جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تناسخ یا همان آموزه ی انتقال روح پس از مرگ به بدن جدید وآغاز زندگی مجدد در این بدن ودر این جهان از جمله مباحثی است که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. تناسخ در لغت از ریشه ی نسخ به معنای زایل کردن یک چیز یا انتقال تعبیر می شود.اما در اصطلاح تعریف تناسخ چنین است که: روح انسان بعداز مرگ بار دیگر به همین زندگی باز میگردد و روح او در جسم دیگر حلول کرده و زندگی مجددخود را در این دنیا آغاز می کند. همچنین در تقسیم تناسخ به سه قسم مطلق،محدودیا نزولی وصعودی اشاره شده است.تناسخ با آموزه ی معاد تفاوت دارد، زیرا در باور ادیان معتقد به معاد هر روح در قیامت به جسم خاصی که در زندگی به آن تعلق داشته باز میگردد. و لازمه ی سخن اهل تناسخ ، انکار معاد است.و با آیات قرآن ناسازگار می باشد. در این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی وبه صورت کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت . وانتظار می رود در این پژوهش تصویری روشن از مسأله ی تناسخ و رابطه ی آن با معاد از نگاه عقل ونقل مورد بررسی قرارگیرد.

انسان همواره در محیط پیرامون خود با انواع مخاطرات طبیعی روبرو بوده است. بشر اولیه در مواجهه با این مخاطرات، و بدون اینکه از ساز و کار آنها اطلاعی داشته باشد، وقوع آنها را به نیروهایی ناشناخته و فراطبیعی نسبت داده و نشانه ای از خشم و غضب آنها می پنداشت .و برای آرام کردن آنها و فرو نشاندن خشم و غضبشان مناسک مختلفی را ابداع نموده بود. اما پیامبران الهی، که یکی پس از دیگری برای هدایت بشر مبعوث می شدند، هشدار می دادند که بلایای آسمانی(مخاطرات طبیعی) بدلیل ظلم و ستم انسانها نسبت به یکدیگر و غفلت آنها از مبدا و معاد رخ می دهند. و قرنها گذشت تا اینکه بعد از سپری شدن دوران تاریکی در اروپا، علم جدید science پا به عرصه ی وجود گذاشت و دیدگاه انسان را نسبت به عالم هستی تغییر داد. بشر متمدن توانست توام با پیشرفت علم به تدریج پرده از رازهای طبیعت بردارد. از جمله اینکه ساز وکار وقوع مخاطرات طبیعی را بدون در میان آوردن اراده ی الهی و تنها در چهارچوب قانون علیت توجیه و تبیین نمود. حال سوالات متعددی در اینجا پیش می آید از جمله اینکه؛ با وجودی که موضوع مورد بحث در هردو حوزه یکی است جرا تبیین ها متفاوتند؟ آیا این تبیین ها در تضاد با یکدیگرند؟ و پذیرش یکی مستلزم انکار آن دیگری است؟ ویا اینکه آنهادر واقع ناشی از اختلاف منظرند؟ و یا ناشی از اختلاف در زبان اند؟ یعنی اینکه دین زبان مخصوص به خود دارد و علم هم زبان مخصوص به خود؟ در پاسخ به سوالات فوق، نظرات متفاوتند. گروهی به تمایز بین علم و دین و به تبع آن تمایز بین تبیینهای علوم تجربی و دین از مخاطرات طبیعی باور دارند. و گروهی هم معتقدند اینگونه تبیین ها در علم و دین، در واقع ناشی از اختلاف منظر اند و بیانگر وجوه مختلف یک واقعیت اند. گروهی هم برآنند که زبان دین با زبان علم تفاوت دارد. دین در بیانات خود به زبان عامه ی مردم سخن گفته است در حالیکه علم در تبیین واقعیت ها روش و زبان مخصوص به خود را دارد.و همچنین دین بیشتر به چرائی پدیده ها توجه دارد در حالی که علم بیشتر به چگونگی آن ها می پردازد.

