جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله انتقادات سنت‌‌های فکری مخالف فلسفۀ اسلامی به آن، تأثیرپذیری مکاتب مختلف فلسفۀ اسلامی از عناصر فلسفی یونان است. پیروان مکتب تفکیک با استناد به وجود اصول و مبانی مشترک میان فلسفۀ اسلامی و یونانی، مدعی مخالفت و تقابل فلسفۀ اسلامی با معارف ناب اهل‌بیت(ع) هستند. به‌نظر آنان فلسفۀ اسلامی، گسترش‌یافتۀ اصول عقلی یونانی است که منشأ الهی ندارد و هدف آن رقابت با اندیشه‌‌های ناب اهل‌بیت(ع) است. مهم‌ترین مبنای مکتب تفکیک در مخالفت با فلسفۀ اسلامی همین ریشه‌‌های مشترک فلسفۀ اسلامی و یونانی است. حال، پرسش این است که آیا مکتب تفکیک، خود، وجوه اشتراکی با فلسفۀ یونانی ندارد و در صورت وجود چنین اشتراکاتی آیا می‌توان این را مؤیدی بر غیرالهی و غیراصیل‌بودن این رویکرد الهیاتی تلقی کرد؟ در این پژوهش با تتبع در آثار فلوطین و تألیفات پیروان مکتب تفکیک، نقاط اشتراک این دو رویکرد فکری در دو مسئلۀ خداشناسی و نفس‌شناسی بررسی می‌شود. مطابق دستاورد‌های این پژوهش، بسیاری از مبانی و اصول مکتب تفکیک به‌وضوح در کلام فلوطین مطرح‌ شده است، به‌گونه‌ای که گویا کلام فلوطین به‌زبانی دیگر در آثار مکتوب اهل تفکیک ظهور پیدا کرده است. ازنظر نگارندگان، وجود این وجوه اشتراک نه‌تنها دلیلی بر غیراصیل و الحادی‌بودن مکتب تفکیک به شمار نمی‌رود، بلکه یافتن سرمنشأ‌های تفکری در کلام پیشینیان یا در سرزمین‌‌های دیگر نشان‌دهندۀ امتداد و گستردگی آن تفکر و بیانگر این مطلب است که سیر تفکر بشر سیری پیوسته و فرازمانی و فرامکانی است.

از مباحث مهم در اخلاق کیفیت حصول ملکات اخلاقی است. اما متاسفانه از جمله خلاهای مهم در حوزه دانش اخلاق عدم تبیین نظریات اخلاقی بر اساس مبانی نفس شناسی فلسفی است.ابن سینا تاحدودی از این امر مستثنی است. وی همانند سایر اندیشمندان ملکات اخلاقی را اکتسابی می‌داند و برای آن دلیل عقلی و نقلی اقامه نموده است. ابن‌سینا بر مبنای اصول خویش در نفس‌شناسی مانند؛ جوهریت نفس، تجرد ذاتی نفس، روحانیه الحدوث و البقا بودن نفس و حرکت استکمالی نفس به تبیین کیفیت پیدایش و زوال ملکات اخلاقی پرداخته است. وی نفس را جوهرِ مجردِ ذاتی می‌داند که در تعامل با بدن بوده و با استفاده از قوای مختلف، افعالی را از خود بروز می‌دهد که آن رفتار، حالاتی در نفس ظاهر می‌کنند و به علت تکرار آن اعمال و در اثر حرکت، آن حالات در نفس به ملکات راسخی تبدیل می‌گردند که استکمال عرضی نفس را در پی-دارند. اما مبانی انسان‌شناسی ابن‌سینا با ناسازگاری‌هایی همچون: ناسازگاری تجرد نفس با خالی بودن نفس از کمالات، ناسازگاری تجرد نفس با رویکرد اکتسابی بودن بر اساس مفهوم حرکت، ناسازگاری هدف اخلاق با حرکت در اعراض و عدم تغییر در ذات نفس و نیز عدم سنخیت نفس مجرد با بدن مادی مواجه می‌باشد. براین اساس رویکرد اکتسابی بودن ملکات به دلیل ناسازگاری با برخی از مبانی نفس شناسی ابن سینا مورد پذیرش نیست. در این پژوهش تلاش شده است تا ضمن بررسی و نقد رویکرد اکتسابی ملکات اخلاقی رویکردی جایگزین با عنوان نظریه انکشاف در ملکات اخلاقی مطرح شود.

