جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تناسخ یا همان آموزه ی انتقال روح پس از مرگ به بدن جدید وآغاز زندگی مجدد در این بدن ودر این جهان از جمله مباحثی است که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. تناسخ در لغت از ریشه ی نسخ به معنای زایل کردن یک چیز یا انتقال تعبیر می شود.اما در اصطلاح تعریف تناسخ چنین است که: روح انسان بعداز مرگ بار دیگر به همین زندگی باز میگردد و روح او در جسم دیگر حلول کرده و زندگی مجددخود را در این دنیا آغاز می کند. همچنین در تقسیم تناسخ به سه قسم مطلق،محدودیا نزولی وصعودی اشاره شده است.تناسخ با آموزه ی معاد تفاوت دارد، زیرا در باور ادیان معتقد به معاد هر روح در قیامت به جسم خاصی که در زندگی به آن تعلق داشته باز میگردد. و لازمه ی سخن اهل تناسخ ، انکار معاد است.و با آیات قرآن ناسازگار می باشد. در این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی وبه صورت کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت . وانتظار می رود در این پژوهش تصویری روشن از مسأله ی تناسخ و رابطه ی آن با معاد از نگاه عقل ونقل مورد بررسی قرارگیرد.

انسان همواره در محیط پیرامون خود با انواع مخاطرات طبیعی روبرو بوده است. بشر اولیه در مواجهه با این مخاطرات، و بدون اینکه از ساز و کار آنها اطلاعی داشته باشد، وقوع آنها را به نیروهایی ناشناخته و فراطبیعی نسبت داده و نشانه ای از خشم و غضب آنها می پنداشت .و برای آرام کردن آنها و فرو نشاندن خشم و غضبشان مناسک مختلفی را ابداع نموده بود. اما پیامبران الهی، که یکی پس از دیگری برای هدایت بشر مبعوث می شدند، هشدار می دادند که بلایای آسمانی(مخاطرات طبیعی) بدلیل ظلم و ستم انسانها نسبت به یکدیگر و غفلت آنها از مبدا و معاد رخ می دهند. و قرنها گذشت تا اینکه بعد از سپری شدن دوران تاریکی در اروپا، علم جدید science پا به عرصه ی وجود گذاشت و دیدگاه انسان را نسبت به عالم هستی تغییر داد. بشر متمدن توانست توام با پیشرفت علم به تدریج پرده از رازهای طبیعت بردارد. از جمله اینکه ساز وکار وقوع مخاطرات طبیعی را بدون در میان آوردن اراده ی الهی و تنها در چهارچوب قانون علیت توجیه و تبیین نمود. حال سوالات متعددی در اینجا پیش می آید از جمله اینکه؛ با وجودی که موضوع مورد بحث در هردو حوزه یکی است جرا تبیین ها متفاوتند؟ آیا این تبیین ها در تضاد با یکدیگرند؟ و پذیرش یکی مستلزم انکار آن دیگری است؟ ویا اینکه آنهادر واقع ناشی از اختلاف منظرند؟ و یا ناشی از اختلاف در زبان اند؟ یعنی اینکه دین زبان مخصوص به خود دارد و علم هم زبان مخصوص به خود؟ در پاسخ به سوالات فوق، نظرات متفاوتند. گروهی به تمایز بین علم و دین و به تبع آن تمایز بین تبیینهای علوم تجربی و دین از مخاطرات طبیعی باور دارند. و گروهی هم معتقدند اینگونه تبیین ها در علم و دین، در واقع ناشی از اختلاف منظر اند و بیانگر وجوه مختلف یک واقعیت اند. گروهی هم برآنند که زبان دین با زبان علم تفاوت دارد. دین در بیانات خود به زبان عامه ی مردم سخن گفته است در حالیکه علم در تبیین واقعیت ها روش و زبان مخصوص به خود را دارد.و همچنین دین بیشتر به چرائی پدیده ها توجه دارد در حالی که علم بیشتر به چگونگی آن ها می پردازد.