در دنیای کنونی سلامت نه تنها در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بلکه در بُعد معنوی هم مورد پذیرش اکثر اندیشمندان حوزه سلامت و رفاه اجتماعی قرار گرفته است. اسلام مکتبی جامع و واقع گرا است و به همه جوانبِ نیازهای انسان، اعم از دنیایی و آخرتی، جسمی و روحی، عقلی و فکری، احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه کرده است. لذا دین (اسلام) با مکانیسم های گوناگون موجب سلامت روانی فرد و جامعه می شود، نمونه هایی از سلامت روانی ناشی از دین، وجود امید، انگیزه و مثبت نگری، ایجاد شبکه حمایتی عاطفی و اجتماعی، دادن پاسخ روشن و قاطع به مفهوم خلقتِ جهان و زندگی، تبیین و تعریف لذت بخش و معقول از رنج، درد و محرومیت و مکانیسم های بسیار دیگر است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که می توان در گرو اعتقاداتی نظیر ایمان به خدا و سرای آخرت و اعمال صالحی چون، نماز، روزه.. و اخلاقِ پسندیده ای مانند فروتنی، توکل، زهد و.. به یک آرامش روحی و روانی دست یافت و انسان معتقد را به یک انسان سرزنده و بشّاش که همیشه در حال تلاش و تکاپوست در آورد. حال، موضوع تاثیرآموزه های دینی در تامین سلامت روحی و روانی انسان، مطالعه ای است که حول محور روانشناسی دین می چرخد، اگر از این رهیافت روشن شود که آموزه های دینی و خدا باوری، نقش اساسی در زندگی انسان ها دارد همچنین در اثر بخشی بهداشت روحی و روانی آنها سودمند می باشد آنگاه این رویکرد می تواند افراد و گروه های مختلف جامعه را به سوی باورمندی های دینی و خدا باوری سوق دهد به طوری که زندگی آرامش بخشی را آحاد جامعه در کنار یکدیگر تجربه خواهند کرد. پژوهش مربوطه با جهت گیری توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای و هم بستگی به تبیین این مسئله خواهد پرداخت.

تزیین از اموری است که انسان از آغاز زندگی با آن درگیر بوده؛ چرا که حس زیبایی شناختی انسان یکی از حس های مهم انسان است، و انسان باید به ماهیت آن توجه نموده و تعریفی روشن از آن ارائه کند. برخی معتقد به تعریف ناپذیری زیبائی هستند. بعضی قائل به تعریف پذیری آن بوده و تعریفات مختلفی از آن ارائه داده اند. تزیین عبارت است از جور آمدن و هماهنگ کردن اعضای متشکله هر کیفیت یا هر شی یا هر جسم با ایجاد سازش با پیرامون و ایجاد تاثیر جاذبه و ستایش آور در انسان. تزیین مولود ترکیب است و یک شئ به تنهائی نه زشت است و نه زیبا. زشتی و زیبایی وقتی قابل طرح است که امور مادی یا معنوی در کنار هم طوری قرار بگیرند که ضمن هماهنگی اجزاء با یکدیگر، هدف واحدی را تامین نمایند. مقوله تزیین انواعی دارد که برخی حسی است و برخی عقلی. فعل تزیین از اموری بوده که هم خداوند در تکوین و تشریع از آن بهره برده و هم شیطان آن را به کار بسته و هیچ یک از آنان، از آن انصراف نداده است؛ هر چند هر کدام از آن ها هدف خاص خود را دارند. از دیدگاه انسان الهی خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و خود تزیین کننده هستی است. تشریع الهی نیز همگی زیبا است، بخشی از باورها نظیر اعتقاد به توحید و معاد به هستی زیبائی می بخشد،پرستش و جهاد و سایر احکام الهی و همچنین توصیه های اخلاقی همگی زندگی را زیبا و باشکوه میکند،مثل زیبائی صبر. شیطان نیز با استفاده از نفس انسان به تزئین امور زشت می پردازد تا انسان را فریب دهد. هدف از انجام پژوهش حاضر، این است که ماهیت تزیین چیست؟ و بهترین تعریف آن کدام است؟ و خدا یا شیطان چگونه و در چه مواردی از آن استفاده کرده‌اند؟و چه هدفی داشته و دارند؟ در این پایان نامه به صورت تحلیلی و توصیفی و به روش کتابخانه ای این موضوع را دنبال خواهیم کرد.

