جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دعای عرفه، دعایی است که در صحرای عرفات بر زبان امام حسین (علیه السّلام) جاری گشت. امام (علیه السّلام) در این دعا مضامین بلند عرفانی را به منظور بیان خواسته خویش از خداوند، با الفاظ فصیح و بلیغ درمی‌آمیزد. دعای عرفه میدان وسیعی از بلاغت را در برگرفته است. بلاغت علم سخنوری و سخن‌پردازی می‌باشد و به معانی، بیان و بدیع تقسیم می‌گردد که این علوم به طور چشمگیری در دعا دیده می‌شود؛ همچنین این دعا نمونه اعلای عرفان اسلامی به شمار می‌رود و بستر مضامین عرفانی از جمله توکل، رضا، رجا و... گشته است و بیانگر این مسأله می‌باشد که امام حسین (علیه السّلام) عارف واقعی بود که دعای عرفه بر زبانش جاری گشت. در این پژوهش سعی شده است به روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بیان کلی مفهوم و معنای دعا به بررسی وجوه بلاغی و مضامین عرفانی دعای عرفه پرداخته شود.

عرفان اسلامی با تعالیم بلند خود توانسته است مریدان طریقت و عاشقان حقیقت را مجذوب خویش سازد و زمزمه ی عشق الهی را در گوش جانشان فروخواند و آنان را به تهذیب نفس و تزکیه ی درون فراخواند.مشایخ طریقت برای تبیین آموزه های دینی و عرفانی خویش به اصطلاحات و تعبیرات بلند پایه ای تمسک می جسته اند و با استفاده از آن ها رموز عرفانی را شرح و تفصیل کرده اند.اصطلاح «مقام» یکی از آن تعبیرات است که به معنی مرتبه ی سیر و سلوک زیر نظر مرشد کامل و پیر راه دان تا وصول به سعادت و کمال معنوی است.مقامات عرفانی، مفاهیم و تعداد آن ها مورد اختلاف نظر متصوفه است چنان که برخی آن ها را به هفت مقام محدود ساخته چون عطار که این مقامات را طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر و فنا دانسته است و برخی چون خواجه عبدالله انصاری به مقامات صدگانه معتقد است اما با این وجود اکثر مشایخ توبه را آغاز راه و رضا را پایان سیر و سلوک دانسته اند. مولانا نیز در مثنوی مقامات متعددی را ذکر کرده است اما تفکیکی میان حال و مقام قایل نشده و خود را مقید به نظم و ترتیب آن ها نکرده است.هدف از این پژوهش نشان دادن مقامات مطرح شده در دو اثر گرانبهای منطق الطیر عطار و مثنوی مولوی و مقایسه ی میان دیدگاه این دو عارف بزرگ در تلقی این مقامات و روشن ساختن نقاط اشتراک یا تفاوت نظر ایشان است تا به درک بهتر از آثار این دو شاعر بزرگ کمک کند

