جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دربارۀ عطار، شاعر عارف و بلندآوازۀ ایرانی، کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته شده است و تاکنون کارنامۀ پرباری در عرصۀ عطارپژوهی پیش رو داریم. شمار زیاد این پژوهش‌ها، ضرورت بررسی و تحلیل آن‌ها را بیش از پیش نشان می‌دهد تا بتوان از چندوچون این تحقیقات، آگاه و از دستاوردهای این محققان، بهره‌مند شد و از پژوهش‌های تکراری پرهیز کرد. بررسی میراث پژوهشی دربارۀ شخصیت‌های ادبی از جمله کارهای بایسته در پژوهش‌های ادبی امروزی است که به آگاهی پژوهشگران از کارهای انجام‌گرفته و انجام‌نگرفته دربارة آنان بسیار یاری می‌رساند و مقالۀ حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به عطار اختصاص دارد. به‌دلیل گستردگی پژوهش‌ها دربارۀ عطار، در این مقاله، تنها به کارنامۀ عطارپژوهی در مقالات فارسی پرداخته شده است. بازۀ زمانی مورد بررسی از 1300 ش تا 1395 ش را دربرمی‌گیرد. در این 95 سال، در مجلات تخصصی ادبی، به‌ویژه مجلات علمی-پژوهشی، 650 مقالۀ فارسی در زمینۀ عطارپژوهی به چاپ رسیده است که در این مقاله، آمار توزیع زمانی و موضوعات کلی و جزئی این مقالات، در جدول‌های متعدد آمده و تحلیلی از سیر عطارپژوهی و رویکردهای آن در این 95 سال صورت گرفته است.

نقد روش‌شناسی کتاب، یکی از موضوعات قابل توجه در حوزۀ آثار علمی و پژوهشی است و با توجه به اینکه کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزّالدین محمود کاشانی و ترجمۀ ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی در شمار آثار شاخص و مهم عرفانی در قرن هشتم هجری است و هر دو مترجم در شمار سلسله مشایخ سهروردیه از مشرب فکری واحدی برخوردارند، مقایسۀ تطبیقی و نقد روش‌شناسی این آثار، علاوه بر معرفی و تبیین کتاب عوارف المعارف سهروردی، امکان شناخت بیشتر و همه‌جانبۀ هر دو اثر را نیز فراهم می‌کند و نشان می‌دهد که مترجمان تا چه اندازه در ترجمۀ خود، تحت‌تأثیر متن اصلی عوارف المعارف سهروردی بوده و توانسته‌اند در زمینۀ ترجمه، توانمند عمل کنند. البته نقدهایی نیز بر این دو اثر وارد است که نگارندگان در این نگاشته قصد دارند علاوه بر مقایسۀ تطبیقی و توصیف و تبیین متن اصلی هر دو ترجمه، نقدهایی با رویکرد محتوایی و لفظی نیز انجام دهند تا ضمن بررسی، توصیف و تحلیل این دو اثر، روش‌شناسی آن‌ها هم از جنبۀ انتقادی نقادی شود.

جهان هستی، جهان مکافات است و هر عمل انسان عکس العملی در دنیا و آخرت دارد. پاداش و کیفر از موضوعات مهم متون دینی است و در تمام ادیان الهی به طرق و گونه های مختلف مطرح گردیده است، در هیچ کتاب آسمانی نیست که از پاداش و کیفر اعمال سخن به میان نیامده باشد، تنها وجه تمایز آن در شیوۀ بیان و نوع پاداش و کیفر و زمان و مکان است. قرآن بارها در سور و آیات گوناگون به ویژه ضمن بیان احوال و رفتار گذشتگان و تمثیل نیکوکاران و بدکاران ، به پاداش و عقوبت دنیوی و اخروی آن­ها اشاره کرده است. احادیث و روایات معصومین (ع) نیز در این زمینه به قدری است که می توان با استفاده از آن­ها به تبیین و تحلیل بیشتر و جزئی­ تری از موضوع دست یافت.فردوسی به عنوان یک شاعر حکیم و آشنا با متون اسلامی و زرتشتی، با به دست آوردن آگاهی از سرگذشت پیشینیان و مشاهدۀ ناکامی بیدادگران و کامیابی دادجویان، این موضوع اخلاقی را با زبان­ ها و بیان­ های گوناگون در قالب حکمت ها و آموزه های اخلاقی بیان کرده است. مقالۀ حاضر به بررسی موضوع پاداش و کیفر در شاهنامه اختصاص دارد و می­ کوشد جوانب گوناگون دیدگاه فردوسی را دربارۀ این موضوع مورد مطالعه قرار دهد. از آن جا که شاهنامه رفتار پادشاهان گذشته را روایت می کند نگاه فردوسی بیشتر بر بیان رفتار­هایی است که سازگاری بیشتری با این طبقه اجتماعی دارد و نیکو­کاری یا کج رفتاری آن ها می­ تواند تأثیر شایسته و یا زیان­ بار ی در جامعه ایجاد کند.

