جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفسران قرآن کریم از دوره متقدم تاکنون روش‌های مختلفی داشته‌اند. از جمله عوامل پیدایش این روش‌های متفاوت تخصص و اندوخته علمی مفسر است. درواقع عالمان رشته‌های مختلف علمی روش‌های مختلف تفسیری را رقم زده‌اند. با پیدایش علوم جدید روش‌های تفسیری جدید نیز به وجود آمده است. یکی از عالمانی که در قرن اخیر در عرصه تفسیر قرآن گام نهاد و تحولی شگرف در عرصه تفسیر نگاری از خود برجای گذاشت مرحوم علامه طباطبایی است. ایشان در علوم گوناگون اسلامی صاحب‌نظر بوده به‌خصوص در حکمت و فلسفه اسلامی نوآوری‌هایی ابراز کردند، ازجمله آن‌ها می‌توان به نظریه اعتباریات اشاره کرد که در اکثر آثار بر‌جای مانده از ایشان ظهور و بروز دارد. این نظریه به علت پایه‌ای و کلیدی بودنش بر بسیاری از آراء ایشان از جمله آراء تفسیری، آثاری بر جای گذاشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بحث درباره‌ی تأثیر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پرداخته و پس از فحص و بررسی جامع در المیزان در خصوص این نظریه و مقایسه آن با دیدگاه سایر مفسران در موارد مربوط، به این نتیجه رسیده است که تأثیر نظریه اعتباریات در تفسیر علامه را می‌توان در حوزه‌های مسائل خداشناسی و انسان شناسی پی‌گیری کرد. علامه در تبیین خود از آیات قرآن در این دو حوزه نظریه اعتباریات را دخالت داده است. در حوزه مسائل خداشناسی در موضوعاتی مانند: مالکیت، کلام و تکلم، سلطنت، ولایت، حکم و افعال خداوند، انتساب ظلم و معصیت، حقیقت عرش الهی، علامه با توجه به این نظریه معتقد است که این عناوین نوعا در میان جامعه بشری با اغراض دنیوی و بنابر احتیاجات اجتماع بشری اعتبار شده‌اند و در خارج و حقیقت از وجود آن‌ها خبری نیست. علامه لوازم معنایی که از اسناد اینگونه از عناوین به ذهن می‌آید را از ساحت خداوند به دور دانسته است. در حوزه مسائل مربوط به انسان شناسی نیز تأثیر نظریه اعتباریات بر دیدگاه علامه را می‌توان در سه حوزه مسائل مربوط به معاد، اخلاق و مسائل اجتماعی پی‌گرفت. در حوزه مسائل مربوط به معاد در بیان موضوعاتی مانند: کیفیت تکلم انسان در روز قیامت، کیفیت حیات شهدا، رابطه عمل و جزا و نسبت‌های خانوادگی، علامه تأکید می‌کند که سرای آخرت دار ظهور حقایق بوده و از اعتباریات دنیوی خبری نیست و محدوده کاربرد این مفاهیم اعتباری صرفا در دنیا است. در حوزه مسائل اخلاقی و اجتماعی نیز در بیا‌ن موضوعاتی مانند: حسن و قبح، حقیقت حیات اجتماعی انسان، رابطه اخوت و بنوت، عقد نکاح، کلام انسانی، علامه با توجه به نظریه اعتباریات سخن گفته و این نظریه در تبیین ایشان از این مسائل تأثیر بسیاری داشته است،‌چنانکه حسن و قبح را اعتباری دانسته و بیان می‌کند که بسیاری از مفاهیمی که در اجتماع انسانی امروزه مشاهده می‌شود از جمله اعتباریاتی است که نیاز انسان به حیات اجتماعی او را وادار به اعتبار آن‌ها کرده است.

