جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت مصادیقی ذکرشده که متعلَّق خمس قرار می‌گیرند. یکی از این متعلقات، رِکاز است. پژوهش­ های صورت گرفته در این زمینه، بیشتر جنبۀ فقهی دارند و نگاه تاریخی و تطبیقی ندارند. در منابع شیعی و اهل سنت دو دسته روایت راجع به رکاز نقل‌شده است. یک دسته رکاز را به‌طور مطلق ذکر کرده‌اند. در این دسته از روایات قرینه‌ای که نشان‌دهندۀ مفهوم رکاز باشد، وجود ندارد. دستۀ دوم روایات متعددی از پیامبر(ص)، برخی صحابه و تابعان در اهل سنت و نیز از امامان شیعه(ع) نقل‌شده که دارای قرائن درون‌متنی است که به کمک آن‌ها می‌توان تا حدودی به فهم رکاز نزدیک شد. رکاز در شیعه به معانی معدن، هر چیز با ارزش پیداشده، هر نوع مال بلااستفاده، مسکوکات رایج و در اهل سنت به معانی معدن، گنج‌های قدیمی و دفینه‌ها آمده است. عمده اختلاف روایات در مفهوم رکاز، به نوع برداشت لغوی این واژه برمی‌گردد.

در برخی از منابع شیعی روایتی با‌ تفاوت­ هایی در ‌زنجیره نهایی و نام راویان نقل شده مبنی بر این‌که نهم ربیع‌الاول روز قتل خلیفه دوم و بزرگ‌ترین عید و جشن بوده و در‌آن برای همه مردم از‌گناهان رفع قلم شده‌است. در‌ این مقاله این روایت از جنبه سندی و متنی ارزیابی و نقد شده ­است. بنابر یافته­ ها مصادر و راویان اسناد این روایت، مجهول و ناشناخته‌اند و در ‌برخی از‌ منابع سند دارای اختلاف نام راویان و انقطاع طولانی است، لذا اسناد روایت ضعیف و بی‌اعتبار است. متن روایت نیز فاقد فصاحت و هماهنگی بوده و مغایر با قرآن، سنت قطعی، مسلمات تاریخی، بدیهیات عقلی، و اجماع است. همچنین انتساب صدور آن به ‌خداوند، پیامبر(ص) و اهل­بیت(ع) مردود است. این در‌حالی­ است که اساسا منابع اصیل شیعه و سنی بر تاریخ بیست‌وششم ذی‌الحجه برای قتل خلیفه دوم اجماع دارند.

در روایات اسلامی خبر از وقایع خاصی همچون تخریب خانه کعبه و برخی مساجد و اماکن مقدس در زمان ظهور امام زمان(عج) داده شده است. این نوع روایات در میان احادیث شیعه موجب انتقاداتی به عقاید این مکتب در موضوع مهدویت شده است. فلذا تحلیل سندی و فقه الحدیثی این روایات، به جهت پالایش میراث حدیثی شیعه و پاسخگویی به شبهات ضروری است. در این باره 9 روایت در منابع حدیثی شیعه وجود دارد که سند 8 روایت ضعیف و 1 روایت صحیح است و از لحاظ دلالی مراد از تخریب بازگرداندن این اماکن به حالت اولیه یا خالی کردن آن ها از بدعت ها و عدم تأثیرپذیری از ابنیه اشرافی مانند قصرها و عدم تشبّه به عمل مجوس و همچنین رفع مزاحمت برای همسایگان می باشد.

آموزه تثلیث و الوهیت حضرت عیسی(ع) از جمله اعتقادات چالش برانگیز مسیحیت است، که مستنداتی بر پذیرش آن در اناجیل اربعه وجود ندارد. از این رو مسیحیان در طول تاریخ در این امر به تشتت آراء مبتلا شده‌ و نتوانسته‌اند بنیان محکمی برای آن ارائه نمایند. مسیحیان در مورد کیفیت الهی یا جسمانی عیسی(ع)، و مراتب اقانیم و ازلیت یا حادث بودن آنها اختلاف نظر دارند و هر طائفه خود را برحق و دیگری را باطل می‌داند. حال سوال این است که تطور آموزه تثلیث در اناجیل چگونه بوده، و روایات اسلامی با مسئله تثلیث به چه شیوه‌ای برخورد کرده‌اند. بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله نشان می دهد اقانیم سه گانه بر پایه های متزلزلی استوار است و در اناجیل اربعه نیز قابل رد هستند. معصومین(ع) نیز ساحت مسیح(ع) را از شرک مبرا دانسته، و در مواجه با عقیده تثلیث با رویکرد و سیره روایی، به استدلال عقلی و برهانی بر عبودیت مسیح(ع) و تبیین ماهیت روح‌القدس، و اثبات توحید و نفی شریک برای خدا پرداخته‌ و هرگونه این آموزه را صراحتا کفر و کذب دانسته‌اند.