معاد، و ایمان به روز واپسین و حیات جاودان انسان‌ها پس از مرگ ، اصول و زیربنای فکری و اعتقادی هر دین آسمانی و توحیدی را تشکیل می‌دهد و انکار هر یک به منزله انکارآن دین است. به بیان دیگر وقوع «قیامت» و و رجوع تام الی اللّه و برپا شدن معاد از بزرگترین تحولات عالم وجود است. مقصود از آن بازگشت همه ی انسان ها به سوی خداوند و حضور ایشان در محضر عدل الهی است که برای حساب و کتاب اخروی می باشد و بر اساس آن نیکان به بهشت و بدکاران به دوزخ الهی رهسپار می شوند. آیات قرآن و روایات اسلامی درباره کیفیت این حقیقت تردید ناپذیر بسیار است. در قیامت مواقف متعددی موجود می‌باشد از جمله آن، میزان و صراط است. میزان یعنی وسیله سنجش اعمال و صراط یعنی پلی که برای رسیدن به بهشت در قیامت باید از روی آن رد شد. میزان و صراط از مسائل درون دینی است و در آیات و روایات متعددی بر آنها تاکید شده است. و از طرف دیگر چون حس و عقل انسان توان درک حقیقت آنها را ندارد، لذا این مسئله را صرفاً از دیدگاه آیات و روایات مورد بحث و بررسی قرار دادیم. در اینکه میزان و صراط چیست، اختلاف متعددی بین اندیشمندان و متکلمین اسلامی بوده است. عموم متکلمین، اصل ایمان به میزان و صراط را، لازم و ضروری می‌دانند. ولی در خصوص کیفیت وقوع آن، آرا و نظرات مختلفی ارائه داده‌اند. این پژوهش با هدف بررسی حقیقت میزان و صراط در رهیافت‌های کلامی و براساس روش تحلیلی انجام می‌گیرد، تا دیدگاه جامعی که مورد تاکید قرآن و روایات معصومین (ع) است ، را ارائه نماید.

خواب در لغت به نقیض بیداری ، حالت آسایش و راحتی که بواسطه از کار باز آمدن حواس ظاهره و فقدان حس در انسان و سایر حیوانات بروز می کند یاد شده و اسلام آن را حرکت به سوی عالم ارواح می داند قرآن خواب را قبض روح ناقص و شکل ضعیفی از مرگ معرفی می کند.علامه طباطبایی نیز هم از نظر فلسفی و تفسیری به تحلیل مسئله خواب و رویا پرداخته و معانی صور موجود در رویاهای صادقه را برگرفته از عالم مثال می دانند و فخررازی معتقد است که در خواب روح از تن قبض می شود که منجر به تعطیلی حواس پنجگانه می گردد.مرگ به معنای مردن و ضد حیات است.در زیست شناسی هم مرگ را پایان زندگی موجودات و برگشت ناپذیری علایم حیات می دانند.در قرآن مرگ به معنای فانی و نابودی و امر عدمی نیست بلکه امر وجودی است و با تعابیری از جمله توفی ،رجوع و سیر به خدا به آن اشاره شده است علامه طباطبایی در خصوص موت معتقدند که روح با مرگ از بدن متماییز گردیده و به عالم برزخ منتقل می شود.فخررازی مرگ را دریافت نفس از ظاهر وباطن بدن می داند که اعمال بدن بکلی تعطیل می شود. در اثبات تشابه خواب و مرگ آمده است :مرگ همان خوابی است که هر شب به سراغ انسان می آید با این تفاوت که مدتش طولانی است و تفاوت عمده خواب و مرگ در این است که در خواب برخلاف مرگ روح به بدن برگردانده می شود و تنها بخشی از دستگاه مغز آدمی تعطیل می شود ولی در مرگ روح برگردانده نمی شود و دستگاه مغز بطور کامل تعطیل می شود.در قرآن نیز داستان اصحاب کهف و خواب زمستانی و بهار مجدد دلیل امکان معاد معرفی شده است.در نتیجه انسان،مرگ کوتاه مدتی را در خواب تجربه می نماید ولی بعد از مرگ کامل وتوفی،روح نابود نمی شود بلکه جوهری لطیف (فاقد جرم)از او باقی می ماند که از آن به روح یاد می شود و بعد پا به عرصه ای دیگر بنام برزخ وسپس معاد می نهد.این سه حقیقتی است که به ترتیب در زندگی تجربه می گردد و در ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر قرار دارند که در این پایان نامه به تبیین چرایی و چیستی خواب ،مرگ و ارتباط این دو با معاد از دیدگاه علامه طباطبایی و فخررازی پرداخته ایم که در ضمن آن به تفاوت خواب ،هیپنوتیزم (نوعی بیهوشی بدون تزریق ،خواب مصنوعی)،بیهوشی،حتی رویایی شدن یک فرد به هنگام بیداری که غالباً مورد سوال است به صورت میان رشته ای پرداخته شده است.