دستیابی به عمق معانی متون صوفیه بدون دانستن مفاهیم اصطلاحات مندرج در آنها میسّر نیست .فرهنگ های مصطلحات عرفا به مثابه کلید های درک متون صوفیه نقشی اساسی دارند . این فرهنگ ها برای یافتن سیمای مطلوب نزد کاربران و کارآمدی بیشتر، راه پر فراز و نشیبی را پشت سر نهاده اند. با جستجوی نقاط ضعف و قوّت فرهنگ ها و شیوه های تدوین آنها معیارهایی که نویسندگان خود را ملزم به رعایت آن دانسته اند، آشکار می شود و سر مشق ها و سر چشمه های تدوین فرهنگ های امروزی تعیین می گردد. این تحقیق کوشیده است تا با معرّفی فرهنگ های مصطلحات عرفا از قدیمترین ایام تا قرن هشتم، سیر تحوّل فرهنگ نویسی و عوامل مؤثّر بر روند آن را در طی این دوران بررسی نماید. پژوهشگر پس از ارایه تعاریف و جستجوی بنیاد های نظری تألیف فرهنگ و معرفی فرهنگ های تألیف شده، به ارزیابی هر کدام پرداخته است. بر اساس استقصایی که در فرهنگ های مختلف قدیم و جدید انجام شده است ملاحظه می شود که فرهنگ ها با سه معیار عمومی قابل بررسی اند: حجم فرهنگ؛ شیوة عرضة اطلاعات؛ دیدگاه نویسنده در گزینش واژگان برای انتخاب معانی خاص؛ موارد فوق از معیارهایی است که پژوهشگر برای ارزیابی فرهنگ ها برگزیده است. زیرا این معیار ها با عینی و قابل اندازه گیری کردن مفاد فرهنگ ها شیوه عرضه اطلاعات را بر اساس دیدگاه نویسنده و توجه مخاطبان و کاربران فرهنگ مدّ نظر قرار می دهد و به پژوهشگر امکان می دهد تا به سابقه تاریخی و سیر تطوّر اصطلاح در فرهنگ های مختلف در گذر زمان و یا دردوره ای خاص توجه نماید. پژوهشگر در این تحقیق با تقسیم بندی کتب بر اساس میزان توجه نویسندگان به اصطلاحات از نظر اختصاص تمام یا بخشی از کتاب خود به آن؛ به بررسی فرهنگ ها به ترتیب تاریخ تألیف پرداخته است. در محدوده زمانی تحقیق تعداد قابل توجهی کتاب حاوی اصطلاحات عرفا موجود است . برخی از آنها عنوان فرهنگ ندارند ولی فواید فرهنگ از هر کدام مستفاد می گردد . نظیر صد میدان ، منازل السّایرین ، نهج الخاص، مشرب الارواح و ... و برخی دیگر مشخصاً برای شرح اصطلاحات عرفانی تألیف شده است نظیر اصطلاحات الصوفیه عبدالرزاق کاشانی، اصطلاحات الصوفیه ابن عربی، رشف الالحاظ و ... . این گونه کتب در این بررسی به عنوان پیشفرهنگ نامگذاری شده است. در برخی دیگر از کتاب ها بخشی از مندرجات به شرح مصطلحات عرفا اختصاص یافته است و در حقیقت سرمشق اولیه فرهنگ نویسی همین گونه کتاب ها است. نظیر اللمع، رساله قشیریه، کشف المحجوب ، عوارف المعارف و... که در این تحقیق با عنوان فرهنگواره به آن پرداخته شده است . گروهی از قدیم ترین کتاب های حاوی اصطلاح، پیکره زبانی اصطلاحات عرفانی را تشکیل می دهند که با عنوان گنجینه شواهد در این تحقیق نامگذاری شده است . نظیر آثار شقیق بلخی ، حارث محاسبی ، حکیم ترمذی و ... پژوهشگر در تحلیل عوامل مؤثر بر فرهنگ نویسی به بنیادهای نظری پدید آمدن اصطلاحات عرفانی و تاریخچه اولین اصطلاحات نظر افکنده است و تأثیر جریان های فکری و اجتماعی در فراهم کردن بسترهای بروز رمزها و مصطلحات عرفا و لزوم تألیف مجموعه های حاوی اصطلاح را بررسی کرده است. نتایج به دست آمده در راستای اهداف تعیین شده مبتنی بر سه محور است: 1- وجود سیر تکاملی در روند فرهنگ نویسی اصطلاحات عرفا ؛ 2- تعیین معیار های فرهنگ نویسی بر مبنای بررسی نقاط ضعف و قوت فرهنگ های قدیمی ؛ 3- تبیین عوامل مؤثر بر شتابندگی و کند خیزی فرهنگ نویسان ؛ علاوه بر آن پژوهشگر با فراهم آوردن اطلاعاتی پیرامون متون عرفانی و معرفی کتاب های کمتر شناخته شده، زمینه های تحقیق درباره اصطلاحات را برای پژوهشگران دیگر فراهم آورده است و راهکارهایی نیز برای رفع موانع موجود برای بررسی های تاریخی سیر اصطلاحات و پیشنهادهایی برای تدوین فرهنگ های اصطلاحات ارایه داده است

