جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر دربرگیرنده‌ی دیدگاه‌های نگارنده است درباره‌ی نه پرسش فلسفی از جمله، "معرفت به جهانی و رای ذهن انسان"، "معرفت به اذهانی غیر از ذهن خود"، "رابطه بین ذهن و مغز"، "چگونگی ایجاد فعالیت‌ها و ارتباطات زبانی"، "مختار بودن انسان"، "مبنای اخلاق"، "نابرابری ناعادلانه"، "ماهیت مرگ" و "معنای زندگی".

ایمره لاکاتوش نظریه‌ای برای ارزیابی روش‌شناسی‌ها و انتخاب بهترین آنها ارایه کرد که بعداً فراروش‌شناسی نام گرفت. این فرا‌روش‌شناسی ملهم از روش‌شناسی برنامه‌ی پژوهش علمی لاکاتوش و مبتنی بر ویژگی‌هایی بود که لاکاتوش برای یک روش‌شناسی خوب لازم می‌دانست. این فراروش‌شناسی بر آنست تا با توسل به تاریخ علم، هم به شناسایی بهترین روش‌شناسی از میان همه‌ی روش‌شناسی های موجود بپردازد و هم راهی برای تاریخنگاران باز کند تا بتوانند به نحو دقیقتری، تاریخ علم را بازسازی کنند و ازینرو حتی به ارزیابی تاریخنگاری ها علم هم بپردازد. این مقاله پس از بررسی ساختار این فراروش‌شناسی به نقد عملکرد آن در ارزیابی روش شناسی ها و انتخاب روش شناسی بهتر و نیز دستیابی آن به اهداف اولیه‌اش همچون خدمت به تاریخنگاران می‌پردازد. همچنین مشکلاتی که بر سر راه توسل به «تاریخ واقعی» و آرای دانشمندان در ارزشیابی‌های این فراروش‌شناسی وجود دارد بررسی شده و دور باطلی که لاکاتوش در استفاده از دو مورد فوق گرفتارش می‌شود تبیین می‌شود.

علی رغم این که روش‌های تحقیق یکی از دروس اصلی بسیاری از رشته‌های علوم‌انسانی و برخی از رشته‌های دیگر است; با این همه، دانشجویان قادر نیستند مهارت تحقیق را در دانشگاه آن چنان که باید یاد بگیرند. این امر علل علم‌شناختی، معرفت‌شناختی و روش‌شناختی متعددی دارد. برخی از این علل به ابهام در چیستی روش‌های تحقیق و خلط معنایی آن با رشته‌های دیگر و برخی از آنها نیز به پیش فرض‌های روش‌شناختی و معرفت‌شناختی مربوط می‌شوند. در این مقاله تعدادی از این پیش فرض‌ها و ابهام‌ها بررسی شده و در پایان پنج شرط برای اصلاح روش‌های آموزش روش تحقیق ارائه می‌شود.

در این مقاله ابتدا مرورى کوتاه بر پارادیم قدیم (پاردایمى که هم اکنون در کشورهاى غیرپیشرفته رایج است) داریم و با برخى از پیش فرض هاى آن آشنا مى شویم; سپس به تاریخچه ى تحولات رخ داده در نظریه هاى تعلیم و تربیت و ظهور الگوى تأملى مى پردازیم; و در این راستا، با برخى از اصول پارادایم جدید آشنا خواهیم شد. مرورى بر پیشینه ى جنبش فلسفه ى کاربردى و تفکر انتقادى و هم چنین نقص هاى آموزش این نوع تفکر بخش دیگرى از این مقاله است; سپس «برنامه ى فلسفه براى کودکان و نوجوانان» به عنوان گامى فراتر از تفکّر انتقادى و آخرین دستاورد نهضت فلسفه ى کاربردى مورد بررسى قرار مى گیرد. نحوه ى پیدایش و نحوه ى اجراى این برنامه، علاقه ى کودکان و نوجوانان به آن، نتایج مثبت آزمون هاى به عمل آمده و مهارت هاى مورد آموزش این برنامه، موضوعات بعدى مقاله است. در انتها، سه مؤلفه ى عملیاتى جدیدى که این برنامه براى متحوّل ساختن نظام آموزش و پرورش پیشنهاد مى کند بررسى مى شود. این سه مؤلفه عبارت اند از: حلقه ى کندوکاو، معلمان تغییر نقش یافته و کتاب هاى درسى داستانى.