بداء آموزه‌ای است که در مکتب انبیاء پیشین بوده، اما در مکتب اسلام باز تولید و برجسته شده است و منافاتی با علم پیشین الهی و قضا و قدر ندارد؛ زیرا علم به تغییر، غیر از تغییر در علم است. یگانه منبع بداء، نصوص دینی است؛ هرچند عقل می‌تواند حقانیت آن را درک و اثبات کند. بداء مبنایی دارد که مستخرج از همین منابع دینی است که عبارتند از: علم و قدرت مطلق الهی، حدوث اراده و مشیت الهی، جمع بین توحید افعالی و مختار بودن انسان، مراحل مختلف تحقق خارجی حوادث جهان، منحصر نبودن نظام حکیمانه در یک نظام خاص، لزوم امتحان الهی و برقراری تعادل بین خوف و رجا. بداء، اصلی است که تنها در بخشی از مقدرات رخ می‌دهد و در عالم کون و فساد و لوح محو و اثبات و در اوامر امتحانیه است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به بررسی منابع و مبانی نظری بداء از دیدگاه تشیع می‌پردازد.

اختیار از جمله مسائلِ پیچیده‌ای است که خود با مسائلی از قبیلِ اراده، قدرت، علمِ خداوند به افعال انسان‌ها، خصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و نیز عواملِ مادی همچون وراثت، محیط ... و نیز با مسائلِ عقلی و فلسفی از جمله اصلِ علیّت، رابطه‌ی تنگاتنگی دارد. کسانی که اموری چون علم پیشین، قضا و قدر الهی و یا اموری همچون وراثت و محیط را به عنوان علّت تامّه دخیل در افعال انسان می‌دانند، ناخواسته به جبر روی آورده و در مقابل، کسانی که اراده و قدرت انسان را مستقل دانسته و اموری چون توحید افعالی، قدرت و قضا و قدر الهی را نادیده گرفتند یا تفسیر دیگری ارائه نمودند، به تفویض روی آوردند، در حالی که خداوند نظامِ تکوین و تشریع را با وجود اختلافِ ماهوی، به گونه‌ای هماهنگ با اختیار انسان آفریده است و خواسته تا ما آزاد باشیم و در عین حال اختیارمان را در قبضه‌ی قدرت خود قرار داده است که با این تفسیر وجودِ خوب و بد و عقل و نفس امّاره؛ ارسالِ رسل و وجود شیطان؛ بهشت و دوزخ و ... همگی قابل توجیه است. درک صحیح از معنای چنین اختیاری هیچ‌گونه تزاحمی با جبرِ برآمده از منابعِ عقلی، نقلی و تجربی ندارد و از آن جا که با حفظِ عدل الهی، توحید افعالی الهی را نیز اثبات می‌کند، از اندیشه‌ی تفویض فاصله می‌گیرد.در این تحقیق قصد داریم با مطرح نمودنِ سازگاریِ اختیار با هر یک از موارد فوق به عنوان امورِ موجود در قلمرو تکوین و نیز با طرح سازگاری اختیار با امورِ مطرح در قلمرو تشریع، اوجِ شکوهِ آفرینشِ خداوند را به سبب این هماهنگی به اندازه‌ی درک و فهم خود به تصویر بکشیم.

