جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی ساختار هندسی آیات قرآن کریم بر پایه اهداف سور، رویکرد جدید عصر حاضر است که از آن با عنوان تفسیر ساختاری یاد می‌شود. غرض اصلی مفسران در این شیوه، تبیین هدف کلی سوره و کشف اهداف جزئی است که بر پایه سیاق در بندهایی مجزا اما مکمل چینش شده و با نظمی منطقی انسجام یافته است، چنان‌که مبنای تفسیر المیزان بر این اساس پی‌ریزی شده است. ساختار مقاله حاضر بر اساس ساختاربندی تفسیر المیزان بوده و مطالب آن با تکیه بر نظر تفسیری علامه طباطبایی و بررسی برخی تفاسیر شیعه و اهل سنت تنظیم شده است. نتیجه حاصل از بررسی تفاسیر در ارتباط ساختاری آیات این سوره، بیانگر تبیین اصول اعتقادی دین مبین اسلام است که در آیات اولیه با بحث نبوت آغاز می‌گردد و پس از تشریح آن، توحید، موضوع سخن قرار گرفته و آنگاه معاد به عنوان سومین اصل مورد تأکید سوره واقع شده است. در بخش دوم سوره، روی سخن به اعراب عصر نزول است. مرور اصول نامبرده، تأکیدی بر ثابت و حقیقی بودن این امور در همه ادیان الهی است. پایان این سوره نمودی از قدرت لایزال الهی است.

قرآن کریم در آیه 133 سوره آل عمران، به توصیف بهشتی می پردازد که از آنِ متقین است و آنگاه در آیه 134 به تبیین ویژگی های ایشان می پردازد. «کظم غیظ» یکی از این اوصاف است که از منظر مفسرین در خصوص کسانی به کار می رود که با آن که قادر به بروز خشم و عقوبت شخص مقصر هستند، خشم خود را فرو می خورند. ارتباط اوصاف برشمرده و عبارت «محسنین» در پایان آیه، برخی مفسران را بر آن داشته تا از طریق ارتباطی ساختاری، به تفسیر سیاق آیه بپردازند. از منظر آنان احسان به غیر، یا به گونه نفع رساندن به دیگران یا دفع ضرر از ایشان بروز می یابد. عبارت « الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاء » مصداقی از گونه اول احسان است و مقصود از عبارت « وَ الْکَاظِمِینَ الْغَیْظ » دفع ضرر از دیگران در دنیا و مراد از « وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ » دفع ضرر از دیگران در آخرت است، به این ترتیب وجه مشترک این سه عبارت را مراتبی از احسان می دانند. از همین رو قرآن پاداش این سه عمل را با عبارت « وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِین » بیان می کند.

دیدگاه اسلام در باره صلح مسلمانان با دیگران حتی کافران در آیه 61 سوره أنفال؛ معروف به آیه صلح، نمود یافته است. مفسران فریقین در تبیین آیه شریفه و بیان مراد الهی اختلاف نظر دارند که حاصل سخن ایشان در دو دیدگاه در مقاله إرائه شده است. برخی معتقدند این آیه مختص اوائل هجرت پیامبر اکرم(ص) بوده است. در آن دوران به‌ دلیل قدرت أندک مسلمانان، دستور الهی به صلح و إغماض از عملکرد دشمنان تعلق گرفته و بعد از قدرتمندی مسلمانان این آیه نسخ شده است. در مقابل بعضی دیگر از مفسران به‌ دلیل تفاوت در نوع مخاطب آیات و محدود و موقت‌بودن آیه شریفه، حکم آیه را جاری دانسته و اعتقاد به نسخ در این آیه را منتفی می‌دانند. نظر نگارندگان در این مقاله که با روش تحلیلی توصیفی و با رویکرد داوری تنظیم شده بر آن است که هر چند آیه شریفه نسخ نشده أما کفار معاند مشمول حکم آیه نبوده و صلح با غیرکفار نیز مشروط به مصلحت مسلمانان است.

