جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت «احادیث» در فهم دین، این مؤلفه در دوره­های مختلف از صدر اسلام و پس از آن، همواره مورد سوء استفاده قرار گرفته است. این مقاله، ضمن بیان مفاهیم اصلی و تأثیرگذار، به نقش جریان‌های انحرافی مؤثر، بر پدیده «وضع» و «تحریف» روایات و نیز به جریان­های زمان حضور معصومان؟عهم؟، مانند کیسانیه، ناووسیه، زیدیه، اسماعیلیه و واقفیه پرداخته است که برخی پس از مدتی از بین رفتند و برخی تاکنون وجود دارند. برخی افراد شاخص این گروه­ها که مورد اعتماد جامعه اسلامی به شمار می‌رفتند؛ به‌طور عمده در دو گستره ابداع جریان‌های انحرافی و تقویت و گسترش آن‌ها، به جعل و تحریف برخی روایات دست زدند. البته با برخورد صریح ائمه اطهار؟عهم؟، از گسترش برخی این جریان­های انحرافی و رشد بیش از پیش ‌آن‌ها در میان شیعیان جلوگیری شد. این نوشتار که با روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است؛ به معرفی و تبیین جریان­های انحرافی در وضع و تحریف روایات مهدویت و ریشه شکل­گیری انحراف آن­ها پرداخته است.

از برجسته‌ترین آسیب‌ها در حوزۀ نقل روایات، ورود روایات برساخته و نیز دستبرد در روایات صادر از معصومین علیهم السّلام است. و این، البته یکی از جبران‌ناپذیرترین آسیب‌های ممکن در تاریخ اسلام، است که خود سبب شده تا سند و متن برخی روایات از جایگاه بلند اعتماد به زیر آمده، همواره با نگاه تردیدآلود، دیده شوند. یکی از عرصه‌هایی که با ورود این آفت، آسیب‌های جدّی دیده، روایات و بحث مهدویت است. اگرچه همواره معصومین علیهم السّلام تلاش‌های وافری در زمینه پرهیز مردم از این آسیب از خود نشان دادند، اما ورود این معضل برخی از گستره‌های معارف مهدوی را دستخوش دگرگونی‌هایی اگرچه اندک ساخته است. این پژوهش در بازنمایی میزان این تاثیر در برخی از این گستره‌ها سامان گرفته و پس از بررسی برخی شواهد روایی به تحلیل سند و محتوای آنها پرداخته است. یافته‌های پژوهش؛ حاکی از آن است که در مواردی که قطع به صدور روایت از معصوم علیه السّلام حاصل نمی‌شود، و احتمال وضع و تحریف به میان می‌آید، دقت و تامل در منبع، سند و محتوای روایت امری بایسته‌تر می‌نماید، چرا که بیشتر آسیب‌هایی که آموزه‌های مهدویت را در بر گرفته است، معلول همین جعل و تحریف در روایات مزبور است. و این آسیب‌ها، بر کارایی آموزه‌های یادشده تاثیر منفی و معناداری دارد.

روایت «یَخْرُجُ‏ ناسٌ‏ مِنَ الْمَشْرِقِ فَیُوطِئُونَ لِلْمَهْدِیِّ» در سال‌های گذشته، فراوان در بحث‌های زمینه‌سازی ظهور به‌طور عام و در مقالات علمی ـ پژوهشی به‌گونه‌ای خاص، به کار رفته است. فراوانی به‌کار گیری این روایت و تحلیل‌ها و تطبیق‌های صورت گرفته، بایستگی ارزیابی این روایت را دوچندان کرده است. نخستین بار ابن ماجه قزوینی (م/ 273ق) در کتاب «سنن» این عبارت را سخن پیامبر اکرم6 دانسته است؛ لیکن برای این روایت اعتباری قایل نبودند تا این‌که روایت از طریق کتاب کشف الغمه اربلی (م/692 ق‏) به منابع روایی شیعه وارد شد. این نوشتار که با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی سامان یافته، تلاشی است در پاسخ به این پرسش که روایت «یوطئون للمهدی» از چه میزان اعتباری برخوردار است. با توجه به تولد روایت در فضای ذهنی اهل تسنن و اهتمام آن‌ها به حکومت حضرت مهدی4 و نه به ظهور، به مساعدت در برپایی حکومت اشاره کرده و به زمینه‌سازی ظهور ارتباطی ندارد.

یکی از مسائل برجسته مهدویت، تلاش برای اعتبارسنجی روایات مربوط به این باورداشت سترگ و نشان‌دادن یک نظام فراگیر و پذیرفته در این زمینه است. این‌که آیا روایت در دست از معصوم؟ع؟ صادر شده یا به دروغ به او نسبت داده شده است. این مهم نیز جز با مراجعه به فرمایش و رفتار معصوم؟ع؟ شدنی نیست. نوشتار پیش رو با روشی توصیفی _ تحلیلی تلاش می‌کند تا سبک مدیریت معصومین؟عهم؟ بر بحران جعل و تحریف در روایات مهدویت را واکاوی کند. این جستار در پاسخگویی به این پرسش که سبک مدیریت معصومین؟عهم؟ بر بحران جعل در روایات مهدویت چگونه بوده، تاکید دارد که این سبک، از سنخ «مدیریت بحران» بوده است؛ بدین معنا که پیشوایان معصوم؟ع؟ در رویارویی با این بحران در پی گرفتن تصمیماتی بودند که به کاهش روند جعل و تحریف و به کنترل و دفع آنان بینجامد. در این راستا با دو گونه «مدیریت دفعی در مرحله پیشینی» و «مدیریت رفعی در مرحله پسینی» روبه‌روییم. در ادامه ساز و کارهای معصومین؟عهم؟ در هر دوره بررسی می‌شود. بررسی‌های این نگاشته زمینه‌ای است برای پاسخ به این پرسش که امروزه از چه الگویی در رویارویی با جعل و تحریف باید بهره جست؟

