید، موضوع آزادى انتخاب دین، یکى از مباحث بسیار مهم و بحث‏انگیز در میان مباحث دینى به شمار مى‏آید. در این نوشتار سعى شده که این موضوع از زوایاى مختلف مورد بررسى قرار گیرد. نخست، براهین قائلان به آزادى، از منظر عقل و متون دینى تبیین گردیده و آنگاه، ادلّه قائلان به اجبار در دین، به همراه تحلیل و نقد آنها مطرح شده است. برآیند بحث فوق این است که بر اساس صحت براهین ادله گروه نخست، نمى‏توان انسانى را به پذیرفتن دین مجبور کرد و تحت پیگرد دنیوى قرار داد؛ بلکه در روز آخرت است که انسان، نتیجه و حقیقت عمل خویش را خواهد دید. توجه به این نکته ضرورى است که مباحث مطرح شده در این مقاله، اگر چه با دیدگاه رایج مخالف است اما مجله در راستاى تحقق بخشیدن به جنبش نرم‏افزارى و تولید علم و نیز ترویج منطق مناظره، در صدد است تا در مباحث مهم فکرى، به طرح دیدگاههاى گوناگون بپردازد. طبیعى است که از نقد چنین مطالبى نیز جهت دستیابى به اهداف یاد شده، استقبال خواهد شد.

---

رساله ا‌ی که پیشروی شما است از چهار بخش تشکیل یافته است. بخش اول کلیات بخش دوم مبانی پژوهش که مطالب ذیل را در خود احتوا کرده است. مفهوم شناسی امامت تعاریف امامت انتصابی یا انتخابی بودن آن از دو دیدگاه تفاوت امامت با نبوت و رسالت ضرورت امامت و راههای اثبات آن. شرایط امامت از دیدگاه دو گروه و احادیث .... در بخش سوم امامت در قرآن از دیدگاه فریقین که در این قسمت دو آیه (اولوالامر و ولایت) مورد تحلیل قرار گرفته است و مطالبی چون واژه شناسی شأن نزول تفسیر و مصادیق امامت اشکال ها و جواب ها دلایل و مصادیق لزوم عصمت آنها انتصابی یا انتخابی بودن امامت و قلمرو آن و شرایط امامت اقسام ولایت قلمرو آن اشکال ها و جواب ها و مویدات قول مختار و پیرامون هر دو آیه آمده است و بخش چهارم به خلاصه و نتیجه گیری اختصاص یافته است.

دین مجموعه باورهایی است درباره خدا و پیامبر، بایدها و نبایدها، معارف و اخلاقیاتی که به منظور تأمین صلاح دنیا و کمال اخروی انسان از سوی خدا ارائه می‌گردد. انسان موجودی اجتماعی است و دین که به دنبال هدایت انسان است باید علاوه بر بعد فردی، به بعد اجتماعی انسان نیز توجه نماید. بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد که دین در طول تاریخ، با وضع مقررات خاص در تنظیم روابط اجتماعی ایفای نقش کرده است و این فرآیند تکاملی به اسلام منتهی شده است که بهترین برنامه را برای شکل‌گیری و اداره جامعه ارائه کرده است. باورهای دینی همچون توحید و معاد، آثار اجتماعی مهمی دارند که برخی از آن‌ها عبارت است از: معنابخشی به زندگی اجتماعی، اعتراض به وضع موجود، رهایی از اسارت نفس و طاغوت‌های زمانه، کنترل اجتماعی، و تقویت روحیه ایثار و انفاق. پس برخلاف نظریه عصبیت ابن‌خلدون، دین مهم‌ترین عامل اداره جامعه و مقاومت در برابر دشمن می‌باشد. اسلام، احکام اجتماعی متعددی دارد تا بتواند باورهای دینی را در بعد اجتماعی انسان تقویت کند؛ از پیروان خود می‌خواهد که مسئولیت همگانی و نظارت اجتماعی خود را در قالب فریضه امر به‌معروف و نهی از منکر انجام دهند، و این ویژگی، معیار برتری مسلمانان بر سایر امت‌ها دانسته شده است. جهاد نیز به عنوان یک حکم اجتماعی، ضامن بقا و توسعه دین است و در موارد متعددی، آیات قرآن بر آن تأکید می‌نماید. نماز جمعه هم که موجب اجتماع هفتگی مسلمین و نمایش وحدت و قدرت آن‌ها می‌شود پیوندی است میان عبادت و اجتماع، و از حیث اهمیت، به حج و جهاد تشبیه شده است. از دیگر اعمال جمعی اسلام، حج است. حج می‌تواند موجب آشنایی و ارتباط میان ملیت‌های گوناگون ‌گردد و به حکم قرآن از مصادیق تعاون در نیکی و تقواست. سرانجام می‌توان به احکام سیاسی و حکومتی اسلام اشاره کرد که زمینه‌ساز وحدت، اخوت، عدالت و نظم در جامعه می‌باشد.

