جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله جبر و اختیار یکی از جنجالی ترین و غامضترین بحث های کلامی است. این بحث ریشه تاریخی بسیار قدیم دارد و در گفته ها و اندیشه های فلاسفه، عرفا، شعرا و دیگران به جلوه های گوناگون نمود یافته است. مفهوم جبر یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی اشعار حافظ شیرازی و ابوالعلاء معرّی است. گروهی آن دو را بر مسلک جبر و گروهی دیگر با تفسیر و تأویل ابیاتشان آنها را معتقد به اختیار می دانند. این نوشتار سعی در بررسی این موضوع و مقایسه تطبیقی اشعار این دو شاعر نامی، در این زمینه دارد. گرچه در ترازوی دیدگاه هر دو شاعر در زمینه جبر و اختیار، کفه جبر سنگینی می کند؛ ولی هاله ای از تردید و آشفتگی بر جهان بینی هر دو سایه می گستراند که در بسیاری از موارد در نگرش حافظ، به اندیشه اختیار انگارانه تصریح دارد؛ ولی ابوالعلا تنها به برگزیدن روشی میانه بسنده می کند و بندرت سخن از اختیار می گوید. بنابراین می بینیم که در نگرش خواجه شیراز نوعی معنویت توأم با رندی است که این امر از جهان بینی معرّی دریافت نمی گردد.

در این نوشتار، با بازخوانی مفهوم تصویر نزد قدما و معاصران، مولفه های تصویر هنری در اندرزنامه جاودانه امیرالمومنین (ع) به امام حسن (ع) بررسی، و به برخی تفاوت ها و مزیت های تصویرهای این اندرزنامه با تصویرهای شعری اشاره شده است.همچنین در پرتو دیدگاه های صاحب نظران نقد و بلاغت جدید، پاره ای از مصادیق این مولفه ها در اندرزنامه مذکور تحلیل شده است تا تمایزهای تصویرگری نهج البلاغه با دیگر آثار، بهتر باز شناسانده شود.