صفت تکلم از صفات مشترک بین انسان و خدا است. در قرآن کریم و روایات نیز تکلم از اوصاف خدا قلمداد شده است. با اینکه کلام الاهی از مراتب مختلفی برخوردار است و تمام پهنهٔ هستی را شامل می‌شود اما اندیشوران اسلامی، از جمله اشاعره و معتزله، فقط به برخی از مراتبش توجه کرده‌اند. در نتیجه آیات و روایات به صورت صحیحی تبیین نشد و با دخالت انگیزه‌های سیاسی به خونریزی‌های فراوان در جهان اسلام انجامید. صدرالدین شیرازی بر اساس مبانی حکمت متعالیه مانند اصالت و تشکیک وجود، نظریه عقول و عوالم سه‌گانه وجود، از یک سو مدعی وضع الفاظ برای روح معانی شد و از سوی دیگر تحت تأثیر آیات و روایات، کلام الاهی را از انحصار کلام لفظی خارج کرد و چهار مرتبهٔ اصلی برای کلام الاهی ثابت کرد که عبارت‌اند از: ظهور کلام در عالم اسماء، عقل، مثال و طبیعت. تحلیل وی از حقیقت کلام الاهی می‌تواند تبیین کامل‌تری از آیات و روایات مربوط به کلام الاهی پیش نهد و در نزاع دامنه‌دار بین اشاعره و معتزله در این حوزه راه‌حل نویی مطرح کند.

مساله معاد جسمانی که یکی از مسائل مهم در حوزه فلسفه و کلام اسلامی است، ذهن بسیاری از اندیشمندان اسلامی را معطوف به خود کرده است. ملاصدرا از جمله اندیشمندانی است که در آثار مختلف فلسفی، براساس اصول یازده‌گانه‌ای از حکمت متعالیه به تبیین مساله معاد جسمانی پرداخته است. از جملۀ این اصول، تشکیک در مراتب وجود است که نقش مهمی در تبیین معاد جسمانی و پرسش‌های مرتبط با آن دارد. از سوی دیگر، نظر نهایی صدرالمتالهین در گذر از تشکیک در مراتب وجود به تشکیک در مظاهر تفسیر بسیاری از موضوعات فلسفی از جمله مساله معاد جسمانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مقاله تلاش شده است تا با رویکردی اجتهادی، خوانش جدیدی از مساله معاد جسمانی بر اساس وحدت شخصی وجود و تشکیک در مظاهر آن مطرح شود. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد که معاد مبتنی بر وحدت شخصی وجود، عبارت است از رفع کثرات وهمی در مرتبۀ ادراکی انسان.

دیوید بیسینگر از جمله فیلسوفان مدافع رویکرد انحصارگرایی است که در آثار متعدد خود تلاش کرده است تبیین جدیدی در دفاع از این رویکرد ارائه کند. هرچند بیسینگر به عنوان یک انحصارگرا ظاهر شده است، اما موضع متفاوت او در برابر پدیدۀ تنوع ادیان نسبت به سایر انحصارگرایان از یک سو و پذیرش برخی از مقدمات رویکرد کثرت‌گرایی از سوی دیگر سبب شده تا تبیین او از نظریۀ انحصارگرایی مورد تأمل و نقد قرار گیرد. در این پژوهش تلاش شده است تا ضمن تبیین نظریۀ بیسینگر و بررسی و نقد مبانی مورد نظر او، موفقیت این رویکرد در دفاع از انحصارگرایی مورد بررسی قرار گیرد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که برخی از مبانی مورد پذیرش او، از جمله فقدان معیارهای عینی برای ارزیابی تطبیقی ادیان، جایگزین کردن نقش تبیینگرانۀ گزاره‌های دینی به جای توصیف از واقعیت و برابر دانستن پیروان همۀ ادیان در دستیابی به منابع معرفتی، نظریۀ او را تا حد زیادی به رویکرد کثرت‌گرایی متمایل کرده است.