این مقاله بعد از مرورى کوتاه به زندگى ایمره لاکاتوش، به طرح و معرفى نظریه ى معقولیت وى مى پردازد. لاکاتوش روش شناسى را به مثابه یک نظریه ى معقولیت مى داند. بنابراین روش شناسىِ معرفت علمىِ وى، نظریه اى براى معقولیت معرفت علمى محسوب مى شود. بعد از بررسى اجمالى مفهوم معقولیت، مرورى تاریخى به زمینه ها و چگونگى نهادینه شدن «معقولیت معرفت علمى» و نقش روش هاى علم در تحقق این امر داشته و سپس به اختصار به علل تقلیل اهمیت معقولیت معرفت علمى پرداخته مى شود. لاکاتوش که دیدگاه نامعقول گرایى و شک گرایى را به دیده ى خوف و هراس مى نگرد، درصدد تدوین نظریه ى معقولیتى است که مشکلات روش شناسى هاى قبلى را نداشته باشد و به شک گرایى منجر نشود. او روش شناسى اش را به گونه اى تدوین مى کند که از یکسو نگاهى به تاریخ علم داشته باشد و از سوى دیگر، راهى براى پیشرفت علم بگشاید. او روش شناسى برنامه هاى پژوهش علمى را بسط مى دهد که در این جا به اختصار به همراه مبانى پاپرى این روش شناسى، ساختار، اجزا و ویژگى هاى آن و هم چنین ملاک هاى ترجیح نظریات و برنامه هاى پژوهشى به رقبایشان مورد بررسى قرار مى گیرد. لاکاتوش تلاش مى کند با ارائه ى ملاک هاى دقیق براى ارزیابى نظریات و برنامه هاى پژوهشى، نظریه ى معقولیتِ بى عیب و نقصى ارائه دهد. او براى ارزیابى روش شناسى ها، یک فرارَوش شناسى ارائه مى دهد که براساس آن، سایر نظریات معقولیت یا روش شناسى ها را ارزیابى کند. او در نهایت به این نتیجه مى رسد که روش شناسى برنامه هاى پژوهشى علمىِ وى برترین روش شناسى موجود است و مى تواند ما را از خطر شک گرایى برهاند

تحقق صلح در جوامع حاضر، بدون ترویج و نهادینه کردن آن، ناممکن است. نهادینه کردن صلح آموزش مداوم و بی وقفه می طلبد. برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان (فبک) مدعی است که با روش خاص خود، یعنی حلقه کندوکاو فلسفی، می تواند در این راستا گامی موثر بردارد. در واقع، حلقه کندوکاو مدل کوچکی از جامعه است که معلم و دانش آموزان در آن اصول حاکم بر جامعه صلح آمیز را در عمل تمرین می کنند.در این پژوهش سعی کردیم، با تحلیل مولفه های برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان و تشریح مولفه های پدیده صلح و همچنین بررسی نتایج اجرای برنامه فبک در سطح جهان و ایران، نشان دهیم که چگونه این برنامه، با تقویت مهارت های فکری و رفتاری کودکان و نوجوانان، می تواند گفت وگو را به جای تنازع، و صلح را به جای جنگ بنشاند و آن ها را نهادینه کند.

در این مقاله میزان و نحوه تاثیرگذاری فلسفه پراگماتیسم در برنامه آموزش فلسفه به کودکان (فبک) ارزیابی می شود. این مطالعه با شیوه تحلیلی ـ استنتاجی و عمدتا در چهارچوب بررسی آرای کلینتون گلدینگ صورت می گیرد، که از اصلی ترین طرف داران وجود رابطه تنگاتنگ میان فبک و پراگماتیسم است. این رابطه در نظر گلدینگ به گونه ای است که پراگماتیسم را بهترین حامی نظری، معرفت شناختی، و فلسفی برنامه فبک می کند؛ بر این اساس فبک ماهیت پراگماتیستی پیدا می کند. این مقاله درصدد بررسی این ادعاست. پرسش های اصلی از این قرارند: آیا واقعا تاثیرپذیری برنامه فبک از پراگماتیسم به گونه ای است که می توان گفت این برنامه ماهیت پراگماتیستی دارد؟ آیا پراگماتیسم در قیاس با دیگر فلسفه ها بیش ترین تاثیر را در برنامه فبک داشته است؟ آیا می توان پراگماتیسم را بهترین حامی نظری فبک دانست؟ آیا به رغم تاثیر پذیری احتمالی، می توان نشان داد که در پاره ای موارد مهم هم سویی چندانی میان فلسفه پراگماتیسم و فبک وجود ندارد؟ پاسخ گویی به این پرسش ها و برخی سوالات دیگر درک دقیق تری از برنامه فبک را در اختیار می نهد و راه را برای اجرای درست تر آن آماده تر می کند. در این پژوهش نشان داده شده است که در بسیاری موارد پراگماتیسم می تواند حامی نظری و معرفت شناختی خوبی برای فبک باشد، ولی نمی توان مطمئن بود که بهترین حامی است، یا در همه موارد می توان آموزه های فبک را هم سو با آموزه های پراگماتیسم دیویی دانست.