جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امکان مواجهه با غیر، هم به معنای اخلاقی و هم به معنای هرمنوتیکی، شالوده‌ی اندیشه‌ی "لویناس" است. لویناس می‌گوید که فلسفه‌ی غرب به این که من با چیزی مواجه می‌شوم که از بنیاد، غیر از من است، عنایت نداشته زیرا همواره جویای آن بوده است که غیر را از آن خود کند و تهدیدی را که غیر، پیش می‌آورد خنثی سازد. در نزد لویناس، تفسیر، شکلی از مواجهه با غیر است و درست همان‌طور که متون، پیام‌های ساده و صریح بیان نمی‌کنند، مواجهات اخلاقی هم مجموعه‌ی ثابتی از قواعد را که بر رفتار اخلاقی حاکم شود، به دست نمی‌دهند. اخلاق از دیدگاه لویناس راهی برای معرفت به درست و نادرست و خیر و شر، پیش پا نمی‌گذارد: اخلاق به زعم وی، محل تماس با چیزی است که به اساسی‌ترین صورت در برابر من عرض‌اندام می‌کند و از این رهگذر، هویت فرد و رابطه‌اش با جهان، در معرض تردید قرار می‌گیرد. پاسخ یا واکنش فرد به این مواجهه، ماهیت اخلاقی وی را مشخص می‌کند. پس نتایج مواجهات هرمنوتیکی و اخلاقی، از پیش به طور دقیق، رغم نخورده‌اند. آن‌ها در خود مواجهه صورت می‌بندند. آن‌چه در نوشته‌های لویناس، بیش از همه به چشم می‌خورد، تاکید بر اخلاق به عنوان نوعی به پرسش گرفتن سوژه است نه راه‌حلی برای مسائل او. کتاب حاضر در پنج فصل، به اندیشه‌های "امانوئل لویناس" از فیلسوفان فرانسوی قرن بیستم اختصاص یافته است. بر این اساس، فصل نخست کتاب به آثار لویناس در زمینه‌ی پدیدارشناسی که در دهه‌های سی و چهل منتشر شده، اختصاص یافته است. در فصول دوم و سوم آثار اصلی لویناس یعنی "تمامیت و نامتناهی" و "ماسوای هستی یا فراسوی ذات" بررسی گردیده است. فصل چهارم درباره‌ی متونی است که لویناس درباره‌ی مضامین دینی و یهودی نوشته است. فصل پنجم نیز که "لویناس و خوانندگانش" نام دارد، نشان می‌دهد که چگونه می‌شود مدل گشودگی یا پذیرندگی متن را درباره‌ی نوشته‌های خود لویناس نیز به کاربست.

رومن اینگاردن یکی از برجسته ترین نمایندگان زیبایی شناسی پدیدارشناختی است. اینگاردن بنیان پدیدارشناسی خود را بر زیبایی شناسی استوار می کند. او برای اثر هنری موجودیتی متفاوت قائل است. آثار هنری به باور او ابژه هایی متعین و خودآیین نیستند و برای هستی یافتن به کنش های قصدی خالق و مخاطبانشان وابسته اند. اثرهنری "ابژه قصدی بین الاذهانی" به حساب می آید و اثر موسیقایی یکی از بهترین مصادیق ابژه قصدی محسوب می شود. در این مقاله از رهگذر بررسی دو مفهوم اساسی طرح واره سازی و انضمامی سازی، گام به گام نشان خواهیم داد که در نظر اینگاردن این ابژه قصدی ساختاری طرح واره و ناتمام دارد که با امکان انضمامیت یافتن به ابژه زیباشناختی مبدل می شود. اثر هنری ساختار معناشناختی بسته ای نیست که به دست مخاطب آشکارگردد، بلکه موجودیتی گشوده است که معنای آن از میان انضمامیت یابی های متنوع بر می آید. بدین سان، اینگاردن با طرح این تمایزات هستی شناسانه، اثر هنری را به موجودیتی همواره زنده و نوشونده تبدیل می کند.

