جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه، تفکر عقلی روشمند دربارۀ پرسش‌های بنیادین بشر و از زیربنایی‌ترین عناصر سازندۀ فرهنگ و تمدن است. بسیاری از اثرگذارترین شخصیت های متفکر تاریخ در جوامع مختلف فیلسوفان هستند. از این‌جاست که شناخت چیستی و چرایی فلسفه اهمیت به‌سزایی دارد. دربارۀ فلسفه، اهمیت و اعتبارش پرسش‌ها و ابهام‌های فراوانی مطرح است. برخی از این پرسش‌ها بدین قرار است: روش تفکر فلسفی چیست؟ چگونه می‌توان در فلسفه نوآوری کرد؟ فلسفه با علوم و معارف دیگر چه نسبتی دارد؟ نسبت فلسفه با دین چیست؟ فلسفه چه نقشی در زندگی بشر دارد؟ چرا گروهی با فلسفه مخالف هستند؟ نویسنده می‌کوشد در فصل‌های گوناگون کتاب به این پرسش‌ها پاسخ دهد. این کتاب توسط انتشارات حکمت اسلامی وابسته به مجمع عالی حکمت اسلامی در قم منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

آیت‌الله مصباح به‌عنوان متفکر و اسلام‌شناسی جامع، در حوزه‌های گوناگون معارف اسلامی، نظرورزی و نظریه‌پردازی کرده است. یکی از حوزه‌هایی که ایشان به نظرورزی و اصلاح‌گری پرداخته، عرفان اسلامی‌است. از عرفان اسلامی ‌روایت‌ها و قرائت‌های گوناگونی وجود دارد. ازهمین‌رو، اختلاف‌نظر و موافق و مخالف نسبت به آن بسیار است. برخی از بزرگان همچون علامه طباطبائی، شهید مطهری و آيت‌‌الله مصباح، تلقی‌ای از عرفان اسلامی ‌ارائه می‌دهند که از سویی حاصل تحلیل عقلی و از سوی دیگر، برآمد از متن آموزه‌های قرآنی و روایی است، به‌گونه‌ای‌که رد و انکار این تلقی از عرفان آسان نیست. در این مقاله خطوط کلی اندیشه‌های عرفانی آیت‌الله مصباح را که روح آن برگرفته از قرآن کریم است، همراه با ملاحظات انتقادی و اصلاحی ایشان نسبت به برداشت‌های ناصواب در این زمینه، به اختصار عرضه می‌شود؛ تا هم تشنگان عرفان اصیل اسلامی ‌از زلال آن جرعه‌ای برگیرند و هم با بهره‌گیری از روشنگری‌های آن استاد فرزانه، از لغزش‌ها و افراط و تفریط‌ها در این زمینه ایمن باشند. عمده مطالب مقاله برگرفته از کتاب «در جستجوی عرفان اسلامي» حضرت استاد است.

بحث از نسبت علم و دین و مناقشات برخاسته از آن در غرب مسیحی و مادی، تاریخی پرماجرا دارد. پس از تفوق علم و به حاشیه رفتن دین در عصر جدید، تفکر مادی بر ابعاد مختلف حیات بشری از جمله بر جهان‌بینی علمی غلبه یافت. غلبه نگرش مادی به هستی و حیات منتهی به ظهور بحران‌های گوناگونی شد که بشر کنونی از آن رنج می‌برد. به گمان برخی، علم جدید در بستر تفکر و نظام ارزشی مادی روییده و تناسبی با تفکر و نظام ارزشی اسلامی ندارد. از اینجاست که بحث اسلامی سازی علم یا تولید علم اسلامی طرح می‌شود. دراین مقاله با توجه به مبانی و اصول معرفت شناختی در تفکر اسلامی، نزاع معرفت علمی و دینی بطور اجمال بررسی و دیدگاه مقبول در نحوه مواجهه با علم جدید طرح گردیده است. علم جدید تا آنجا که مستند به معیارهای عقلانی و موجه باشد پذیرفتنی است، اما نباید جهان‌بینی و فرهنگ مادی را به نام علم تلقی به قبول کرد.

