جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"از آنجا که زندگی کوتاه حضرت فاطمه (علیها السلام) پس از رحلت نبی اکرم (صلی اله علیه و آله) از موارد عمده اختلافات بین شیعه و سنی است، شخصیت و حیات آن بانوی نمونه، کمتر در آینه ادبیات و شعر فارسی منعکس شده است؛ این نکته به ویژه در ادوار آغازین شعر فارسی که غلبه با اهل سنت بوده است، بیشتر صدق می کند. ناصرخسرو شاعر قرن پنجم (متوفی 481) پس از آنکه متعاقب تحول درونی و روحی به مذهب تشیع درآمد، یکی از مضامین اصلی شعرش را ذکر مناقب اهل بیت (علیهم السلام) و ستایش آن خاندان به خصوص حضرت فاطمه (علیها السلام) قرار داد. مقام و شفاعت آن بانو در قیامت و فضایل همسر و فرزندان، و مظلومیتش در دنیا در شعر او بازتاب ویژه ای دارد. حکیم سنایی غزنوی شاعر قرن پنجم و ششم (متوفی 535) جزو نخستین شاعران رسما سنی مذهبی است که به بیان منزلت و منقبت حضرت فاطمه (علیها السلام) پرداخته است. او حضرتش را با القاب زهرا، خیرالنسا، دختر مصطفی، بتول و مادر حسن و حسین معرفی کرده و به این ترتیب بخشی از شخصیت، منزلت و مظلومیت وی را منعکس نموده است. "

آنچه در این پایان نامـه می آید کنـکاش گونه ای است کـه به تطبیـق ابیـاتی از دیـوانناصرخسرو با احادیث شیعی دوازده امامی می پردازد. این جستارگونه در صورتی می تواند دارای اهمیت تلقی شود که بتواند محمل هایی روایی برای ابیات بیابد تا از این رهگذر هم احیاناً گره از برخی ابیات گشوده شود و هم قضاوت درباره ی گزاره های ناصرخسرو از منظر مزبور سهل شود و ... برای این هدف در آغاز ابیاتی را که داری پیام تلقی می شد گردآوری و سپس برحسب موضوع با احادیث مقایسه شد؛آنگاه مشخص شد که بسیاری از پیام های مذهبی او با احادیث مذکور در پیوند است. در مواردی نیز مطالبی در دیوان استفاده شده که در منابع اهل سنت مذکور است. درمورد استفاده از سخنان ائمه نیز ناصر خسرو گاه به صورت منطوقی از آن کلمات بهره برده و گاه به گونه ی مفهومی. در تشبیهات نیز در چند مورد ملاحظه شد که این شاعر از میان ارکان تشبیه تنها در وجه شبه با کلمات ائمه همراهی نکرده است؛ همچنان که گاه ساختار جمله ها همان ساختار روایی است با این تفاوت که ناصر خسرو تنها موضوع قضیه را عوض کرده و محمول را به حال خود باقی می گذارد. نکته قابل توجه اینکه پر رفت وآمدترین سخنان در دیوان ناصرخسرو از آن امیر بیان علی (ع) است. ضمن اینکه در این سیر اجمالی گاه با احادیثی از زبان آن دسته از ائمه مواجه می شویم که درشمار ائمه ی پس از امام صادق (ع) هستند.

عرفان طریق? معرفت نزد آن دسته از صاحب نظران است که برخلاف اهل برهان، در کشف حقیقت بر ذوق و اشراق، بیشتر اعتماد دارند. از دیرباز عرفا و صوفیان برای برخی کارها و دستورالعمل ها از بعضی اعداد استفاده های ویژه ای می نمودند و اعدادی مانند هفت، چهل، هفتاد و... درتعالیم عرفانی آنان نقش تعیین کننده‌ای داشت. هفت مرحله سیر و سلوک عطار، چله نشینی های عرفا، در طول روز هفتاد بار استغفار کردن آنان و ... حاکی از این نقش است. برای بررسی و تبیین جایگاه اعداد در متون عرفانی فارسی،چهار کتاب نظم: حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان قصاید خاقانی، مخزن الاسرار نظامی و منطق الطیر عطار و چهار کتاب منثور: ترجم? رسال? قشیریه، کشف المحجوب هجویری، کیمیای سعادت غزالی و اسرارالتوحید محمدبن منور، به عنوان منابع اصلی این پژوهش در نظر گرفته شد. در این پایان نامه ابتدا به بررسی پیشین? تاریخی و اسطوره‌ای اعداد پرداخته می‌شود تا روشن گردد اعداد مورد استفاده در متون عرفانی سابقه ای در ادیان و مذاهب حتی پیش از اسلام دارند. سپس معدودِ هر یک از اعداد به تفکیک مورد تحلیل و توضیح قرار می‌گیرد. در ادامه صورخیال اعداد در چهار مقوله: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز بررسی می‌گردد. این بررسی حاکی از آن است که اعداد چهار، هفت و هفتاد بیشترین معدود را دارند. عدد هفتاد فقط در مفاهیم اخلاقی و روایی کاربرد دارد. مسائل طبیعی، جغرافیایی و نجومی، دینی و ... مفاهیمی هستند که بیشتر در جایگاه معدود اعداد قرار گرفته اند. تصاویر شاعرانه معمولا با اعداد چهار، پنج، هفت و نه ساخته شده است. هفت فلک یا هفت آسمان بیشترین تشبیهات را به خود اختصاص داده اند. پس از آن از عناصر و طبایع چهارگانه تصاویر و مضامین شعری قابل توجهی در بخش تشبیه و استعاره دارند.

انسان انگاری از اجزا و ارکان طبیعت و غیر «ذوی العقول»، از هنرهای شاخص شاعران و نویسندگان برجسته است. آنان با شخصیت بخشی به غیر انسان صفات و ویژگی های انسانی را در غیر او می بینند و اشیای بی جان و غیرعاقل اطراف خود را چون انسانی تصور می کنند که می تواند تمام یا بعضی از خصوصیات انسانی را داشته باشد. این آرایه ادبی نیز مانند مضامین شعری دیگر از اعتقادات ملی و مذهبی شاعران تاثیر پذیرفته است. پروین اعتصامی از شاعران متعهدی است که در مکتب اسلام پرورش یافت و با تمسک به آیین اسلام و قرآن، تصاویر شعری زیبایی را در کارنامه شاعری خویش به یادگار گذاشت. او با الهام از آیات قرآن کریم انسان انگاری های متنوعی را در اشعار خود ارائه می دهد که در این میان می توان به انسان انگاری های امور انتزاعی و ذهنی در مسائلی چون علم، عقل، روح، نفس و... و انسان انگاری های طبیعی چون گیاه و حیوان و همچنین مسائلی بینابین این دو امر اشاره کرد.