جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیت الله سید محمد باقر صدر، اندیشمند بزرگ اسلامی، در عرصه معرفت شناسی و فلسفه علم، با تفسیری نو از روش استقراء که بر حساب احتمالات استوار است، به اکتشاف مکتبی نو به نام مذهب ذاتی، دست یافت. در این روش علاوه بر روش عقلی که بر زایش و توالد موضوعی و حقیقی( تلازم میان موضوع دو شناخت) تنها استوار است، از روش دیگری به نام زایش ذاتی استفاده می کند که بر اساس تلازم میان خود دو شناخت است نه موضوع آن. نوآوری شهید صدر در فلسفه دین بر اساس مبنای معرفتی خود که بر استقراء استوار است، به اثبات وجود خداوند می پردازد. ایشان در رابطه دین با اخلاق، تاریخ، علم، نظریاتی بدیع ارائه داده اند که بر مبنای تفکر اسلامی و دینی ایشان استوار است. شهید صدر در حوزه جوابگویی به مکاتب الحادی، که مهم ترین آن ها مارکسیسم است، به رویارویی این مکتب رفته و بر اساس دلایل منطقی و علمی، نظریات آن ها را با نقدهای مؤثر به چالش می کشد. نوآوری شهید صدر در حوزه فلسفه سیاسی، استفاده از دو مفهوم قرآنی خلافت (انسان جانشین خداوند بر زمین) و شهادت (گواهی پیامبر بر امت) در تشکیل حکومتی اسلامی توسط گواهان امت، بر اساس عدالت، آزادی و مردم سالاری دینی، است.

ریچارد داوکینز، یکی از ملحدان عصر حاضر و بسیار متأثر از داروینیسم است و به‌عنوان زیست‌شناس تکاملی با رویکرد طبیعت‌گرایانۀ خویش سعی در تبیین تمامی پیچیدگی‌های جهان دارد و همچنین با استفاده از اخلاق تکاملی، پیوند میان دین و اخلاق را انکار می‌کند ودر نهایت در تلاش است که فرضیۀ خداوند را به‌عنوان طراح و ذهن کیهانی کنار گذارد. اما نکتۀ شایان توجه این است که با وجود وارد آمدن نقدهای جدی بر نظریۀ تکامل داروین، این نظریه همچنان اهمیت زیادی دارد و به‌نظر می‌رسد تعارض‌های بسیاری را میان باورهای دینی و علم موجب شده است. در نظر بسیاری از افراد، معارضه‌ای که متوجه دین است، ناشی از تعارض میان محتوای علم و دین نیست، بلکه از مسلّم انگاشتن این فرض است که روش‌های علمی، تنها راه رسیدن به شناخت و کشف واقعیت هستند. در پژوهش حاضر برآنیم که با بررسی نقادانۀ برخی رویکردهای طبیعت‌گرایانۀ داوکینز از منظر آلوین پلنتینگا و دیگران، از این نتیجه دفاع کنیم که می‌توان با تفسیر درست از نظریه‌های مطرح در علوم تجربی و توجه به مسائل روش‌شناختی در حوزه‌های علمی، میان علم و دین توافقی حقیقی یافت و در نهایت روش‌های علمی برای شناخت جهان را به‌عنوان شیوه‌های تدبیر و فاعلیت الهی برشمرد.

نانسی مورفی، فیلسوف و متأله معاصر آمریکایی کوشیده است تا با استفاده از فیزیک کوانتوم، تبیین جدیدی از فاعلیت خداوند در عالم ارائه کند. به اعتقاد وی، هر نظریه‌ای که در باب فاعلیت خداوند در جهان مطرح می‌شود، در صورتی پذیرفتنی است که با علم و الهیات سازگار باشد. مورفی برای تبیین دیدگاه خود در باب عملکرد خداوند در جهان از «علیت پایین به بالا» بهره می‌برد. او خداوند را متغیر پنهان در سطح کوانتومی می‌داند. در نتیجه، با استفاده از عدم‌ تعینی که در این سطح وجود دارد، فاعلیت خداوند را توضیح می‌دهد. از نظر مورفی هیچ رویداد تصادفی‌ای در سطح کوانتومی وجود ندارد و هنگام رخداد فعل الهی، قوانین طبیعت نقض نمی‌شوند. در مقالۀ حاضر، پس از تلاش برای ارائة تبیین دقیقی از دیدگاه نانسی مورفی، نقدهای واردشده بر دیدگاه او طرح و بررسی شده‌اند.