چکیدۀ یک پژوهش، فشرده‌ای از مطالب اساسی آن است که تأثیر زیادی در شناساندن و انتشار آن در جامعۀ علمی دارد. میزان رعایت معیارهای چکیده‌نویسی که بسته به حوزۀ پژوهش متفاوت است، می‌تواند شاخصی برای توسعۀ روشمند علم در آن حوزه به حساب آید. با توجه به رشد کمّی و کیفی نشریات علوم قرآن و حدیث در سال‌های اخیر و به منظور ارتقای سطح کیفی چکیده‌نویسی در این حوزه، نیاز به نوعی الگوسازیِ عملی برای محققان حس می‌شود. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد برآمد به روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با نقد، پس از تعیین مهم‌ترین معیارهای محتواییِ نگارش چکیده در مقالات حوزۀ علوم قرآن و حدیث، میزان رعایت این معیارها را در برخی مقالات این حوزه به صورت آماری همراه با نمونه‌های عینی تحلیل نماید. در نتیجه با نگاه به استانداردهایِ جهانیِ چکیده‌نویسی و بر اساس اهداف چکیده در حوزۀ نام‌برده، معیارها به صورت نکاتی که وجود یا عدم وجود آن‌ها ضروری یا ترجیحی است، تعیین شد؛ برای نمونه می‌توان از ضرورت وجود هدف، سؤالات، روش و اهم نتایج پژوهش، و عدم وجود مطالب خارج از متن، مطالب کهنه و عامیانه و واژه‌های مترادف در چکیده نام برد. در 61 مقالۀ مورد بررسیِ پنج مجله در این حوزه، از میان معیارهای ضروریِ چکیده‌نویسی، «روش پژوهش» و از میان معیارهای ترجیحی، «ضرورت و اهمیت پژوهش» کمترین درصد رعایت را داشته‌اند.

در قرآن آیاتی وجود دارد که اسرائیلیات و برساخته­های اهل­کتاب در برخی منابع تاریخی و تفاسیر نقلی آن به چشم می‏خورد و خواننده ، هنگام مراجعه به تفاسیری که از منابع غیراسلامی، داستان­های انبیا را اخذ و اقتباس نموده و مجعولات اهل­کتاب را نقل کرده­اند و نیز ترجمه­های برگرفته از آن تفاسیر، دچار شبهه شده و مفهوم متناقض با عصمت انبیا برای او تداعی می­شود. تفسیر و ترجمه­ی صحیح این آیات از زبان مبدا به زبان مقصد و انتقال صحیح محتوای این دست از آیات، افزون بر نگاه­داشت ساختارهای دستوری و بلاغی و همسانی تاثیر متن مبدا و مقصد، احاطه و اشراف ویژه به مبانی کلامی صحیح و نیز بازتاب این مبانی در زبان مقصد را طلب می­کند تا تلقی عدم عصمت پیامبران را در ذهن خواننده ایجاد ننماید. پژوهش حاضر در صدد بوده تا با بهره­گیری از روش توصیفی – تحلیلی آمیخته با نقد و انتخاب تعدادی از روشهای ترجمه تحت اللفظی، امین، معنایی، تفسیری و آزاد به واکاوی تفسیری و نقد ترجمه آیات 31 تا 33 سوره ص بپردازد و به این نتیجه دست یافته است که تفاسیر برگرفته از برساخته­های اهل­کتاب نه تنها با مبانی مسلم عقلی و نقلی بلکه با استدلال­های ادبی نیز مغایرت دارد. از این رو تفسیر و ترجمه­ای از این آیات مقبول می­باشد که علاوه بر مبتنی بودن بر قوی­ترین استدلال­های ادبی، دلایل منقح و متقن کلامی مانند مقوله­ی عصمت را دربر داشته باشد.

روایات «یلهی عنهم» از دسته احادیث معتبر و مقبولی هستند که گروهی از انسان‏ها را از پرسش عالم برزخ معاف معرفی می‏کنند. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از شیوه ‏گردآوری کتابخانه‏ای به مطالعه ‏مفاد دقیق این روایات می‏پردازد و تعارض آن‏ها ‏با آیات و دیگر روایات را بررسی می‏کند. فهم دقیق روایات «یلهی عنهم» نشان می‏دهد که این روایات، گروهی از انسان‏ها را تنها از سؤال برزخی معاف می‏کنند و سؤال برزخی با واقعیت‏هایی چون فشار قبر، ثواب و عذاب برزخی و مُسائله ‏اخروی متفاوت است. بنا بر این،‏ روایات مذکور با هیچ‏یک از آیات و روایات، تعارض غیر قابل جمع نداشته و تنها برخی از آن‏ها ‏را تخصیص می‏زند.