اساسی ترین فرضیه ای که در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته عبارت است از بررسی نسبت تئوری تکاملی پیدایش انسان با ظواهر آیات کریمه ی قرآن که در زمینه ی آفرینش انسان وارد شده است. با مطرح شده نظریه اشتقاق انواع توسط (داروین) این انگاره به وجود آمد که نظریات علمی با فحواهای متون دینی در زمینه ی خلقت انسان متعارض و مانعه الجمع هستند ما در این جزوه سعی خواهیم کرد انگاره تعارض علم و دین را به طور عام ونیز این فرضیه را در خصوص پیدایش انسان مورد بازخوانی و امعان نظر قرار دهیم. در یک تعبیر بسیاری کلی نتیجه نهایی به دست آمده در این نوشتار به (رفع تعارض) بلکه (دفع) آن است به این معنا آن چه که در ادبیات نظری (مسأله ) و تراوش های فکری سلف مشهور است اذعان به واقعیت تعارض علم و دین در بعضی حوزه ها و ارائه نمودن مکانیسم های توجیهی و تأویلی برای رفع آن بوده است در حالی که این نوشتار سعی دارد شرایطی را توصیف کند که در آن انگار تعارض از اساس منفی و فرضیه ی تعامل تثبیت می گردد. از نظر ما نمونه های که به مثابه مصادیق تعارض علم و دین (مثل خلقت انسان ) تلقی شده اند برایند خطاهای استراتژیکی است که در صورت تصحیح آنها به ایده ی همگرای علم و دین خواهیم رسید. این تحقیق در سه بخش و هشت فصل تنظیم شده است: بخش اول دارای سه فصل است: دو فصل اول و دوم آن به مباحث مقدماتی و کلی از قبیل: عملیاتی کردن مفاهیم، سابقه بحث، تبیین اهداف، ضرورت و طرح مسئله و فصل سوم عمده ترین رویکردهای فکری معاصر در قبال مناسبت های علم و دین به منظور تأمین پشتوانه تئوریکی برداخته است. بخش دوم در دو فصل، نظریه تکاملی داروین و پیامدهای کلامی نظریه موصوف رابرای دیانت از قبیل معارضه انگاری با اتقان صنع و ناسازگاری با ظواهر قرآن کریم را به تصویر و نقد می کشد. بخش سوم نیز سه فصل تشکیل شده است: در فصل اول با طرح دیدگاه های مختلف تفسیری درباره ی آیات آفرینش ظهور متون قرآنی بررسی شده است. در فصل دوم به راه حل ها و مکانیسم های سازگار کننده ای که از سوی متفکران جهت رفع تعارض میان آیات کریمه ی قرآن و نظریات علمی ارائه شده پرداخته است. ما در نظریه های اندیشمندان مسلمان، دو مکانیسم اصلی توجیه را تحت عنوان منطق ( تأویل) و تطبیق باز یافته ایم که اغلب عالمان مسلمان از آن دو مکانیسم برای رفع معارضات علم و دین بهره جسته اند و در فصل سوم یک راهبرد ترکیبی جهت حل چالش های علم و دین ارائه شده است.

موضوع قلمرو قرآن از موضوعاتی است که میان عالمان اسلامی درباره آن دیدگاه های گوناگونی مطرح شده بویژه که در دهه های اخیر به دلیل توجه بیش از پیش مسلمانان به کتاب آسمانی خود و رویارویی آنها با نظریه های دیگر ادیان و مکاتب، رنگ بیشتری به خود گرفته است. در این زمینه میان اندیشمندان مسلمان سه دیدگاه را می توان به روشنی دید. یک . دیدگاه حداکثری که می گوید: قرآن، همه علوم، حتی علوم بشری و طبیعی را در ظواهر الفاظ بالفعل دارا می باشد. دو . دیدگاه حداقلی که معتقد است قرآن، نه تنها عهده دار علوم بشری نیست، که در مقوله دینی نیز تمام سخن را نیاورده است. سه . در برابر این دو دیدگاه، دیدگاه اعتدالی است که خود سه تفسیر مختلف دارد: جامعیت در مقوله هدایت و تربیت، جامعیت برای مخاطبان خاص که پیامبر و معصومان(ع) باشند، و جامعیت در باب احکام دین. نوشتار حاضر پس از بررسی دلایل هر یک از دو دیدگاه نخست، هر دو نظریه را به نقد کشیده و در نهایت دیدگاه سوم را که دیدگاه اعتدالی است برگزیده همراه با دلایل و استنادات قرآنی، روایی و عقلی اثبات کرده است.

این رساله در چهار فصل به بررسی مساله آزادی انتخاب دین می پردازد.در فصل اول با عنوان کلیات و مفاهیم، ابتدا به تحلیل معنای آزادی و تعریف های مختلف آن از دیدگاه اسلام و غرب پرداخته است. سپس به بررسی مفهوم دین و انواع تعریف های ارائه شده از جانب اندیشمندان مسلمان و غرب می پردازد. در فصل دوم با عنوان آزادی و انواع آن، نخست اختیار و آزادی تکوینی با دلایل مختلف به اثبات رسیده و سپس آزادی بیان از دیدگاه اسلام و غرب مورد بررسی قرار گرفته و بعد بحث آزادی عقیده مطرح شده است و در آخر بحث آزادی عمل از دیدگاه اسلام بحث شده است.در فصل سوم با عنوان دلایل قائلان و منکران آزادی انتخاب دین از نقطه نظر برون دینی و درون دینی با توجه بر آیات و احادیث و مشی معصومان مورد توجه قرار گرفته است. در فصل چهارم با عنوان شبهات آزادی انتخاب دین به بررسی و ارزیابی سه موضوع مهم ارتداد، جهاد و اخذ جزیه اختصاص داده شده است.