جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش در حوزه اجتماعی شدن و اخلاق کار حوزه ای جالب توجه و در عین حال کلیدی برای فهم توسعه یافتگی یا توسعه نیافتگی هر کشور بشمار می‌رود؛ چرا که ارتقاء هر کشوری در سایه سخت‌کوشی بوده و زمانی حاصل می‌شود که جامعه دارای انسانهای تلاشگر و متعهد به کار باشد. و این درحالیست که فرهنگ کار و اخلاق کار، با فرایند اجتماعی شدن در نهاد خانواده درهر کشور مرتبط است. این نهاد به عنوان یکی ازمهمترین نهادهای اجتماعی شدن و توسعه ارزشهای مرتبط با شغل،ازجمله اخلاق کار، در تولید افرادی که می‌توانند جامعه را برای توسعه درونزا مهیا سازند ،نقشی کلیدی دارد. واژه اخلاق کار قرن ها پیش بوسیله ی روشنفکران متعلق به دوره ی بعد از اصلاحات ،که مخالف رفاه اجتماعی بوده و مدعی اهمیت فرد گرایی بودند ابداع شد .این روشنفکران براین باور بودند که افراد باید مسئول کامل زندگی خودشان باشندو فقرا هم از این قائده مستثنی نیستند.بنابراین،سخت کوشی راه حل تمامی دردهاتلقی می شدکه ازطریق آن فردمی توانست وضعیت زندگی خودرابهبودبخشد.معنای ضمنی این دیدگاه این بودکه فقراتنهاازطریق کارسخت خویش قادربه بهبودوضعیت خودبودند.اینها ریشه های این سازه خشن (اخلاق کار)بودند. اخلاق کار پروتستان نشانگرمیزانیست که افراد کاررا درکانون زندگیشان قرار می دهند. و امروزه مشخص شده که ارتباط کمی با پروتستان بودن یا حتی دین داری فرد دارد(مثلا فورنهام ،1990a :مک هاسکی ،1994 ).شکل بندی (فرمول بندی) مدرن اخلاق کار در کار محقق المانی ماکس وبرریشه دارد.او در سال 1904 و1905 مقاله ای را در دو بخش تحت عنوان" اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری "نوشت. در این مقاله وبر این فرض را مطرح نمود که: گسترش سریع سرمایه داری وصنعتی شدن حاصل ازآن دراروپای غربی و آمریکای شمالی،تاحدودی،درنتیجه ارزش پیوریتنی ریاضت (یعنی حصول نظم فردی ازطریق استفاده دقیق ازوقت وپرهیزشدیدازتجمل،لذتهای دنیوی،آسایش و...)وباور به تکلیف ازسوی خداوند بود.(فورنهام 1990؛1968)ازنظر وبر جنبش اصلاحی پروتستان تغییرات عمیقی در نظام باورهای رایج درباره کار در قرن 16 ایجادکرد. پیش از این جنبش، کار را مسئولیتی سنگین و به مثابه چیزی که باید از آن اجتناب کرد می نگریستند. مصلحان دینی مانند مارتین لوتر وجان کالوین درعوض مطرح کردند که همه ی کارها حتی کاربی اهمیت و حقیر ارزش ومنزلت ذاتی دارد.درواقع پشتکاردر انجام کار(تکلیف الهی) شایدبه عنوان بهترین و بالاترین نوع اطاعت مسیحی تصورشد(مدرک،1997).ازنظروبر، این فکر که حیات حرفه ای اگر به درستی هدایت شود به تقدیس ملکوت الهی می انجامد، در آیین لوتر هم وجود دارد.ولی از آنجا که به عقیده وبر،پیوند گزینشی موجود میان سرمایه داری با آیین کالون،بسی بیشتر از پیوند آن با آیین لوتر است،از نظر وبر سخن بر سر اثبات این مطلب است که این فکر لوتری(اگرچه درcalling پوریتن ها نیز بدان برمی خوریم) برای اثبات پیوندی که به آن اشاره شد کافی نیست.در اینجاست که اهمیت اصل جزمی قسمت ازلی به عنوان پیچ و مهره ای اساسی در دستگاه نظری وبر آشکار می شود. اعتقاد به این اصل جزمی قسمت ازلی سبب می شود که پیرو آیین پروتستانی همواره در بی یقینی هراس آوری به سربرد. اگر کوشش های حرفه ای وی قرین موفقیت باشند،او ،به عقیده وبر این موفقیت های حرفه ای را نشانه ای از گزینش الهی تلقی خواهد کرد. خلاصه این که ،تاکید کالون بر این اصل جزمی است که تبیین کننده فرق اساسی موجود میان آیین لوتر و آیین کالون است: در جایی که پیرو آیین لوتر به حق درصدد این برمی آید که در جست و جوی قرب خدا باشد و بدین سان،روشی در پیش می گیرد که وی را به سوی عرفان رهنمون گردد،پیرو آیین کالون ،که امیدی به چنین قربی ندارد ،بیشتر راهی را برخواهد گزید که وی را به سوی ریاضت دنیوی رهبری خواهد کرد. او برای موفقیتش در این سرای خاکی اهمیتی بسزا قائل خواهد شد چرا که آن را نشانه گزینش خویشتن در درگاه الهی خواهد شمرد.موفقیت کاری و حرفه ای در وظیفه دنیوی [شغل]، که با ثروت مادی مشخص می شود،به نشانه و علامت اصلی رستگاری و برگزیدگی تبدیل شد. انگیزه نیرومندی برای موفقیت اقتصادی در میان گروه هایی که تحت تاثیر این افکار بودند،پدید آمد. اما این انگیزه و تلاش با ضرورت زندگی مبتنی بر پرهیزگاری و صرفه جویی همراه بود. پیروان آیین پیوریتان تجمل را گناه می دانستند،بنابراین تمایل به انباشت ثروت به سبک زندگی ساده و بی تکلفی پیوند خورد.در ایران اخلاق کار در مقایسه با سایر موضوعات مرتبط با کار و شغلکمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. با این وجود، پژوهشهای اندک انجام شده حاکی از آن است که اخلاق و فرهنگ کار در ایران در مقایسه با سایر کشورهای پیشرفته در سطح پایین تری قرار دارد(معید فر، 1382: 4 ). این مشکل یکی از معضلات و تنگناهای دستیابی به توسعه همه جانبه در کشور شده است.پژوهش حاضر که یکی از اهداف آن پرکردن خلاء اطلاعاتی اخلاق کار در ایران است، به مطالعه اخلاق کار و ارتباط آن با پایگاه اقتصادی-اجتماعی افرادونگرشهای جنسیتی افراد می پردازد.