چکیده: یکی از مسائلی که در مورد انبیا مطرح می شود، عصمت ایشان است.«عصمت» در لغت، به‌ معانیِ «دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ و از نظر ریشه لغوی، در قرآن نیز به همان سه ‌معنای فوق به‌کار گرفته شده است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق، و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در حقیقت، علّتِ عصمتِ پیامبران، ملکه ‌ای نفسانی از سنخ علم راسخ، در روح و جان ایشانمی باشدکه بنابر نظر علامه در المیزان، واقعیت این علم چندان برای ما روشن نیست؛ زیرا از سنخ علم حضوری می باشد. عصمت انبیاء، گر چه با دلایلنقلی مختلف اثبات می شود، اما ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضاد و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی همچون «غُفران، ضلالت، ذَنب، وِزر، و نِسیان» بوده، و یا به ظاهر، شامل تهدید ها و عتاب های الهی نسبت به پیامبران می باشند. با توجه به دلایل قطعیِ عقلی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند.

شناخت مفهوم قرآن در حکمت متعالیه، مبیّن جایگاه قرآن در هستی شناسی صدرایی است، و حاصل این شناخت، تبیین ارتباط قرآن و انسان و جهان هستی است. از منظرحکمای متاله، همچنان که قرآن کلام الله و کتاب الهی است، انسان و جهان هستی نیز کلام و کتاب الهی هستند. و موجودات کلمات الله اند، و همچون آینه ای هر کدام به قدر مرتبه وجودیشان مظهر اسماء و صفات حق تعالی می باشند. در این میان انسان کامل که خلیفه الله است، آینه تمام نمای صفات جمال و جلال الهی است، که حق تعالی، با اسم جامع الله، در وی تجلی نموده است. از آن روی از بین موجودات عالم، انسان کامل را که از آن به حقیقت محمدیه تعبیر می شود،کلمه تامه الهی نامیده اند. از طرفی انسان، عالم صغیر و عصاره هستی است، و عالم کبیر نیز انسان کبیر است، و در اصل، نسخه رونوشت یکدیگرند. کلام خدا امری بسیط و واحد، و همان "کن وجودی" است که همو علت ایجاد آفاق و انفس معرفی شده است. پس در نهایت، حقیقت قرآن و انسان و هستی همان کلام الله است که تعین آن در مراتب هستی به صورت انسان و عالم و یا به صورت کتابی بین دو جلد ظهور یافته است.سیر در آفاق و انفس محتاج وسیله است. وسیله در حکمت متعالیه، استدلال و شهود است در پرتو وحی. حکیم متاله با استمداد از عرفان و برهان و در پرتو مشکاه وحی، سیر در آفاق و انفس می کند و با کشف حجاب های ظلمانی و نورانی، ملکوت هستی را مشاهده نموده و در نهایت به وصال حقیقه الحقایق عزّاسمه نایل می شود. حکمت متعالیه حل غوامض و مشکلات هستی شناسی را بدون تمسّک به مشکات وحی و نبوّت، میسور نمی داند. با این بیان برای کشف حقیقت قرآن باید از خود قرآن اقتباس نور کرد و با برهان و عرفان در پرتو وحی، صراط مستقیم را پیمود تا حقایق هستی منکشف گردد.