جنگ نرم یکی از پیچیده‌ترین و کارآمدترین روش‌های تهاجمی علیه ارزش‌های هر نظامی است. به همین جهت در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به واکاوی سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه پرداخته شده است؛ تا مکانیزم عملیات نرم براساس حوادث تاریخی دوران آن حضرت کشف شود و راهبردی تقابلی بر مبنای عملکرد ایشان ارائه گردد. براساس مضامین سخنان امام(ع) در نهج‌البلاغه هر جنگ نرمی چهار رکن اساسی دارد؛ رکن اول طراحان جنگ نرم، رکن دوم ابزار و محتوا، رکن سوم کارگزاران و مجریان(نیروی اجتماعی)، رکن چهارم زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری. در نهایت طراحان عملیات نرم با به‌کارگیری روش­هایی نظیر تحریف حقایق، ایجاد اختلاف و تفرقه، استفاده از مقدسات، بهتان و جعل سند و غیره به اجرای عملیات نرم می‌پردازند. به‌منظور مقابله با روش­های فوق‌الذکر، امام علی(ع) با بهره‌گیری از ابزار و روش‌های حق، اقناع و توجیه سیاسی، عزل کارگزاران ناصالح، مواجهه قهرآمیز، حلم و مدارا، بینش­دهی و گزینش سیاسی، راهبرد تقابلی- صیانتی مبتنی بر بسترسازی جهت قرب الهی را اتخاذ کردند.

در قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) افزون بر روح عمومی همه انسان‌ها، روحی خاص به اهل ایمان نسبت داده ‌شده است، که «روح الایمان» نامیده می‌شود. مفسّران و شارحان حدیث، هرکدام بر اساس استدلال‌های مختلف دیدگاه‌های متعددی پیرامون آن بیان داشته‌اند. مقاله حاضر با هدف بررسی این دیدگاه‌ها و نمایاندن دیدگاه ثقلین پیرامون چیستی روح الایمان و آثار آن به نگارش درآمده و به این نتیجه دست یافته است که روح الایمان یکی از مراتب روح انسانی است که مبدأ حیات جدید با دامنه‌ها و آثار فرا مادّی از قبیل حیات طیبه، عبودیت، تقوای الهی و بصیرتِ تمیزدهنده میان حق و باطل است و در اثر استکمال مراتب ایمان، آثار ناشی از روح ایمانی متناسب با آن، دارای دامنه‌های وسیع و افزون‌تر از حیث علم و قدرت می‌گردد

قرآن کریم در بسیاری از آیات، تصویری از ویژگی‌های بهشت، نعمت‌های آن و زندگی بهشتیان ارائه می‌دهد. بررسی این آیات، می‌تواند باعث ایجاد انگیزه در انتخاب و پیمودن صراط مستقیم گردد؛ راهی که انسان همواره به طور فطری به دنبال آن است. یکی از نعمت‌های بهشتی که در آیات قرآن کریم از آن سخن به میان آمده «شراب بهشتی» است. هدف این تحقیق تبیین اقسام و اوصاف شراب‌های بهشتی و بررسی درجات بهشتیان مشمول این نعمت (مخلصین، مقربین، ابرار و ...)، با استناد به آیات و روایات می‌باشد. ماهیت و معنای شراب‌های بهشتی، بدون شک متفاوت از شراب دنیایی در معنای مصطلح آن به معنای خمر است. ضمن اینکه شراب‌های بهشتی دارای اقسام مختلف و ویژگی ممتازی است که بندگان خدا به تناسب درجات معنوی خود، از آن‌ها بهره‌مند خواهند شد. با این بررسی روشن شد که نوشندگان شراب‌های بهشتی، مومنان خاص (مقربان و بندگان مخلص) هستند و مومنان عام (ابرار، اصحاب یمین و متقین) از رحیق آمیخته به شراب‌ها می‌نوشند. آن چه به‌عنوان نعمت‌ها، شراب‌های بهشتی و ویژگی آن‌ها، یادآوری شده، جملگی برای تقریب به ذهن مادی بشر، این گونه توصیف شده‌اند؛ اما حقیقت و باطن نعمت‌های بهشتی و شراب طهور و لذتی که برای بهشتیان ایجاد می‌کند قابل وصف نیست و البته نعمت معنوی رضوان الهی، از تمامی این نعمت‌ها برتر و والاتر است.