آنتونی فلو یکی از چهره های الحادی جهان معاصر است که به اقامه برهان علیه وجود خداوند معروف است؛ از این رو، ادبار او از موضع الحادی برای جامعه دینی حایز اهمیت است، همین امر سبب شده است تا محققان در نوشتار حاضر در پی یافتن پاسخی برای این پرسش باشند که چه عاملی موجب تغییر مواضع آنتونی فلو شده است؟ فرضیه اصلی این است که تقریرهای نوین برهان غایت شناختی که بر یافته های جدیدی در حوزه زیست شناسی مبتنی است، به خصوص یافته های مربوط به DNA، عامل اصلی تغییر مواضع آنتونی فلوست. البته در خلال تحقیق نشان داده می شود که فلو تنها توانسته است تا مرحله خداشناسی عقلانی {طبیعی} یعنی نوعی خداشناسی ارسطویی که ناشی از ضرورت عقلی است،گام بردارد و هنوز تا دستیابی به خداباوری و حیانی راه درازی پیش رو دارد.

توحید و بحث از وحدانیت خداوند، یکی از پایه‌ای‌ترین اعتقاداتی است که کلیه‌ی نفوس بشری از جانب پیام آوران الهی(رسولان ظاهری)، بدان دعوت شده‌اند، قرآن، این کتاب آسمانی مبنای تعالیم خود را بر محوریت یگانگی پرودگار نهاده و آن را زیر بنای سایر تعالیم دیگر قرار داده است، ملاصدرا یکی از بزرگترین فلاسفه‌ی مسلمان است که در اثبات وحدانیت خداونداز ادله‌ی عقلی بیشماری بهره جسته است، گروهی بر این عقیده‌اند که صدرالمتالهین در جهت اثبات وحدانیت پرودگار، از براهین عقلی که لازمه‌ی کار یک فیلسوفِ آزاد اندیش است استفاده نکرده بلکه با اتکاء بر آیات قرآنی، تنها در جهت تبیین و تفسیر مفاهیم قرآنی همت گماشته است، بنابراین در اینجا، این سوال مطرح شده که توحید قرآنی با توحید فلسفه‌ی صدرایی چه نسبتی دارد؟ این تحقیق با روش تحلیل محتوا به انجام رسیده است و سعی دارد که نشان دهد نتیجه و دستاورد توحید صدرایی مطابقت کامل با آیات قرآنی دارد و این امر ذره‌ای از عقلانی بودن براهین او نکاسته و او را در شمار متکلمین قرار نمی‌دهد، بدین جهت آیاتی که در آثار او ذکر می‌شود به منزل? ملاکِ درستی یا نادرستی مباحث فلسفی او است، افزون بر کارکرد یاد شده می‌توان موارد زیر را نیز از جمله تاثیرات و کارکردهای آیات توحیدی قرآن بر نظام فلسفی صدرایی در بحث توحید دانست: استنباط مباحث فلسفی از قرآن؛ استنباط مباحث منطقی از قرآن؛ اقامه‌ی برهان عقلی و تایید صحت آن به واسطه‌ی آیات قرآنی؛ الهام‌گیری از آیات قرآنی.

اعتمادگروی یکی از نظریه­های توجیه برون­گرو است که به اعتقاد برخی از معرفت‌شناسان، می­توان برای اجتناب از شکاکیت بدان توسل جست. پلنتینگا برآن است که اعتمادگروی تنها در صورتی می­تواند مانع شکاکیت گردد که با طبیعت­گروی مابعدالطبیعی، مادیگری و تبیین مبتنی بر تکامل، ترکیب نشود؛ زیرا به اعتقاد وی حاصل چنین ترکیبی این خواهد بود که همۀ تولیدات قوای ادراکی، از جمله خود طبیعت­گروی، در معرض شکاکیتی افراطی قرار گیرد و طبیعت­گرو عقلا ناگزیر گردد پیش‌فرض اعتمادپذیر بودن قوای ادراکی را رها کند. پلنتینگا اعتمادپذیری قوای ادراکی را به ترکیب آن با فراطبیعت­گروی مابعدالطبیعی منوط می­کند و معتقد است که تنها پیروان ادیان ابراهیمی می‌توانند در سایۀ اعتقاد به خدایی که ما را بر صورت خویش آفریده است، مدعی اعتمادپذیری قوای ادراکی خود باشند. پژوهش حاضر، ضمن وصول به این‌نتیجه که پلنتینگا به‌خوبی توانسته است ناکاستی­های طبیعت­گروی و مادی­گروی را در توجیه جلوه­های متنوع حیات به تصویر کشد، این نقد را نیز بر پلنتینگا وارد می­داند که وی مرتکب نوعی دور دکارتی شده است.