یکی از مسائلی که در طول تاریخ نظر عده‌ای از قرآن‌پژوهان و مفسران را به خود جلب نموده، بحث در زمینه مفاهیم، مضامین و آیات و سوره‌های بنیادین و کلیدی قرآن کریم است که نقشی اصیل، مرجع و گاه جامع در تفسیر برخی آیات دیگر دارند. این دغدغه در میان آنان منجر شد که هر یک، اصطلاحاتی را برای این مفاهیم و آیات و سوره‌ها برگزینند. این تحقیق با روش تحلیلی، به کتاب‌ها و آثار قرآن‌پژوهان از قرن پنجم هجری تا دوره معاصر مراجعه و اصطلاحات متعدد در این زمینه را استخراج و تحلیل نموده و به چیستی و مؤلفه‌های عناوین وضع‌شده توسط آنان پرداخته و به برخی نکات اشتراک و افتراق آنها دست یافته است. بررسی‌ها نشان داد که با شش واژه برای نشان‌دادن مفاهیم و آیات برگزیده قرآن مواجهه‌ایم که عبارت‌اند از: 1- محکم، 2- جواهر، 3- افضل و فاضل، 4- کلید، 5- مضامین اصلی، 6- غرر آیات. یکی از مؤلفه‌های مشترک همه اصطلاحات شش‌گانه «توحید» است که مهم‌ترین مبنای تربیت اخلاقی قرآن می‌باشد.

بر اساس روایت‌‌های تاریخی، گوناگونی و اختلاف قرائت قرآن کریم، هم‌بسته با لهجه‌‌ها، گویش‌‌های ناهمسان قبایل و شیوۀ نوشتاری قرآن کریم بوده که در توالی زمانی در معرض دگرگونی‌‌ها ‌قرار ‌داشته است. در دوره‌‌های پسینی، چنین کنشگری در حوزۀ بیانی و لفظی متن وحیانی، افزون بر توسعۀ تنوع قرائات، بستری را برای تنوع خوانش‌‌ها، از جهت فهمی، معناداری و به‌طور کلی تفسیری ایجاد نموده است. این جستار با بهره‌‌مندی از شیوه‌‌های توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر روایت‌‌های تاریخی در پی پاسخ به پرسش چگونگی تأثیرگذاری لهجه‌‌ها، تنوع صوتی در واژگان و تنغیم در گسترش قرائت قاریان پیشینی و پسینی و در ادامه شیوۀ خوانش متن بوده است که تحول و نقش‌‌آفرینی همزه در قرائت قاریان مشهور بر واژه‌‌ها، نمونه‌‌ای بارز برای آن به‌شمار می‌‌آید. در زمانۀ کنونی نیز، با پیدایش نهضت تلاوت معنامحور و توجه ویژۀ آن به شیوۀ بیانی الفاظ، ترکیبات، اداء صوتی، تصویرسازی و تأمل در قرائت، بر معنای آیات تأکید شده که این مسئلۀ در انتقال معنا و فهم عمیق آیات بر مخاطب مؤثر بوده است.

پوشش بانوان از جمله مفاهیمی است که در قرآن کریم با واژگان متعددی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از واژگان مربوط به پوشش، واژۀ «خمار» است که در آیه 31 سوره نور آمده است. فقها و مفسران در معنای این واژه اختلاف نظر دارند و این اختلاف معنایی باعث شده نظرات و احکام متفاوتی را در خصوص پوشش سر بانوان بیان کنند. در این میان مفهوم واژگان و اصطلاحات به کار رفته در متن روایات می‌تواند در درک این مسئله راهگشا باشد. در این مقاله تلاش می‌شود ابتدا با بهره‌گیری از دانش ریشه‎شناسی واژگان، ریشه و معنای این واژه در زبان‌های نیا واکاوی شود؛ سپس ضمن جستجو در منابع ادبیات دوره پیش از اسلام و نیز واکاوی این واژه در منابع لغویان تلاش بر تبین گستره معنایی این واژه در بستری تاریخی به‌عمل آمد. با جمع‌آوری و بررسی احادیث مروی از صحابه و تابعین، که این واژه در آن‌ها به کار رفته بود، تلاش شد این معنا به‌طور دقیق کاویده شود و کارکرد آن به دست آید. با ریشه‌شناسی واژه «خمار» متوجه شدیم این واژه ریشه در زبان آفروآسیایی دارد، و با پژوهش در ادبیات جاهلیّت و آرای لغت‌شناسان عربی این مفهوم در سیر تاریخی خود از معنای کلی پوشش، بدون توجه به جنسیتی خاص، تا معنای پوشش سر بانوان در فرهنگ اسلامی دلالت دارد. بررسی اقوال صحابه و تابعین نیز بر مفهوم پوشش سر بانوان تأکید دارد.