در دنیای کنونی سلامت نه تنها در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بلکه در بُعد معنوی هم مورد پذیرش اکثر اندیشمندان حوزه سلامت و رفاه اجتماعی قرار گرفته است. اسلام مکتبی جامع و واقع گرا است و به همه جوانبِ نیازهای انسان، اعم از دنیایی و آخرتی، جسمی و روحی، عقلی و فکری، احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه کرده است. لذا دین (اسلام) با مکانیسم های گوناگون موجب سلامت روانی فرد و جامعه می شود، نمونه هایی از سلامت روانی ناشی از دین، وجود امید، انگیزه و مثبت نگری، ایجاد شبکه حمایتی عاطفی و اجتماعی، دادن پاسخ روشن و قاطع به مفهوم خلقتِ جهان و زندگی، تبیین و تعریف لذت بخش و معقول از رنج، درد و محرومیت و مکانیسم های بسیار دیگر است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که می توان در گرو اعتقاداتی نظیر ایمان به خدا و سرای آخرت و اعمال صالحی چون، نماز، روزه.. و اخلاقِ پسندیده ای مانند فروتنی، توکل، زهد و.. به یک آرامش روحی و روانی دست یافت و انسان معتقد را به یک انسان سرزنده و بشّاش که همیشه در حال تلاش و تکاپوست در آورد. حال، موضوع تاثیرآموزه های دینی در تامین سلامت روحی و روانی انسان، مطالعه ای است که حول محور روانشناسی دین می چرخد، اگر از این رهیافت روشن شود که آموزه های دینی و خدا باوری، نقش اساسی در زندگی انسان ها دارد همچنین در اثر بخشی بهداشت روحی و روانی آنها سودمند می باشد آنگاه این رویکرد می تواند افراد و گروه های مختلف جامعه را به سوی باورمندی های دینی و خدا باوری سوق دهد به طوری که زندگی آرامش بخشی را آحاد جامعه در کنار یکدیگر تجربه خواهند کرد. پژوهش مربوطه با جهت گیری توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای و هم بستگی به تبیین این مسئله خواهد پرداخت.

مبانی حقوق بشر در این نوشتار، از جهت فلسفی مورد بحث قرار می گیرد. حقوق بشرمجموعه‌ای از مفاهیم، مبانی و قواعد و قوانینی است که مستقل از دیگر حوزه‌های معرفتیمی باشد. این حقوق به لحاظ معرفتی و منطقی متأخر از برخی معارف دیگر است، که ازجمله معرفت‌ هایی که تقدم منطقی بر حقوق بشر دارند منابعی و مبانی هستند که در حقوقبشر از آنها استفاده می‌کنند. منابع حقوق بشر اموری هستند که اصول و قواعد حقوق از آنهااتخاذ می‌شوند. مثل عقل، وحی، عرف، فرهنگ، تاریخ و... . و مبانی حقوق بشر نیزمجموعه اصول و قواعدی اند که از آن منابع استفاده می‌کنند. مثل اصولی که در باب عدالت،آزادی، مالکیت، و سعادت انسان مطرح می‌شوند و در سلسله منطقی مفاهیم، مبانی، اصول،قواعد و منابع حقوقی، متوقف بر مبادی و پایه‌های اعتقادی هستند، و مبادی و پایه‌هایاعتقادی در سه قلمرو هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی حضور دارند. کسانی کهبه تدوین حقوق بشر می‌پردازند از منابع و مبادی مورد قبول خود، استفاده می‌کنند. آنان درمقام تدوین حقوق بشر عهده‌دار بحث از منابع و مبادی و پایه‌های اعتقادی مربوط به آن منابعو مبادی نیستند، بلکه بحث از این مجموعه در قلمرو فلسفه حقوق بشر قرار می‌گیرد.

مسئله ی علم یکی از صفات واجب تعالی و یکی از مهمترین مسائل فلسفی و کلامی است که در آثار تمامی فلاسفه و متکلمان جایگاه ویژه ای دارد. بعضی از فلاسفه و متکلمان به طور مطلق علم را از ذات واجب تعالی نفی می کنند، و برخی دیگر علم را برای ذات او اثبات می کنند لکن بین آنها اختلافاتی وجود دارد. برخی قائل شده اند واجب تعالی تنها عالم به ذات خود است و عالم به غیر نیست. اما بیشتر قائلند که واجب تعالی عالم به ذات خود و غیر است لکن این علم به غیر بر وجه کلی است. برخی دیگر علم واجب تعالی به جزئیات را اثبات می کنند. فخر رازی با توجه به دلیل تشخص، علم واجب تعالی به جزئیات را اثبات می نماید و در حل مشکل علم واجب تعالی به جزئیات یعنی جهل و تغیر، قائل است همانطور که حقیقت علم چیزی جز نسبت و اضافه بین عالم و معلوم نیست، علم واجب تعالی نیز نوعی نسبت و اضافه بین علم او و معلوم است. بنابراین با تغیر معلول تنها آن نسبت و اضافه تغییر می کند نه اصل ذات. ملاصدرا با توجه به قاعده ی بسیط الحقیقه علم واجب تعالی به جزئیات را تبیین می کند. او با اثبات بساطت واجب تعالی به کل اشیاء بودن او می رسد و با کل اشیاء بودن واجب تعالی هیچ چیزی از علم او پوشیده نخواهد بود.