ادبیات صوفیانه نگاهی از لون دیگر به الهیات و دین است که در آن، باورها و پنداشت ها تغییر رنگ و معنا داده است. صوفیان مسلمان چون گیاه نورسته ای بودند که ازدامان اسلام برخاستند ولی با نگاهی دیگر به جهان پیرامون خود نگریستند و عوالم معنایی تازه ای ساختند. بی تردید این گیاه نورسته از آبشخور قرآن و سنت که در روایات پیامبر و بزرگان دین از جمله امامان شیعه مندرج بوده، بهره مند گشته است. سخنان، نامه ها و مناجات علی(ع) و سایر ائمة شیعه مضامین عارفانه ای را بیان کرده که با طبع صوفیان سازگار بوده است و مشایخ صوفی آن را دستمایه ای برای شرح و بسط عقاید خود قرارداده با تأویل سخنان ائمة شیعه مفاهیم تازه ای جستند و نظام عقیدتی و مسلکی خود را بنیاد نهادند. فرضیة این پژوهش بر این مبنا استوار گشته که تحول فکری صوفیان از طریق تأویل و دیگر یافت از متون و منابع شیعه صورت پذیرفته است. این جستار در پی درستی و نادرستی عملکرد صوفیان در این زمینه نیست بلکه در پی ریشه یابی افکار و عقاید صوفیان و نحوة استفادة آنان از احادیث و اصول اعتقادی شیعه برای برساختن عقاید خود است. روش پژوهش براساس دیدگاه معرفت شناختی و هرمنوتیک سنت گرای گادامر و محدودة پژوهش بر مبنای اقوال مشایخ اولیة صوفیان مندرج در متون معتبر صوفیان بنانهاده شده است و از این رهگذر، فرضیة پژوهش آزموده می گردد.

درجات المعاملات اثر ابوعبدالرحمان سلمی یکی از اولین فرهنگهای تخصصی است که متاسفانه تا کنون نزد پژوهشگران ناشناخته مانده است. سلمی کوشیده است شرح 44 اصطلاح عرفانی را به زبان عربی بیان کند و برای شرح آنها از بیش از 400 اصطلاح عرفانی بهره گرفته است. این پژوهش، ضمن بررسی درجات المعاملات با معیارهای ارزیابی فرهنگها از نظر یاکوف مالکیل و بررسی تاثیر دیدگاه سلمی در گزینش و معنی واژگان گستره واژگانی و شیوه های عرضه اطلاعات، ارزش و جایگاه آن را در روند فرهنگ نویسی تخصصی عرفانی نیز جستجو کرده است. نوآوری و جسارت ...

درجات المعاملات اثر ابوعبدالرحمان سلمی (فوت 412) یکی از اولین فرهنگ های تخصصی است که متاسفانه تا کنون نزد پژوهشگران ناشناخته مانده است. سلمی کوشیده است شرح 44 اصطلاح عرفانی را به زبان عربی بیان کند و برای شرح آنها از بیش از 400 اصطلاح عرفانی بهره گرفته است. این پژوهش، ضمن بررسی درجات المعاملات با معیارهای ارزیابی فرهنگ ها از نظر یاکوف مالکیل و بررسی تاثیر دیدگاه سلمی در گزینش و معنی واژگان، گسترده واژگانی و شیوه های عرضه اطلاعات، ارزش و جایگاه آن را در روند فرهنگ نویسی تخصصی عرفانی نیز جستجو کرده است. نوآوری و جسارت سلمی در تعریف برخی اصطلاحات مانند وفا، زیارت، عشق و … او را در این زمینه پیشرو معرفی می کند.