در این مقاله نشان خواهیم داد که نسبت والایی و اخلاق در دوره‌ی پیشانقدی تفکر کانت شکل فلسفی نظام‌مندی ندارد و علت آن را می‌توان در این دو چیز جست: اولاً در این دوره احساس زیبایی‌شناختی و احساس اخلاقی متمایز از یکدیگر نیستند و برحسب یکدیگر تعریف می‌شوند. ثانیاً اخلاق مبتنی‌بر احساس است، نه عقل عملی محض و اصل پیشین آن. کانت در مشاهداتی در باب احساس امر زیبا و امر والا انسان‌ها را فرامی‌خواند تا اصول اخلاقی‌شان را بر عاطفه‌ی کلی بنا کنند. این اصول هرچند کلی‌اند، اما قوعد نظری نیستند و هر فرد باید آن‌ها را با رجوع به قلبش بیابد. این اصول همان احساس زیبایی و کرامت طبیعت انسان است. در ملاحظاتی بر مشاهداتی در باب احساس امر زیبا و امر والا با آن‌که در تفکر کانت نسبت‌به اخلاق دگرگونی‌هایی صورت می‌گیرد و عناصری وارد آن می‌شوند که بعداً در دوره‌ی نقدی پایه و اساس قرار می‌گیرند، اما او هم‌چنان معتقد است که احساس اخلاقی نوعی احساس لذت و درد است که نسبت‌به آن منفعل نیستیم و می‌توانیم فعالانه در آن مداخله کنیم. علت آن هم برخوردار بودن از آزادی اخلاقی است.

از وجود به موجود دومین کتابی است که از لویناس ، فیلسوف فرانسوی ، در اختیار خوانندگان فارسی زبان قرار می‌گیرد . این اثر در مجموعه آثار لویناس اهمیت و مرتبه خاصی دارد از آن رو که در سیر فکری این فیلسوف ، اولین کتابی است که گویای بسیاری از مضامین و دغدغه‌های پا بر جای اوست : بر آمدن و جدا شدن سوژه و سوبژکتیویته از وجود محض و بی نام و نشان ، مواجهه با دیگری و استعلا به ساحت غیریت ، زمان و نسبت آن با سوبژکتیویته و غیریت ، دلالت‌های هستی‌شناسانه و فرا هستی‌شناسانه احوال ، رابطه دوگانه و نه چندان سر راست با پدیدارشناسی و میراث پدیدارشناسانه هوسرل و هایدگر ، و شاید از همه مهم‌تر گذر از وجود به موجود که در خود به عنوان کتاب نیز انعکاس پیدا کرده و خلاف مسیری است که هایدگر در تفکرش می‌پیماید. مترجم این کتاب – مسعود علیا – آن را از زبان فرانسه به فارسی برگردانده و در این میان ، ترجمه انگلیسی کتاب را نیز مد نظر داشته است و ترجمه فارسی مقدمه آلفونسو لینگیس ، مترجم انگلیسی از وجود به موجود را در آغاز کتاب آورده که بتواند در فهم بهتر متن خواننده را یاری نماید .

موضوع این رساله به طور مشخص، آرای هانا آرنت (1906-1975) فیلسوف معاصر آلمانی در باره‌ی«مسئله شر»است. سوال بنیادی در مورد مسئله شر این است که:«چرا انسان‌ها به جای عمل خیر،دست به اعمال شرورانه می‌زنند؟». آرنت در پاسخ به این سوال،دو اصطلاح«شر بنیادین» و «ابتذال شر» را مطرح می‌کند.او مفهوم نخست را در ارتباط با توتالیتاریسم،و«ابتذال شر» را در ارتباط با ماجرای آدولف آیشمان،طراح کشتار و جنایت علیه یهودیان در خلال جنگ جهانی دوم،پیش می‌کشد.آرنت تحلیل خود را فراتر می‌برد و آن را به مسائل قرن بیستم تعمیم می‌دهد.او ابتذال شر را،بر خلاف سنت فلسفی- الهیاتی پیش از خود،ناشی از بی‌فکری می‌داند.از این رو،در آثارش همواره به دنبال ارتباط مسئله شر با تفکر و داوری است.آرنت معتقد است که عدم توانایی در فکر کردن،موجب ناتوانی در داوری اخلاقی نیز می‌شود.هدف اصلی این رساله بررسی آرای آرنت درباره ارتباط میان توانایی‌های انسان درباره تفکر و داوری برای پیش‌گیری از اعمال شرورانه است.براین اساس،در آغاز،پس از نگاهی تاریخی به مسئله شر،به توتالیتاریسم ونسبت آن با شر بنیادین می‌پردازیم.سپس به مسئله آیشمان و شرایطی که آرنت ابتذال شر را مطرح می‌کند،خواهیم پرداخت و آن‌گاه ارتباط میان مسئله شر،تفکر و داوری را موضوع بررسی قرار می‌دهیم.سرانجام پس از بررسی آرای آرنت در این زمینه، به پیآمد نظریات او در زمینه اخلاق خواهیم پرداخت.