نظام ولایت تکوینی نظامی است متشکل از نظام های جزئی که ولایت مطلقه الهی را در تمام شئون و ابعاد آن به نمایش می گذارد. بر مبنای آیات قرآن عالم هستی بر اساس تجلی ذات الهی در مقام اسماء و صفات به ظهور رسیده است. کثرت اسماء حق به گونه ای است که هر آنچه در جهان خلقت رخ می دهد بر پایة اسمی از اسماء الهی است و هر اسمی بنابر اقتضایی که دارد آثاری را در عالم هستی در پی خواهد داشت. بر این اساس ولایت مطلقة خداوند در تمام عالم هستی بی انقطاع و به گونه ای بسیط و یکپارچه جاری خواهد بود. از منظر امام خمینی ولایت خداوند با اسم شریف الله که اسم اعظم است بر انسان کامل بدون واسطه اسمی از اسماء، و بر دیگر موجودات به واسطه اسماء دیگر تجلی کرده است. ایشان معتقدند انسان کامل منحصر در حقیقت محمدیه و اولیاء ایشان است اما سایر انسان ها به عنوان انسان سالک می توانند با خرق حجب انیت و انانیت و رسیدن به مقام ذل عبودیت و تمکن در این مقام به مرتبه قرب نوافل رسیده، صاحب تصرف در عالم شوند. ایشان قرب نوافل را مرتبة اول ولایت و نهایت آن را قرب فرائض معرفی می کنند که در پرتو آن بنده گوش و چشم حق می شود.

اسباب نزول حوادثی است که منجر به نزول آیاتی از قرآن ‌شده است. در رابطه با لفظ آیات مربوطه، چهار حالت متصور است: لفظ خاص سبب خاص، لفظ عام سبب عام، لفظ عام سبب خاص و لفظ خاص سبب عام. دو حالت اول مورد اتفاق مفسران فریقین و حالت سوم مورد اختلاف ایشان است. مفسران وقوع حالت چهارم را غیرممکن می‌دانند، اما آیت‌الله معرفت این حالت را در سه دسته آیات و خطاب به پیامبر اکرم6 مطرح می‌کند. وی معتقد است حکم این آیات بنا بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره»، بر غیر مخاطب جاری است. بررسی آیات مورد استناد ایشان حکایت از آن دارد که آیات با «لفظ خاص و سبب عام» در قرآن موجود است، اما بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» جریان ندارد.

عصمت انبیا یکی از مبانی اعتقادی مشترک بین مسلمانان است؛ اما در خصوص زمان و گستره آن اختلاف‌نظرهایی مشاهده می­شود. شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیل اختلاف، از آیاتی ناشی می‌شود که درظاهر با عصمت انبیا منافات دارد. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین دیدگاه آیت‎الله معرفت در این خصوص پرداخته است. از این منظر عصمت هرچند عطیه الهی است، تأثیر نفسانی نبی در تقویت و ارتقابخشی به آن، موجبات شدت و ضعف آن را رقم می‌زند. تفسیر آیاتی که به‌ظاهر با عصمت پیامبر اکرمˆ منافات دارد، در تبیین آیت‎الله معرفت از نوآوری ایشان حکایت دارد که با نگرشی اصولی و تکیه بر دانش علوم قرآنی معتقد است هرچند لفظ آیه خطاب به پیامبر اکرم نازل شده است، مراد خداوند آن حضرت نبوده و حکم آیه بر سایر مسلمانان جاری است. این در حالی است که برخی مفسران با توجه به ظاهر آیه، گستره عصمت را در ایشان محدود دانسته و گروهی دیگر به توجیه ظاهر آیات پرداخته‌اند.

موضوع این نوشتار، امامت (به مثابه مدیریت) در میراث امام علیاست و هدف از آن نگرش به مدیریت آن حضرت در دوران حاکمیت، و استخراج اصول آن در استقرار نظام‌های حکومتی می-باشد، که نتایج زیر را در پی دارد:مدیریت امیرمومنان در نظام اداری، نگرشی شگرف به شایسته سالاری را ترسیم می‌کند که در جهت تحقق حق محوری، قانون مداری و عدالت گستری برنامه‌ریزی شده است. کنترل و نظارت در این سازمان با مدیریتی دقیق و مدبرانه صورت ‌گرفته، عملکرد کارگزاران با ایجاد جوّ خود کنترلی، از طریق نظارت همگانی و نیز نظارت پنهان مورد ارزیابی مداوم بوده است. ‌نظام اجتماعی، مبتنی بر عدالت اجتماعی، یکسان‌نگری به همه اقشار در برابر قانون و برخورداری همگان از حقوق اجتماعی، طراحی گردیده و اگر چه آزادی‌های فردی، عقیدتی، بیان و سیاسی، مورد اعتقاد و التزام عملی است، اما پای‌بند قوانین شرعی بوده، به طوری که تا زمانی که با امنیت ملّی در زمینه اعتقادی، سیاسی و اجتماعی منافاتی نداشتند، و نیز انتقاد تخریبی نسبت به کارگزاران را به دنبال نمی‌آوردند، امیرمومنان مقابله عملی با آن را جایز نمی‌دانست. در نظام اقتصادی، عدالت اقتصادی، بازگرداندن دارایی‌های حاتم بخشی شده به بیت المال، حفظ توازن اقتصادی، تلاش در جهت عمران و آبادانی و جلوگیری از پیدایش ثروت‌های نامشروع کارگزاران حکومتی، اصول مورد اهتمام امیرمومنان بوده است.اهداف اصلی در نظام تربیتی حکومت علوی، نهادینه کردن فرهنگ دینی و جلوگیری از بدعت گذاری و تحریف در سنت و دین بوده است که با توجه به چهار شاخصه زمان شناسی، مخاطب شناسی، نیاز شناسی و زبان شناسی محقق ‌گردیده است. در حکومت علوی، قضاوت یکی از ارکان اصلی حکومت به شمار رفته و مورد توجه ویژه امیرمومنان بوده است. اهداف پیش بینی شده در این نظام، گسترش عدالت و انصاف در بین همه اقشار جامعه، تنظیم شعائر الهی و اجرای حدود و احیای حق و ابطال باطل، بوده است.تحقق امنیت داخلی در حکومت علوی، مرهون استقرار نظام‌های اداری، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و قضایی است. اگر چه اهتمام امیرمومنان بر عدم جهاد ابتدایی بوده، اما با تشکیل سپاه امنیتی و سازمان اطلاعات و جاسوسی نسبت به بیگانگان، در جهت تأمین امنیت خارجی می‌کوشید.