معناشناسی یکی از بهترین روش‌های برای بررسی متون می‌باشد. مقاله حاضر درصدد تبیین سیمای کلی فرشتگان با رویکردی معناشناسانه است. در این جستار که با استفاده از روش معناشناسی واژه‌های قرآنی صورت‌گرفته، پس از تبیین مفهوم و ماهیت واژه ملائکه در لغت و نظر مفسران، کاربرد قرآنی این واژه و هم‌چنین واژه‌های هم‌نشین و جانشین آن بررسی شده است. سپس با استفاده از قاعده سیاق و دقت در مقتضای آیات، چگونگی کاربرد آن در سرتاسر قرآن کریم تبیین گردیده است. یافته‌ها نشان می‌دهد كه این واژه در كاربرد وحیانی بر محور جانشینی با واژه‌هایی رسل، مُدَبِّراتِ أَمْرا و ... و بر محور هم‌نشینی با واژگان روح، رسول و ... در یك حوزه‌ معنایی قرار می‌گیرند. یكی از نتایج مهم این بررسی، آشكار شدن پیوند معنایی عمیقِ این واژه با سایر واژه‌های هم‌حوزه در قرآن است.

در قرآن و روایات روش‌های تربیتی فراوانی از جمله: نصیحت و ارشاد، تشویق و ترهیب، قصه‌پردازی و... بیان شده است؛ این پژوهش در پی کشف و اثبات یکی دیگر از روش‌های تربیتی در قرآن تحت عنوان «القاء و تلقین» است. اصلی کارآمد که به شکل نامحسوسی تحت الشعاع روش‌های دیگر از آموزه‌های والای تعلیمی‌ ـ تربیتی قرآن قرار گرفته است. در این بررسی با استناد به گونه‌های مختلفی از آیات، میزان به‌کارگیری این روش در قرآن و کارآیی آن در زندگی انسان‌ها تبیین شده است؛ روش تحقیق در این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی است. در این راستا تلقین‌کنندگان ذیل چهار عنوان (خداوند، انسان، ملائکه، جن، شیطان) دسته‌بندی شده‌اند. نتیجه مطالعات ضرورت وجود القاء و تلقین را به عنوان روشی کارآمد در حوزه تعلیم و تربیت -در قرآن و روایات ـ اثبات نموده است.