از نظر عموم متکلمان عدلیه به دست می آید که ایمان برای دستیابی به ثواب شرط است زیرا ثواب امر اختیاری است که موجب استحقاق می شود وبرای آن قیود همراه با بزرگداشت را ذکر کرده اند که بدون ایمان بی معناست از طرف دیگر آنان چون ثواب را امری استحقاقی می دانند هم ایمان وهم نیت را در آن شرط می دانند،عموم متکلمان عدلیه برای دستیابی به ثواب همراهی فعل با مشقت را شرط می دانند اگر چه برخی آن را شرط نمی دانند، اما اشاعره از اساس بر اساس مبانی خود نقشی برای انسان در نایل شدن به ثواب قائل نیستند لذا در این که معیار دستیابی به ثواب چیست آنان دلیل قانع کننده ای ندارند وتنها با توجیهاتی مانند نظریه کسب بر آنند که آن را توجیه کنند.از متون دینی هم به دست می آید که ایمان ونیت در دستیابی به ثواب شرط است،اما در باره شرط بودن مشقت می توان گفت که سختی در عمل برای نایل شدن به ثواب موضوعیت ندارد اگرچه ، اگر عملی نسبت به عمل دیگر سخت ویا سخت تر بود،در صورت تساوی در سایر ارکان نایل شدن به ثواب ،عمل سخت ویا سخت تر از ثواب بالاتری برخوردار خواهد بود. واین سخن با مراتب داشتن ثواب که عقل ونقل برآن دلالت دارند، هماهنگ است.

معاد، و ایمان به روز واپسین و حیات جاودان انسان‌ها پس از مرگ ، اصول و زیربنای فکری و اعتقادی هر دین آسمانی و توحیدی را تشکیل می‌دهد و انکار هر یک به منزله انکارآن دین است. به بیان دیگر وقوع «قیامت» و و رجوع تام الی اللّه و برپا شدن معاد از بزرگترین تحولات عالم وجود است. مقصود از آن بازگشت همه ی انسان ها به سوی خداوند و حضور ایشان در محضر عدل الهی است که برای حساب و کتاب اخروی می باشد و بر اساس آن نیکان به بهشت و بدکاران به دوزخ الهی رهسپار می شوند. آیات قرآن و روایات اسلامی درباره کیفیت این حقیقت تردید ناپذیر بسیار است. در قیامت مواقف متعددی موجود می‌باشد از جمله آن، میزان و صراط است. میزان یعنی وسیله سنجش اعمال و صراط یعنی پلی که برای رسیدن به بهشت در قیامت باید از روی آن رد شد. میزان و صراط از مسائل درون دینی است و در آیات و روایات متعددی بر آنها تاکید شده است. و از طرف دیگر چون حس و عقل انسان توان درک حقیقت آنها را ندارد، لذا این مسئله را صرفاً از دیدگاه آیات و روایات مورد بحث و بررسی قرار دادیم. در اینکه میزان و صراط چیست، اختلاف متعددی بین اندیشمندان و متکلمین اسلامی بوده است. عموم متکلمین، اصل ایمان به میزان و صراط را، لازم و ضروری می‌دانند. ولی در خصوص کیفیت وقوع آن، آرا و نظرات مختلفی ارائه داده‌اند. این پژوهش با هدف بررسی حقیقت میزان و صراط در رهیافت‌های کلامی و براساس روش تحلیلی انجام می‌گیرد، تا دیدگاه جامعی که مورد تاکید قرآن و روایات معصومین (ع) است ، را ارائه نماید.

امروزه مبحث «اصول دین» یکی از مهم‌ترین مباحث کلام اسلامی را تشکیل می‌‌دهد. پرسشی که در این باب وجود دارد آن است که آیا مفهوم «اصول دین» از ابتدا به همین صورت وجود داشته و یا در دورۀ خاصی پدیدار شده و تاریخ خاصی را طی کرده است؟ برای پاسخ به این پرسش باید تاریخ تطور اصول دین، مورد مطالعه قرار گیرد. اندیشه‌‌های کلامی شیعۀ زیدی و اسماعیلی از اندیشه‌‌های متقدم کلام شیعی به حساب می‌‌آیند. به همین دلیل در مقالۀ حاضر، سیر تطور مفهوم اصول دین در کلام شیعۀ زیدی و اسماعیلی مورد بررسی قرار می‌‌گیرد تا علاوه بر آن‌که ریشه‌‌های شکل‌‌گیری این مفهوم در سنت شیعی روشن شود، مبانی تاریخی تطور این مفهوم در کلام شیعۀ امامیه نیز پی‌‌ریزی گردد. آن دسته از آثار زیدیه که به مفهوم اصول دین پرداخته‌‌اند، معمولاً شش مورد را برای این اصول نام می‌‌برند: توحید، عدل، نبوت، امامت، منزلت بین المنزلتین، وعد و وعید. شیعیانِ اسماعیلی هفت مورد را به عنوان اصول دین خود شمرده‌‌اند که عبارتند از: ولایت، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و جهاد. در میان این هفت مورد، مواردی مانند نماز و زکات و حج و جهاد وجود دارد که توسط دیگر فرقه‌‌ها ـ مانند شیعۀ اثنی‌عشری ـ به عنوان فروع دین شناخته می‌‌شود. البته هر یک از این موارد، تاریخ تطور خاص خود را طی کرده است.