اهل بیت ?مفسران واقعی قرآن کریم می‌باشند که به مراد جدی خداوند در نزول آیات و بیان آن مطلعند، بسیاری از روایات تفسیری ذیل برخی از آیات سوره‌ی نور منطبق بر اهل بیت می‌باشند، بعضی از این روایات به معرفیاهل بیت پرداخته و برخی دیگر بیانگر مقام ولایت و امامت و هدایت‌گری ایشان می‌باشد. در این سوره در اثناء بیان موضوعات مختلف،مضامینی که در روایات تفسیری، پیامبر گرامی اسلام?و اهل بیت? مصادیق بارز آن به شمار رفته‌اند، ذکر گردیده است، در آیات10، 14، 20 ،21 به «فضل و رحمت» خداونـد اشاره شده و ذیـل آیـه‌ی دهم، چهار روایت که در آن‌ها پیامبر اکرم?و ائمه‌ی اطهار?و ولایت ایشان از مصادیق بارز «فضل و رحمت» شمرده شده‌، نقل گردیده است. ذیل آیه‌ی 33 و 41 در مبحث شهادت و اقرار به ولایت دو روایت نقل شده ‌است و ذیل آیه‌ی نور؛ سی و پنجمین آیه از سوره‌ی نور،تعداد چهارده روایت ذکر شده که در این روایات؛ «نور، مشکات، مصباح، زجاجه و کوکب درّی» بر پیامبر اکرم? ، اهل بیت ، ولایت و هدایت ایشان تطبیق داده شده است، در آیات 36 و 37؛ بیوت رفیع و مردانی که همواره به یاد خدا هستند؛ در ضمن پانزده روایت بر «رفعت و هدایت اهل بیت» منطبق گردیده است، هم‌چنین ذیل آیه‌ی 63، در رابطه با «تعظیم و تکریم اهل بیت» چهار روایت ذکر شده است و در خصوص «ولایت اذن» ذیل آیه‌ی 62، دو روایت و در رابطه با «ولایت قضا» در آیات 47 ـ52، چهار روایت ذکر شده است، هم‌چنین در خصوص تطبیق «ولایت خلافت و حکومت» با آیه‌ی 55، تعداد پانزده روایت و به طور کلی در مورد «اطاعت از مقام ولایت معصومین?» در آیات 52، 53 ،54، 56 و 3 ، ذیل آیات 53 و 54 جمعاً هفت روایت ذکر گردید. جمعاً در این پژوهش در رابطه با 17 آیـه‌ی منطبق بـر اهل بیت در سوره‌ی نـور تعداد 62 روایت تفسیری نقل گردیده است.شایـان ذکر است که تدبّر در این آیات و هم‌چنین روایات ذیل آن‌ها بیانگر این حقیقت است که داشتن جامعه‌ی آرمانی، قانون‌مند و امن، منوط بـه تبعیت از نور هدایت ائمه‌ی اطهار? و ولایت آن هدایت‌گران به حق می‌باشد، پژوهش پیش‌رو با اصل قرار دادن روایات تفسیری ذیل آیات برگزیده‌ی سوره‌ی نور، به بررسی آیات و روایات مزبور پرداخته -است. مستند پژوهش حاضر، مجموعه‌های روایات تفسیری؛ قمی، عیاشی، البرهان، نور الثقلین، الدر المنثور و کتب اربعه و جوامع روایی دیگر می‌باشند.کلیدواژه‌ها : تفسیر اثری، سوره‌ی نور، پیامبر اکرم، اهل بیت، ولایت، امامت.