انسان در انديشة کرکگور داراي سه سپهر استحساني، اخلاقي و ايماني است. فرد در سپهر استحساني در پي هواهاي نفساني، و در سپهر اخلاقي ملتزم به دستورهاي اخلاقي است و در سپهر ايماني، ماسواي خدا را ترک مي گويد. عشق و ايمان دو مؤلفة کليدي در افق انديشة کرکگور هستند که در گذر از سپهر اخلاقي به سپهر ايماني مطرح مي شوند. مسئلة اصلي اين پژوهش، رابطة عشق و ايمان در سپهرهاي وجودي فلسفة کرکگور است. وي به معرفي دو نوع عشق زميني و الهي مي‌پردازد و از حضرت ابراهيم عليه السلام به عنوان نمونة والاي عشق و ايمان ياد مي‌کند و چونان وي، از عشق زميني به عشق الهي پل مي زند و آن را اوج ايمان معرفي مي کند. رهيافت هاي به دست آمده در اين پژوهش، مطابق ديدگاه کرکگور نشان مي دهد: 1. کرکگور ايمان را بر التزام شورمندانه به خداوند استوار مي‌داند که درک آن به وسيلة عقل غير‌ممکن است؛ 2. از نظر کرکگور، عشق و ايمان ياريگر يکديگر در تکامل فرد هستند؛ 3. بن ماية چنين نگرشي، غير‌معقول شمردن ايمان و وظيفه مند دانستن عشق در انديشة کرکگور است.

در مقاله پیش‌رو این مسئله به بحث گذاشته شده که چگونه می‌توان تعریف واحدی از زیبایی ارائه کرد که اتصاف وجودات امکانی و وجود واجب‎تعالی بدان منعی نداشته باشد؟ نویسندگان تلاش کرده‌اند با ایده گرفتن از روش «تحلیل مفهومی» شیخ اشراق و با استناد بر آرای هستی‌شناختی صدرالمتألهين، تعریفی عام از زیبایی ارائه کند؛ به نحوی که هم وجود واجب و هم موجودات امکانی را دربر گیرد. زیبایی مبتنی بر تشکیک خاصی وجود عبارت است از: «تحقق نحوه وجودِ کمالی در صورت»، و بر پایه وحدت شخصی وجود عبارت است از «نحوه تجلی یا ظهور کمالات وجود مطلق در صورت». با اضافه کردن قیوداتی به تعریف یادشده، می‌توان تعاریف اختصاصی از زیبایی نیز ارائه کرد. نویسندگان جهت دستیابی به تعاریف عام و خاص یادشده با انکار مستدل حیثیت ماهوی برای زیبایی، حیثیت وجودی را برای آن ثابت دانسته است و در ادامه به تحلیل و استخراج مفاهیم فلسفی پرداخته‌اند که بیانگر نسبت وجود و زیبایی هستند.

این نوشتار در پی نشان دادن نحوه مواجهه عالمان شیعی معاصر با فلسفه غرب است. منظور از عالمان شیعی، عالمانی هستند که از حوزه‌های علمیه شیعه برخاسته‌اند. غرض، نشان دادن نقش حوزه‌های علمیه در برخورد با فلسفه غرب است. بنابراین از دانشمندان و نویسندگان دانشگاهی و به طور کلی غیر حوزوی در این مقاله جز به طور گذرا بحثی نخواهد شد. عالمان دینی مورد بحث در این مقاله نیز عالمانی هستند که پیش از انقلاب اسلامی نشو و نما کردند و در این بحث، پیشگام شمرده می‌شوند. بنابراین، درباره نسل پس از انقلاب اسلامی حوزه علمیه فقط به اشاراتی بسنده خواهد شد. بنابراین غرض از این نوشتار، طرح کلی بحث، نشان دادن توجه عالمانی دینی به فلسفه غرب، ترسیم جغرافیای مسئله و ذکر برخی از نمونه مباحثی است که آنان طرح کرده‌اند تا از این طریق بتوان به نوع مباحث طرح شده، ادبیات مورد استفاده، و نحوه مواجهه و موضع‌گیری آنان در قبال فلسفه غرب راه یافت.

مارتين هيدگر از تأثيرگذارترين فيلسوفان معاصر است که ديدگاه ويژه‌اي درباره چيستي فلسفه دارد. او بر اين باور است که متافيزيک تنها به موجود پرداخته است و از حقيقت وجود، که بايد موضوع اصلي فلسفه باشد، غقلت ورزيده است. او تلاش مي‌کند با روش پديدارشناسي و تفکري که نوعي علم حضوري را به دنبال دارد، راه رسيدن به حقيقت وجود را باز کند. انتقادهاي هيدگر بر متافيزيک، نيز روش و مدعيات او با چالش‌هايي روبرو است. مباحثي که در بحث اصالت وجود، تشکيک و وحدت وجود در فلسفه ملاصدرا مطرح مي‌شود، همگي بحث از حقيقت وجود است نه مفهوم موجود. در اين مقاله افزون‌بر توصيف و تبيين ديدگاه هيدگر درباره چيستي فلسفه، با روشي تحليلي و عقلي به بررسي اين ديدگاه مي‌پردازيم.