جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاريخ زندگي پيامبران الهي، در برخي موارد دچار تحريف شده و روايات نادرست و افسانه‌هايي وارد آن شده است. اين نوشتار با رويکرد مجموعه‌نگري درصدد است تا عصمت حضرت يوسف علیه السلام را از منظر روايات اماميه بررسي کند و با عرضة آن به قرآن و نيز مقايسة آن با عهد عتيق، عصمت آن حضرت را اثبات ‌کند. اين نوشتار از اين جنبه و جنبه‌هاي ديگر ـ که در پيشينه بحث آمده ـ بديع و تازه بوده و از نوشته‌هاي مشابه متمايز است. ازآنجایی‌که براهين عقلي مقدم بر نقل هستند و عصمت پيامبران نيز با براهين عقلي اثبات مي‌شود، آيات و روايات متشابه که پندار عدم عصمت حضرت يوسف علیه السلام را به‌وجود آورده‌اند، بازبيني شدند. چهار لغزش به يوسف علیه السلام نسبت داده شده است که به‌ترتيب مربوط به آيات 23، 24، 42، 70، 99 و 100 است. مورد اول قصد زناي محصنه، مورد دوم توسل به غيرخدا، مورد سوم دروغ، و مورد چهارم کوتاهي در احترام به پدر است؛ که با بررسي تطبيقي در اين نوشتار، تمام اين موارد رد مي‌شوند و ساحت حضرت يوسف علیه السلام از اين اتهامات پاک مي‌شود.

آیات قرآن نشان از آن دارند که در تورات ذکر «معاد» آمده است؛ ولی در تورات موجود یادی از معاد نشده است. این نوشتار افزون بر بحث علمی که بررسی دیدگاه قرآن دربارة معادباوری یهودیت است، چرایی ذکر نشدن معاد در تورات فعلی را تحلیل می‌کند و آن به این شیوه است که تحلیل‌های مختلف دربارة توجیه عدم ذکر معاد در تورات را مطرح کرده، سپس دیدگاه برگزیدة خود را بیان می‌کند. دیدگاه برگزیده، تورات را عنوانی برای عهد عتیق و تمام کتاب‌هایی می‌داند که متن مقدس یهودی‌اند، ولی جزو عهد عتیق قرار نگرفته‌اند و با عنوان اپوکریفا و سوداپیگرافا، قانونی درجة اول اعلام نشده‌اند و با بررسی اجمالی برخی از این متون، ذکر معاد در آنها یافت شد. در نتيجة این دیدگاه برگزیده امید مي‌رود مطالبی را که قرآن به تورات نسبت داده است، ولی در عهد عتیق نیست، بتوان در کتب اپوکریفایی و سوداپیگرافایی یافت.

نوشتار حاضر، به بررسی پندار تاثیرپذیری غیرمستقیم معاد اسلام از آیین زرتشت اختصاص دارد. برخی، یهودیت و به تبع آن مسیحیت را واسطه انتقال مفاهیم اخروی آیین زرتشت به دین اسلام دانسته‌اند و برخی از سلمان فارسی که در آغازین مراحل زندگی‌اش زرتشتی بوده به عنوان معلم پیامبر در تعلیم مفاهیم زرتشتی نام برده‌اند. مقاله پیش‌رو با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی هر دو دیدگاه را مورد تبیین و بررسی قرار داده است. عمده دلیل موافقان تاثیرپذیری شباهت ظاهری و نسبی معارف اخروی دین اسلام با تعالیم آیین زرتشت است. نقدهای متعددی بر دیدگاه تاثیرپذیری وارد است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: معاد اسلام ریشه وحیانی دارد؛ تشابه آموزه‌ها در دو دین، دال بر اقتباس یا تاثیرپذیری نیست؛ دانشمندان یهودی منکر اثرپذیری یهودیت از آیین زرتشت در آموزه معاد بوده‌اند؛ سلمان در مدینه خدمت پیامبر مشرف شد، در حالی که معارف والای اخروی بیشتر در سوره‌های مکی نازل شده بود.