نفس اماره، همواره به عنوان دشمنی درونی و خانگی و مانعی سترگ و ستبر در راه سلوک و بندگی، در آثار عرفا و مشایخ و دیگر بزرگان و معلمان اخلاق و تربیت، نشان تیر ملامت و نکوهش واقع شده و سالکان و مریدان، هوشیارانه به پرهیز و تجهیز در مقابل این دشمن مکار و فریبکار فرا خوانده شده اند.مولانا در دفاتر شش گانه مثنوی در ضمن داستان ها و حکایت ها، بارها فریب و مکر این دشمن دون و زبون را با استفاده از آیات و روایات گوشزد کرده و با تشبیه و تمثیل، ترفند و تزویر او را تبیین نموده است و می توان گفت هیچ شاعر و عارفی نتوانسته است همچون مولانا، با استفاده از هنرهای ادبی و شگردهای شعری از چهره های پوشیده و پنهان این دشمن غدار و خونخوار پرده بردارد و راه هایی موفقیت آمیز برای غلبه بر آن پیشنهاد کند.این مقاله کوششی است در راه شناخت انواع، آفات، خطرات و چهره های گوناگون نفس و همچنین راه های سازنده و نتایج غلبه بر این دشمن غول آسا که از منظر مثنوی معنوی مولوی، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

شاهنامه فردوسی، از آثار گرانسنگ حماسی و تاریخی در پهنه‌ی فرهنگ و ادب فارسی است که می‌‌توان چهره‌ی پنهان و آشکار خداوند بزرگ را همواره در لابه‌لای حوادث و رویدادهای خرد و کلان اساطیری و تاریخی و... آن تماشا کرد. این رساله برای بازنمایی و توصیف خداوند در شاهنامه و تطبیق ویژگی‌ها و صفات او با ویژگی‌هایی که از طریق آیات و اخبار و روایات دینی، به خصوصاسلامی برای ما رسیده، تحقیق و تدوین و به حسب موضوع، به دو بخش عمده تقسیم شده است. بخش اول در مورد پاره‌ای از مسائل و مباحث نظری از قبیل اسم، صفت و تفاوت‌های آن‌هاست. همچنین در این بخش مطالبی در مورد ذات، صفات، افعال الهی و مسئله رویت خداوند و سایر مختصات فکری و سبکی فردوسی بیان شده است .بخش دیگر این رساله نیز که با عنوان «بازتاب و تحلیل اسماء و صفات الهی در شاهنامه» تدوین شده، به معرفی و شناخت اسماء و صفات الهی و دیدگاه حکیم فردوسی در این باره اختصاص دارد.شمار اسماء خداوند دراین رساله، برمبنای اسماء نودونه گانه‌ای است که از طریق منابع دینی (شیعه وسنی ) روایت شده است و چنان چه اسمی از هر دو طریق رواییبیان شده باشد با عنوان اسماء الله ذکر شده است. در این رساله پس از ترتیب و تنظیماسماء الله بر اساس حروف الفبا، به بیان و توضیح و شرح آن با استفاده از قرآن کریم، تفاسیر و ادعیه مأثوره، به ویژه دعای جوشن کبیر پرداخته شده است.با توجه به ابیات شاهنامه می‌توان گفت که فردوسی به عنوان یک شاعر شیعی، تحت تأثیر بینش توحیدی خود در آغاز و انجام داستان‌ها، عقاید و مسائل توحیدی را به صراحت بیان می‌کند و با اینکه داستان‌ها و افسانه‌های این منظومه مربوط به دوران باستانی است. وی با تکیه بر بینش سره توحیدی خود به معرفی و تبیین سیمای خدا در شاهنامه می‌پردازد.