موریس مرلو‌ـ‌پونتی از تأثیرگذارترین پدیدارشناسان فرانسوی قرن بیستم است. او در پدیدارشناسی خود، در صدد دست‌یابی به ذات ادراک حسی انسان است. انسان در پدیدارشناسی او سوژه‌ای بدن‌مند است که به همراه سایر سوژه‌ها در جهان زندگی می‌کند. پژوهش حاضر بر اساس دیدگاه موریس مرلو‌ـ‌پونتی، به بررسی پدیدارشناسی فضای مجازی می‌پردازد. با توجه به پدیدارشناسی مرلو‌ـ‌پونتی، سوژۀ بدن‌مند به ادراک حسی در فضای مجازی پرداخته، معناهای موجود در این جهان مدرن را دریافت می‌کند. همچنین امکان درک متقابل از طریق فضای مجازی برای سوژه‌‎های حاضر در روابط مجازی وجود دارد؛ چراکه برای مثال، رنج‌کشیدن از درد از دیدگاه مرلو‌ـ‌پونتی، خصلت مشابهی میان همۀ سوژه‌های بدن‌مند است. بنابراین، سوژه‌های بدن‌مند با مشاهدۀ فیلم و عکس و... از فردی که از طریق فضای مجازی با او آشنا شده‌اند، می‌توانند احساس وی را درک کرده و با او همدلی و همدردی کنند. گسترش روابط انسانی و ابزارهای مدرن موجب شده تا برخی از محدودیت‌های زندگی انسان‌ها پیش از به وجود آمدن فناوری‌های مدرن کنونی مرتفع شود، اما سوژۀ بدن‌مند در جهان مدرن کنونی بر اساس دیدگاه مرلو‌ـ‌پونتی، همچنان در حصار مکان و زمان است؛ چراکه انسان، سوژه‌ای بدن‌مند بوده و باید محدودیت‌های ناشی از بدن‌مند بودن را در جهانی مدرن پذیرا باشد. همچنین طبق دیدگاه مرلو‌ـ‌پونتی، سوژۀ بدن‌مند حاضر در فضای مجازی، در حصار شبکۀ ارتباطی خود با دیگر سوژه‌ها است و این امر، خود مانعی است در برابر آزادی مطلق برای انسان کنونی.

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ این پرسش است که بداند مهم ترین مولفه های رویکرد وجودی به انسان شناسی قرآنی کدامند. بدین منظور سه مولفه از مولفه های تقریباً مشترک میان فیلسوفان وجودی را برگزیده است و آن ها را به عنوان پرسش هایی به قرآن عرضه کرده است تا با دستیابی بر پاسخ آن ها به انسان شناسی قرآنی با رویکرد وجودی نزدیک شود. مولفه های مورد بحث عبارتند از: تفرد، آزادی و اختیار، اوضاع و احوال مرزی. نکته قابل ت‍‍أکید این است که مولف در خلال این پژوهش کوشیده است از هر گونه تحمیل آراء به قرآن اجتناب ورزد.

پژوهش حاضر در صدد است تا به تبیین دیدگاه های استاد مطهری در حوزه مباحث انسان شناسی بپردازد. در این خصوص، آرای انسان شناختی استاد، درچهار محور از محورهای عمده انسان شناسی، انتخاب شده است: ابعاد وجودی انسان؛ کمال انسان؛ اختیار؛ خلود نفس. استاد مطهری معتقد است که انسان موجودی است مرکب از جسم و روح. ایشان بر این باور است که انسان طالب کمال است و همواره به سوی کمال گام برمی دارد و کمال انسان در این است که ابعاد وجودی او به صورت تک بعدی رشد نکنند، بلکه به حالت متعادل در آیند. به طور کلی کمال انسان از دیدگاه استاد مطهری رسیدن به خداست . در دیدگاه استاد مطهری، انسان موجود مختاری است و با آزادی نسبی ای که دارد می تواند درسرنوشت خویش موثر باشد. هم چنین به اعتقاد ایشان، حقیقت وجود انسان روح است و روح انسان باقی است و با فناء بدن فانی نمی شود.