آموزه مهدویت به عنوان ارزش مندترین باور در فرهنگ سترگ پیشوایان معصوم علیه السلام، دارای وازگان، اصطلاحات و ترکیب‌های ویژه ای است که برخی هماهنگ معارف این باور، معنایی خاص پیدا کرده است. در این پژوهش تلاش شده تا با پاسخ به این پرسش که شعار« البیعة لله» که این روزها فراوان در مقوله نشانه های ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بدان توجه می شود، به چه معناست؟ سرآغاز به کارگیری آن با توجه به منابع در دست، کجا بوده است؟ در چه روایاتی؟ با چه اندازه اعتبار نقل شده است؟ این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی، انتقادی سامان یافته و بر حسب دست آورد یا نتیجه پژوهش از نوع بنیادین و از لحاظ هدف تحقیق از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده های مورد استناد، پژوهشی کمی - کیفی به شماره می آید که «تحلیل واژگانی موجود در منظومه آموزه های مهدوی را برای فهم ژرف این آموزه ها امری بایسته می داند». بی ترید یافته های نو در این بررسی که امتیاز این پژوهش است و در کمتر نوشتاری پیش از آن می تواند سراغ داشت، نشان می دهد شعار«البیعة لله» به عنوان نگاشته پرچم امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در هیچ سخنی از معصومین علیهم السلام نقل نشده است و فقط به عنوان ندای جبرئیل در برخی روایات آمده است.

بررسی های جامعه شناختی و تاریخی گویای آن است که «امنیت»، برجسته ترین نیاز هر جامعه، در هر زمان است و از این رو نخستین چشم داشت انسان ها از حاکمان است؛ که ابعاد گوناگون و گسترده ای را به خود اختصاص داده است. تاثیرپذیری امنیت از فرهنگ، اقتصاد، و جمعیت و نیز تاثیرگذاری آن بر همه شئونات و گستره زندگی انسانی، به آن نقش و کارکردی ویژه داده است. از این رو به روشنی می شود گفت یکی از پایه های بنیادین و ریشه ای در پیشرفت و توسعه در جامعه و نیز از بنیان های شکل گیری و استمرار حکومت، امنیت است؛ و نیز ابعاد آن، _ امنیت فردی و اجتماعی _ به عنوان سنگ زیربنای زندگی فرد و جامعه و پیش شرط هرگونه رشد، رفاه و ارتقای مادی و معنوی به شمار می آید. در پس همه حکومت هایی که تا کنون شکل گرفته و پس از این شکل خواهد گرفت، حکومت جهانی و عدالت گستر حضرت مهدی _ به عنوان فراگیرترین حکومتی که مردم در انتظار آن هستند _ نیز از این رویه بیرون نیست و در این حکومت جهانی برای رسیدن به آرمان بزرگ شایستگان و فرجام سعادت بخش زندگی، فراهم شدن امنیت فراگیر، از ارزش ویژه و والایی برخوردار است. در برخی روایات، نمادها و نمودهایی برای این فراهم شدن و فراگیری، بیان شده است. مانند: زندگی مسالمت آمیز برخی درندگان با برخی حیوانات. که به نظر می رسد این سخنان بیشتر تحت تاثیر نوشته های اهل کتاب و از مسیر منابع اهل سنت منتقل شده است. در این مقاله تلاش شده تا با ره گیری برخی سخنان ادعای یادشده، روایات در این باره بررسی و نقد شود که ره آورد آن اذعان یافتن به وارداتی بودن نمادهای روایی امنیت از متون غیراسلامی و به ویژه اهل کتاب بود.

چکیده برخی از باورهای شیعه، با مخالفت‌های جدّی اهل تسنن مواجه شده است. یکی از آنها اعتقاد به رجعت در آخرالزمان و عصر ظهور مهدی موعود7 است. اگرچه بسیاری از دانشمندان و مفسران اهل تسنن زنده‌شدن مردگان را در امت‌های گذشته به‏عنوان امری ناگزیر پذیرفته‌اند، اتفاق آن را در آخرالزمان بر پایة باورهای شیعه هرگز برنتافته‌اند و ‌در ابراز مخالفت با آن بسیاری از چارچوب اخلاق و ادب خارج شده، به توهین و توبیخ دست زده‌اند؛ به‏گونه‌ای‏که گاه در کتاب‌های لغت که در آن هرگز جهت‌گیری نمی‌شود، به ردّ دیدگاه رجعت پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد این مخالفت و انکار، معلولِ عواملی است که مهم‌ترین آنها فهم نادرست از این باور شیعی است که گاهی نیز با جهت‌گیری‌های غیرعالمانه و متعصبانه در سخنان و نوشته‌های آنها بازتابیافته است. دراین‏باره که پیش‏تر کسی بدان نپرداخته، نگارنده در پی تحلیل برخی عوامل در زمینه مخالفت با باور رجعت است که می‌تواند در کنار تبیینِ هرچه بیشتر نگاه شیعه به رجعت، به روشنگری درباره فهم نادرست مخالفان این باور کمک شایانی کند

بررسی آیاتی که علامه طباطبایی در تفسیر آنها اشاره ای به موضوعات مطرح در زمینه مهدویت داشته است و یا حدیثی مهدوی ذیل آن آیات آورده باشد؛ در تفسیر المیزان.