از مباحث مهم مطرح‌شدۀ چند دهۀ گذشته در ایران و جهان، مسئلۀ جمعیت و کنترل یا افزایش آن است. دراین‌باره روایات متعدد و گاه به ظاهر متعارضی در منابع روایی شیعه وجود دارند که می‌طلبد از جهت سند، اعتبارسنجی و از جهت متن، تبیین و تحلیل گردند. برای دست‌یابی به این هدف، ابتدا اعتبار سندی روایات مشوق فرزندآوری و سپس روایاتی که به نوعی به کنترل موالید اشاره دارند بررسی شده‌، آنگاه با تکیه بر دیدگاه رجالیون و تحلیل روایات صحیحِ مشوقِ فرزندآوری، به اثبات رسیده که حکم اولیۀ تکثیر نسل و ازدیاد فرزندآوری، رجحان و استحباب است و از روایتی که توهم مخالفت آن با ازدیاد نسل می‌رود، چنین استفاده‌ای نمی‌شود.

تحلیل و بررسی روایات یکی از بایسته‌ها در حوزۀ حدیث و برای دفاع و پاسداری از آن است؛ این ضرورت بنا به دلایلی در روایات تفسیری از اهمیت بیشتری برخوردار است و به‌خصوص آن احادیثی که دربارۀ امامان معصومk وارد شده که برخی از آنان نه‌تنها در جهت تبیین جایگاه آنان نیست بلکه ممکن است دستاویزی برای برخی مخالفان و معاندان شود. تحقیق پیش رو به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا اساساً روایات غلوآمیزی در دو کتاب تفسیری عیاشی و قمی دربارۀ امامانk وارد شده است؟ و بعد اسناد و محتوای آن‌ها چگونه است؟ نتایج حکایت از آن دارد که تعدادی از روایات این دو کتاب، که در بخش دوم مقاله به‌تفصیل ذکر خواهد شد، غلوآمیز بوده؛ از جمله اعتقاد به الوهیت و ربوبیت امامانk و خلقت غیرعادی آنان و برخی تأویلات غیرقابل قبول، و البته اسناد ضعیفی دارند و از طرفی غیرقابل انطباق با معانی و سیاق آیات هستند. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی‌توصیفی و به گونۀ تطبیقی است.

گفتاري بودن زبان قرآن، از جمله مباحث روزآمد در حوزه‌ زبان‌شناسي قرآن است که مجادلات و بحث‌هاي بسياري را در ميان صاحب‌نظران پديد آورده است. پژوهشگر غير مسلمان آمريکايي، دکتر ويليام آلبرت گراهام، در بخشي از کتاب خود با عنوان «فراسوي واژه‌ مکتوب، جنبه‌هاي شفاهي متن مقدس در تاريخ مذهب»، گفتاري بودن قرآن را بررسي كرده است. پژوهش حاضر که به شيوة توصيفي‌ـ تحليلي صورت پذيرفته و داده‌هاي آن نيز به روش کتابخانه‌اي گردآمده، به تبيين و تحليل برداشت گراهام از گفتاري بودن قرآن پرداخته است. نتيجة به دست آمده نشان مي‌دهد که محقق در چارچوب يک «طيف بيان»، قرآن را هم‌زمان، هم يک مجموعه‌ گفتاري و هم يک متن نوشتاري مي‌شناسد؛ اما با توجه به قرائني و به‌ويژه با در نظر گرفتن نحوة عملکرد شفاهي آن در جامعه‌ اسلامي، وجه اصلي و غالب آن را «گفتاري» مي‌داند.

مناظره یکی از شیوه­های تبلیغی پیامبران و اولیای الهی برای دعوت مردم به سوی توحید و حلّ اختلافات دینی است که در آیاتی از قرآن کریم بر آن تأکید شده است. گفت­وگوی میان اسلام با ادیان مختلف از دوره نبوی شروع گردید و در عصر جانشینان آن حضرت(ص) ادامه یافت و در عصر رضوی به اوج خود رسید. این مقاله به این نتیجه دست یافته است که امام(ع)با تکیه بر گونه‌ای خاص از مخاطب‌شناسی، متناسب با درک مخاطب، پیام­های خویش را ارائه می‌کردند و به منظور افزایش اثرگذاری، علاوه بر استناد به متون مقدّس مخاطبان، از انواع روش‌های ادبی و بلاغی، مانند به کارگیری صنعت تکرار، توجّه به آهنگ کلمات، تصویرسازی، تسلسل و نظم منطقی مباحث، ارائه برهان به شیوه حصر عقلی، هماهنگی لفظ با معنا، انتخاب آگاهانه واژگان و به‌کارگیری ساختارهای تأکیدی استفاده می‌کردند.