نسبت زبان و اخلاق معمولا بدین گونه توصیف می شود که آنچه می گوییم (یا نمی گوییم) ممکن است از حیث اخلاقی درست یا نادرست باشد. امانوئل لویناس، فیلسوف پدیدارشناس فرانسوی، بر آن است که این نسبت بسیار بنیادی تر است؛ به این معنی که زبان با اخلاق و دیگری پیوند ذاتی دارد.در این مقاله نشان داده می شود که لویناس چگونه با تمایزی که میان «گفته» و «گفتن» و دلالت آن ها می نهد، بر وفق فلسفه دیگر اندیش خود، این نسبت بنیادین و وجوه پیدا و ناپیدای آن را از منظری پدیدار شناسانه کاوش می کند. همچنین این مقاله نشان می دهد که او با طرح اندیشه تحویل «گفته» به «گفتن» می کوشد روندی را توصیف کند که ما را به سر چشمه زبان می رساند.در انتها نیز به اهمیت و امتیاز این قسم نگرش به زبان در قیاس با نگرش هایی که وجه غیرنگرانه زبان را به دیده نمی گیرند، اشاره خواهد شد.

در این رساله به بررسی پدیدارشناسانه تجربه اخلاقی از دیدگاه موریس ماندلباوم می‌پردازیم. ماندلباوم پدیدارشناسی اخلاق را با توصیف و تحلیل شهودها یا تجارب اخلاقی آغاز می‌کند؛ او تجربه‌های اخلاقی را عمدتاً از سنخ حکم می‌داند و احکام اخلاقی را به سه دسته احکام مستقیم، دور و ناظر به ارزش اخلاقی تقسیم می‌کند؛ احکام اخلاقی مستقیم از مواجهه مستقیم و بی‌واسطه عامل با موقعیت صادر می‌شوند اما در احکام اخلاقی دور و احکام ناظر به ارزش اخلاقی، عامل به نحو بالفعل با موقعیت اخلاقی درگیر نیست، بلکه ناظر درگیری عامل دیگری با موقعیت است؛ با این تفاوت که احکام اخلاقی دور درباره درستی و نادرستی عمل و احکام ناظر به ارزش اخلاقی، درباره یک ویژگی یا کل شخصیت عامل صادر می‌شوند. ماندلباوم پس از دسته‌بندی شهودهای اخلاقی در قالب این سه نوع حکم، به تحلیل مولفه‌های آنها همچون احساس فرمان یا الزام، مبدأ فرمان و مقصد آن می‌پردازد. به نظر او، احساس فرمان مولفه ذاتی انواع تجربه‌های اخلاقی است که ریشه در درک ما از تناسب عمل با موقعیت عامل دارد. موقعیت قلمرو گسترده‌ای است که شرایط ابتدایی عمل، گذشته عامل، مهارت‌های عامل و ... را دربرمی‌گیرد. به این ترتیب، ماندلباوم توصیفی پدیدارشناسانه از انواع تجربه‌های اخلاقی در چارچوب درک تناسب میان عمل و موقعیت به دست می‌دهد و این توصیف را در هر یک از سه نوع حکم اخلاقی یادشده به‌طور جداگانه و به تفصیل بیان می‌کند. توصیف پدیدارشناسانه ماندلباوم از تجربه‌های اخلاقی لوازم مهمی برای نظریه‌های اخلاق هنجاری در پی دارد و نشان می‌دهد که دیدگاه‌های غایت‌انگارانه مانند سودگرایی و دیدگاه‌های وظیفه‌گرایانه تنها به یکی از مولفه‌های تجربه اخلاقی نظر دارند و سایر مولفه‌ها را نادیده می‌گیرند، ازاین‌رو نمی‌توانند توصیف جامع و کاملی از چنین تجاربی ارائه کنند.

ارزش های اخلاقی در تفکر پاتنم همانند ارزش های معرفتی و ریاضی ومنطق دارای عینیت بدون اعیان هستند واز سویی دیگر مفاهیم اخلاقی غلیظ دارای درهم تنیدگی واقعیت و ارزش هستند. درنتیجه قلمرو ارزش ها همانند قلمرو واقعیت قابلیت تحقیق دارند