بحث از معنویت و رابطه آن با عقل و دین از مباحث مورد توجه صاحب‌نظران دینی می‌باشد. آقای ملکیان، شهید مطهری و علامه جوادی آملی از اندیشمندان صاحب‌نظر در این حوزه علمی می‌باشند. به باور آقای ملکیان گزاره‌های دینی به جهت تعبدی بودنشان غیر عقلانی‌اند و انسان مدرن نیازمند معنویت توأم با عقلانیت است که به کاهش درد و آلام انسانی بینجامد و این نظریه را راه رهایی می‌نامد. به عقیده شهید مطهری معنویت همان دین و حقیقت اسلام است و از لوازم فطرت بشر است که دین به تعالی‌رساننده این نیاز فطری است. ایشان با طرح نظریه آزادی معنوی، پیوند دین و عقل و آزادی را سامان می‌دهد و با اشاره به نرمش و انعطاف و روح زنده و سیال قواعد اسلام، تعبد محض و غیر عقلانی را از ساحت اسلام دور می‌کند. آیت‌الله جوادی آملی شالوده طرح معنویت را بر اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع پی‌ریزی می‌کند که هر امر معنوی از پشتوانه تکوینی برخوردار است و تعالیم دینی از سنخ حقایق‌اند که به صورت اعتبار ظاهر شده و به شکل دین تجلی یافته‌اند و روح ملکوتی انسان با عقل و تعقل می‌تواند به حقایق معنوی راه یابد. با این منظومه معرفتی، پیوند معنویت با عقل و دین سامان می‌یابد. ایشان با طرح نظریه حق و تکلیف، تکالیف الهی را تأمین‌کننده حقوق انسان معرفی می‌کند لذا بحث تعبد در نگرش ایشان جلوه‌ای دیگر می‌یابد و شرافت و عقلانی بودن آن به اثبات می‌رسد. تبیین و تطبیق این سه دیدگاه و بیان تحلیل‌ها و استدلال‌های مربوطه و مبانی و لوازم دیدگاه‌های این سه اندیشمند از اهداف این تحقیق است که به روش توصیفی- تحلیلی با روش کتابخانه‌ای و استفاده از نرم‌افزارهای علوم انسانی انجام گرفته است.

از نظر عموم متکلمان عدلیه به دست می آید که ایمان برای دستیابی به ثواب شرط است زیرا ثواب امر اختیاری است که موجب استحقاق می شود وبرای آن قیود همراه با بزرگداشت را ذکر کرده اند که بدون ایمان بی معناست از طرف دیگر آنان چون ثواب را امری استحقاقی می دانند هم ایمان وهم نیت را در آن شرط می دانند،عموم متکلمان عدلیه برای دستیابی به ثواب همراهی فعل با مشقت را شرط می دانند اگر چه برخی آن را شرط نمی دانند، اما اشاعره از اساسبر اساس مبانی خود نقشی برای انسان در نایل شدن به ثواب قائل نیستند لذا در این که معیار دستیابی به ثواب چیست آنان دلیل قانع کننده ای ندارند وتنها با توجیهاتی مانند نظریه کسب بر آنند که آن را توجیه کنند.از متون دینی هم به دست می آید که ایمان ونیت در دستیابی به ثواب شرط است،اما دربارهشرط بودن مشقت می توان گفتکه سختی در عمل برای نایل شدن به ثواب موضوعیت ندارد اگرچه ، اگر عملی نسبت به عمل دیگر سخت ویا سخت تر بود،در صورت تساوی در سایر ارکان نایل شدن به ثواب ،عمل سخت ویا سخت تر از ثواب بالاتری برخوردار خواهد بود. واین سخن با مراتب داشتن ثواب که عقل ونقل برآن دلالت دارند، هماهنگ است.