ألعُرْفُ الوَرْدی فی أخْبار المَهْدی کتابی به زبان عربی در موضوع مهدویت، نوشته سُیوطی، عالم اهل تسنن. سیوطی در این کتاب، احادیثی را که اهل سنت درباره حضرت مهدی(ع) نقل کرده‌اند، گردآوری و تدوین کرده است. این روایات که تعداد آنها به ۲۲۵ حدیث می‌رسد، درباره مهدی، ظهور و حوادث آخرالزمان است. کتاب مشتمل بر ۲۵۵ روایت درباره مهدی و ظهور او و حوادث آخرالزمان است که مؤلف از منابع متعدد پیش از خود جمع آوری و با ذکر نام منابع، آنها را نقل کرده است. او در غالب موارد از چندین منبع سود برده است. بخش قابل توجهی از روایات کتاب بر گرفته از کتاب الفتن نعیم بن حماد است که قدیم‌ترین و مفصل‌ترین اثر درباره ملاحم و فتن آخر الزمان و مهدی است. محدثان و مؤلفان اهل سنت با گرایش‌های مختلف درباره مهدی، آثار زیادی تدوین کرده یا در بخشی از آثار حدیثی خود به این موضوع پرداخته‌اند که از آن جمله، ابواب فتن در صحاح سته و دیگر مسانید و کتب روایی آنهاست. سیوطی هم این روایات را در کتاب خود جمع آوری کرده، اما این اخبار از اصل عنوان مهدی و ظهور او بحث می‌کند و گاه درباره اینکه او از نسل پیامبر(ص) یا از نسل فاطمه(س) و امام حسین(ع) است نیز با شیعه اشتراک دارند لیکن در بقیه موارد، اخبار آنان با شیعه متفاوت است. هر چند این اخبار مؤید اعتقاد شیعیان امامیه می‌باشد لیکن آنچه در این کتب آمده، بیشتر مربوط به حوادث آخر الزمان است که از آن با عنوان فتن یاد می‌شود بنابر این همه آنچه در این کتاب‌ها آمده مستقیما به مهدی ارتباطی ندارد و گاه پیش گویی حوادث آینده است که از زبان پیامبر یا صحابه نقل کرده‌اند بخصوص که مهدی در نظر اهل سنت، مهدی نوعی است و اعتقاد آنان با شیعه امامیه متفاوت است که مهدی خاصی را اعتقاد دارند.

باورداشت مهدویت و اندیشه ظهور مهدی به عنوان بخش اصلی و مهمی در عقاید اسلامی تجلی یافته و این موضوع یکی از مسائل ریشه دار و با پیشینه ای کهن، در میان اصول پذیرفته شده اسلامی به حساب می آید. می توان اذعان کرد که این موضوع از مواردی است که اتفاق نظر همه دانشمندان اسلامی را همراه خود داشته است، و روایات فراوانی که متواتر بودن آنها مورد پذیرش خیلی از اندیشمندان واقع شده، همین موضوع را بیان داشته اند؛ ولی در این میان، تعداد اندکی که شاید شمار آنها از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند، به تردید و انکار آن پرداخته اند که دو تن از این افراد محمد رشید رضا و احمد امین مصری هستند، که این نوشتار ضمن مطرح کردن گفته ها و دلایلی که اقامه کرده اند، به نقد و ارزیابی آنها می پردازد.

یکی از مفاهیم قرآنی در باب معاد، مساله اعراف و اصحاب اعراف است که در آیات 46 تا 49 سوره الاعراف به آن اشاره شده است، درباره این که منظور از اعراف چیست و کجاست، و اعرافیان چه کسانی هستند؟ دیدگاههای مختلفی در بین مفسران وجود دارد. در این میان، روایات رسیده در این باب، نکات گوناگونی را بیان داشته که عمدتا به دو نظر اشاره کرده اند که اعرافیان، شفیعان (صاحبان مقام و منزلت) و یا گنه کارانی هستند که حسنات و سیئاتشان بر یکدیگر برتری ندارد.از بررسی و تحلیل این روایات، چنین نتیجه گیری می شود که می توان با تکیه بر روایات صحیح السند و صریح الدلالت، میان این مباحث به ظاهر متفاوت را با هم جمع کرد و آن اینکه اعرافیان دسته ای از مومنان گنه کار و نیز انسان های دارای مقام و منزلتی هستند که به عنوان ناجیان و شافعان گنه کاران هستند، از این رو، تمایز و تفاوتی که بین روایات دیده می شود، برطرف شده و از رهگذر آن، همنوایی روایات با آیات اعراف مستفاد می شود.