شناخت واژه‌ها و فهم دقیق مفردات قرآن ازجمله مقدمات مهم، در فهم قرآن و تفسیر به شمار می‌آید و بدون اگاهی برآن، دسترسی بر محتوا و معانی آن ممکن نخواهد بود. نکته مهم در پی بردن به مفهوم واژه های قرآن لزوم بهره گیری از کلام ائمه ? در کنار نظرات لغویون است با ارزیابی نظرات لغویان با کلام ائمه ? چنین به دست می آید ؛لغویان در تبیین مفردات بیشتر به توضیح معنای لغوی و اصطلاحی واژه ، مصادیق معنایی متعدد ، اصل ، ریشه و مشتقات پرداخته اند و در روایات گاهی روایت به صراحت در مورد معنای یک واژه بحث نشده ولی می توان از دل روایت معنای واژه را بیرون کشید و پی به معنا برد ؛ در مواردی کتاب لغت و روایت با هم، هم پوشانی داشته و معنای لغوی واژگان را بیان کرده اند؛ اما در بیشتر موارد، معصومین? از این حد گذر کرده و به ذکر معنای تأویلی و باطنی واژگان، معرفی مصادیق عینی و خارجی آن ها، وجوه یک واژه پرداخته‌اند؛ گاهی نیز معنای لغوی و مصادیق واژه هر دو در روایات مختلف آمده است و در مواردی معصومین ?به دلایل متعدد از جمله اهمیت عبادی و شرعی یا ارزش ویژه آن در مورد آن واژه بحث کرده اند ، اما مسأله مهم عدم تباین بین ائمه?و لغویون در مورد مفردات قرآنی است ؛ چون لغویون به معنای لغوی واژه توجه دارند اما ائمه اطهار ?که علم جامع قرآن در انحصار و اختیار ایشان است به معنای باطنی و تأویلی قرآن پرداخته اند. بنابراین با بررسی اقوال لغویان در کنار روایات در مورد مفردات قرآنی ، کار برای پژوهندگان آسان شده و باعث درک صحیح مراد الهی و معارف دینی می شود و علاوه بر آن اگر به پژوهش در کلام معصوم ?در مورد واژگان قرآن بپردازیم در واقع به یک حوزه معرفتی محکمی در مورد مفردات قرآن دست می یابیم.

تربیت یعنی پرورش دادن، پروردن، استعدادهای درونی‌ای را که به صورت بالقوه در یک شی موجود است به فعلیت درآوردن . نهایت اینکه، این استعدادها گاه مربوط به جسم و قوای جسمانی فرد است که در این صورت با تربیت جسمی سرو کار داریم و گاه مربوط به اخلاقیات و دین و دیگر ساحت های انسان می‌باشد. تربیت دینی در حکومت و دولت اسلامی در سه عرصه خودنمایی می‌کند که امور دیگر را نیز در پی دارد. در این رساله به سه حیطه از انواع تربیت اسلامی که شامل تربیت اخلاقی، تربیت اجتماعی و تربیت سیاسی می‌باشد می‌پردازیم و هر کدام از این سه حیطه را در دو قسم تربیت عموم مردم و تربیت کارگزاران اسلامی مورد بررسی قرار می‌دهیم. تربیت اخلاقی در قبال مردم شامل: تزکیه و تهذیب نفس، اخلاص، تقوا، توکل و ... و در قبال کارگزاران اسلامی نیز شامل: صدق، خدمت به خلق و حفظ اسرار مردم، اخلاص و ... می‌باشد. تربیت اجتماعی در قبال عموم مردم ؛ حسن خلق، خوش رویی، پرهیز از عیب جویی و .... می‌باشد. و در بخش کارگزاران ؛ احترام به حقوق و کرامت انسانها و نفی تبیعض، فاصله ناپذیری از مردم، عدالت محوری و ... می‌باشد. همچنین تربیت سیاسی نیز در قبال عموم مردم شامل : دقت در انتخاب کارگزاران و نظارت و مراقبت بر آنها و .... . در قبال کارگزاران اسلامی؛ اصلاح نفس، کسب رضایت الهی، مشورت و نظرخواهی از مردم و ... از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله تعالی علیه)با تأکید بر سیره امام علی(علیه السلام) بررسی شده است.