بی‌شک قرآن کریم کتابی است مقدس که برای هدایت بشر نازل گشته تا راه و روش زندگی و نیل به کمال را به او نشان دهد و افزون بر این، کتابی است که فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین اسلوب‌های بیانی در آن به‌کار رفته‌است. واضح است که تدقیق در این روش‌های بیانی در فهم و درک بهتر آیات قرآن بسیار مؤثراست؛ از جملة این روش‌ها که به‌وفور در قرآن به‌کار رفته، استعاره است. در این میان، مترجم قرآن باید تلاش کند با آگاهی کافی، موضوع استعاره و استفاده از نظرات علمای بلاغت و مفسران و نیز محققان قرآنی و با بهره‌گیری از روش‌های مناسب ترجمه، نسبت به انتقال شایستة آن به زبان مقصد مبادرت نماید. این تحقیق بر آن است تا ضمن بررسی روش‌های ترجمة استعاره در برخی از مشهورترین ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن (مکارم شیرازی، مشکینی، گرمارودی، فولادوند، معزّی، صفارزاده، قمشه‌ای، انصاریان، خرمشاهی و صادقی تهرانی)، آن‌ها را نقد و ارزیابی نماید تا پس از بیان نکات ضعف و قوّت هر یک، شاخص‌ترین روش ترجمه را در صنعت استعاره معرفی نماید.

در قرآن کريم، افزون بر روح عمومي همه انسان ها و روح خاص اهل «روح الايمان»، روح ديگري به پيامبران الهي به طور عام و به پيامبر اکرم به طور خاص، در قالب تعبير «روح من أمرنا» يا «روح امري» نسبت داده شده است. مفسران در ذيل آيات ناظر به اين حقيقت قرآني، هر کدام بر اساس استدلال هاي مختلف، ديدگاه هاي متعددي پيرامون آن بيان داشته اند. مقاله حاضر با بهره گيري از روش توصيفي ـ تحليلي، چيستي روح امري و آثار آن را مورد تتبع و پژوهش قرار داده و به اين نتيجه دست يافته است که روح امري، عالي ترين مراتب روح محسوب مي گردد که بر پيامبران الهي به طور عام، و مرتبه والاتر آن بر اهل بيت افاضه مي گردد که مبدأ علم آن حضرات و اعظم از ملائکه مقرب الهي و داراي تاثيرات ويژه اي در عرصه هستي مي باشد.

آیة اولی‌الامر (نساء: 59)، از مهم‌ترین ادله مشروعیت اطاعت در حوزه مرجعیت دینی و سیاسی در قرآن است که به مسئله اجتماعی یعنی رهبری امت اسلامی و اطاعت مطلق همه مسلمانان از آنان اختصاص دارد. مفسران و دانشمندان فریقین در طول تاریخ از جهات مختلفی درباره این آیه بحث و گفتگو کرده‌اند، یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط بینامتنی آیه اطاعت با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و با پرداختن به قواعد روابط بینامتنی بین آیات مذکور، به تحلیل ارتباط بینامتنیتی آیه اطاعت با عمده‌ترین آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) بپردازد. پس از تحلیل و ارزیابی روابط بینامتنی آیه اطاعت با دیگر آیات مذکور به این نتیجه دست‌یافته شد که مفهوم و مصداق آیه اطاعت که دلالت بر امامت و عصمت اولی‌الامر (ع) دارد به شکل غیر ظاهر یا پنهان در دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) آمده است. بر اساس قواعد روابط بینامتنی، این ارتباط‌ها یا از نوع رابطه مصداقی است یا زمینه‌ساز و تمهید آیه‌ای دیگر است، یا ارتباط آن سبب و مسببی و لازم و ملزومی و دیگر ارتباط‌هایی که وجود دارد، همه بیانگر اهمیت آیه اطاعت در میان آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است.