از ارکان اساسی دین اسلام، آموزه معاد بوده که در طول تاریخ شبهاتی درباره اصل معاد و جزئیات آن مطرح شده است. از جمله شبهات، مسئله تأثیرپذیری مستقیم (بی‌واسطه) اسلام از دین زرتشت در آموزه معاد است که دربرگیرنده دو دیدگاه است: دیدگاهی که معارف اخروی قرآن کریم را متأثر از آموزه‌های دین زرتشت دانسته است؛ دیدگاهی که قائل به تأثیرپذیری تعالیم اخروی اسلام از دین زرتشت شده است بی‌آنکه از چگونگی این اقتباس سخنی به میان آورد. شباهت‌های ظاهری میان دو دین در آموزه معاد و تقدم تاریخی دین زرتشت بر اسلام، منشأ اصلی مسئله تأثیرپذیری شده است. نوشتار حاضر پس از توصیف و بررسی هر دو دیدگاه تأثیرپذیری بی‌واسطه اسلام از دین زرتشت، دیدگاه صحیح در این باره را مطرح می‌کند.

---

فلسفه دین دارای مسائلی نظیر رابطه علم و دین، عقل ودین، اخلاق و دین، مسأله زبان دینی و... است. بحث زبان دینی مسأله ای که شاید بتوان گفت در تمام ادیان آسمانی، مطرح بوده و هست. مباحث زبان دینی شامل چیستی زبان دینی، معناداری یا بی معنایی آن، حقیقی یا مجازی و یا سمبلیک بودن آن و معرفت بخش بودن انواع گزاره های دینی مانند گزاره های تاریخی، موعظه ای، دعا ونیایشی و گزاره های کلامی است. مهمترین بحث آن مربوط به گزاره های کلامی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و متکلمان دینی بوده است با این سؤال که آیا اطلاق مفاهیم محدود انسانی و مادی بر خدای نامحدود غیرجسمانی امکان دارد. در این رساله، بررسی و تطبیق آراء علامه طباطبایی (ره) و ویلیام آلستون فیلسوف دین آمریکایی معاصر، در زمینه زبان الهیات (کلام) مدّنظر بوده است. آلستون برای توجیه مشکل اطلاق گزاره های کلامی بر خدا نظریه «کارکردگرایی» را مطرح می کند که البته بدون اشکال نیست. علامه برای توجیه این مشکل، نظریه های «اشتراک معنوی و تشکیک در وجود»، «تأویل کلامی» و «غائیت» را مطرح می کند که هر کدام در جایی کاربرد دارند. نظریه اشتراک معنوی درباره اوصافی نظیر علم، قدرت، حیات و وجود، کاربرد دارد و اطلاق آن ها را توجیه می کند و نظریه دوم در مورد اوصافی نظیر سمیع، بصیر، دارای دست بودن و مکان داشتن کاربرد دارد که این اوصاف، متعلق به ممکنات است و از ساحت الهی دور است که متصف به این اوصاف شود. این اوصاف، به اوصاف دسته اول تأول برده می شود و نظریه غائیت در زبان عرفی و دینی و در مورد تمام اوصاف استعمال دارد و استعمال و صدق آن ها را توجیه می کند.

توجیه اطلاق مفاهیم و اوصاف بشری بر خدای نامحدود، مسأله­ای است که از دیرباز ذهن دانشمندان و فیلسوفان دینی را به خود مشغول کرده است. ویلیام آلستون یکی از برجسته­ترین فیلسوفان دین در آمریکا، نظریه «کارکردگرایی» در روان‌شناسی فلسفی را برای توجیه این مسأله، مطرح کرده و تلاش وافری کرده تا آن را در مقالات مختلف به اثبات برساند. در این نوشتار تلاش شده است که تمام مقالات آلستون در این زمینه بررسی شود.