نورمن گیسلر اعتقاد دارد که دلیل گذار خدای ادیان ابراهیمی از هیأت تثلیثی به بلندای احدیت و صمدیت در قرآن، نفوذ اندیشۀ فلوطینی در آن بوده و همین امر سبب پیدایش گسست و ناپیوستگی توحیدی میان کتاب مقدس و قرآن شده است. وی از یک‌سو اندیشۀ بساطت مطلق ذات الهی را اندیشه‌ای فلوطینی و وارداتی در قالب واژگان احد و الصمد به قرآن می‌داند و از سوی دیگر رابطۀ صفات و ذات را ناگزیر از وقوع کثرت و نفی بساطت مطلق پنداشته است. در این مقاله ابعاد انتقادهای گیسلر از منظر حکمت صدرایی بررسی و به‌جای ادعای وارد کردن یا تحمیل بساطت بر آیات قرآن بر استنباط بساطت ذات الهی از طریق تحلیل فلسفی صفات الهی، همچون غنای مطلق، کمال مطلق، عدم محدودیت و زوال‌ناپذیری ذات الهی، به نفی همۀ انواع ترکیب من جمله ترکیب صفات و ذات و اثبات بساطت ذات الهی تأکید شده است.

در این مقاله عوامل مؤثر در رشد شخصیت و سبک زندگی کودک به‌صورت تطبیقی، از نگاه آدلر و اسلام بررسی شده است. ابتدا به مؤلفه‌هایی در نظریه سبک زندگی آدلر پرداخته شده و سپس همان مؤلفه‌ها از منظر آیات و روایات و دیدگاه اسلام به‌صورت عمیق‌تر مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این نوشتار با توجه به ضرورت و اهمیت موضوع سبک زندگی در شکل‌گیری شخصیت سالم درکودک، عوامل آن از نگاه روانشناختی و علمی آدلر بیان شده و در مقایسه با نگاه دینی و معنوی اسلام قرار گرفته است. بنابراین، دو دیدگاه همان گونه که نقاط مشترک زیادی داشتند، دارای نقاط افتراق نیز بودند. گرچه آدلر موضوعاتی مانند ترتیب تولد و سبک زندگی را ابداع نموده است؛ اما به‌صورت کلی، مفاهیم دارای انسجام کافی نبوده و برخی از آنها مثل نیروی خود خلاق، در تعریف خود ابهام دارند. این پژوهش، به روش تحلیلی _توصیفی و با هدف بررسی موضوع مهم سبک زندگی از نگاه علمی و دینی و نقش آن در تعالی شخصیتی کودک نگاشته شده است.

سبک زندگی سیاسی، شیوه های خاص مواجهه با مهم‌ترین وظایفی است که به جهت نیل به اهداف حاصل از باورها، عواطف و شرایط محیطی در ساحت زندگی سیاسی شکل می گیرد. هر سبک، متأثر از مبانی نظری و مولفه های است که آن سبک را از شیوه های متداول، متمایز می سازد. با توجه به شخصیت معاصر امام خمینی(رحمه الله) و اقدام بی‌نظیر ایشان در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی و رهبری آن، در این رساله تلاش شده است مهم ترین مبانی نظری سبک زندگی سیاسی و نیز شیوه های مواجهه با مهم‌ترین وظایف زندگی انسان در حوزه سیاست از منظر ایشان تبیین گردد. بررسی توصیفی ـ تحلیلی آثار امام نشان می‌دهد سبک زندگی سیاسی ایشان متاثر از مبانی نظری برگرفته از حکمت متعالیه، کلام اسلامی، فقه، سیاست، عرفان و حقوق است؛ علاوه بر این وجود مولفه‌هایی مانند ارایه راه کارهای روزآمد، انعطاف پذیری، ساختارشکنی سبب شده است تا شیوه مواجهه امام در حوزه چالش‌ها و مسایل سیاسی تبدیل به سبکی منحصر به فرد گردد.

بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 در آمریکا بحث مواجهه با اسلام و عقاید اسلامی برجستگی خاصی در محافل علمی یافته است. آثاری که به نقد و پاسخ به اسلام روی آورده اند گاهی توسط افراد غیر اندیشمند نگاشته شده است و بیشتر مباحث سیاسی اسلام را هدف قرار داده اند. در این میان کتاب «Answering Islam: The Crescent in Light of the Cross » «پاسخ به اسلام ، هلال در پرتو صلیب»نوشته نورمن گیسلر که با همکاری فردی که از اسلام به مسیحیت تغییر کیش داده است با نام مستعار عبد الصلیب نگاشته شده جامعیت بیشتری دارد. دکتر نورمن.ال.گیسلر استاد دانشگاه و دفاعیه پرداز مسیحی در حال حاضر رئیس مدرسه عالی پروتستان انجیلی جنوبی است و پیش از این رئیس دپارتمان فلسفه دین در مدرسه انجیلی در دیرفیلد ایلی نویز آمریکا و رئیس دپارتمان فلسفه در ترینیتی کالج و استادیار انجیل و کلام استدلالی مسیحی در کالج انجیل دیترویت بوده است. او نویسنده کتاب فلسفه دین ترجمه دکتر آیت اللهی و نیز یکی از مولفین کتاب مقدمه عمومی به انجیل است.وی کتاب را چند سال قبل از این حادثه با عنوان پاسخ به اسلام نگاشته بود که پس از 11 سپتامبر ویرایش دوم آن را منتشر می کند .گیسلر در مقدمه کتاب خود فروش42هزار نسخه ای کتابش را نشانه تاثیر گذاری اثرش می‌داند که نیمی از آن مربوط به بعد از 11 سپتامبر است. گیسلر این کتاب را برای مخاطب و جامعه مسیحی نگاشته است لذا سعی نموده در هنگام قضاوت نهایی به برتری دیدگاه مسیحیت اشاره نماید. این برتری را در مباحث توحیدی آشکارتر بیان نموده است زیرا کلام اشعری را دارای ایرادات گوناگونی می‌داند. در اندیشه ناشناخته بودن ذات الهی سخت مناقشه نموده و همین اندیشه را مسبب به وجود آمدن برخی عقاید باطل در کلام اکثریت می‌داند. در بحث محمد(ص) دلایل اثبات نبوت ایشان را رد نموده و منشأ الهی خطاب محمد(ص) را انکار نموده و نبی اکرم را عاجز از آوردن معجزات طبیعی می‌داند و اعجاز قرآن را نیز فاقد دلیلی منطقی بر منشا الهی آن می داند.گیسلر اذعان می‌نماید که اگر قرآن به عنوان آخرین و کاملترین وحی الهی اثبات گردد می‌تواند دلیل بر درستی اسلام و بطلان ادعای مسیحیت باشد. لذا گیسلر تمام توان خویش را در انکار منشأ الهی داشتن قرآن به کار می‌گیرد. هدف رساله پاسخگویی به گیسلر با اتخاذ رویکرد صدرایی می‌باشد. از آنجا که حکمت متعالیه پشتوانه فلسفی مبانی توحیدی و اسلامی است و ظرافت‌ رهاوردهای آن می‌تواند گره از اساسی‌ترین چالش‌های پیش‌روی بگشاید لذا شایسته است متناسب با سطح انتقادات گیسلر به راه‌گشایی‌های حکمت صدرایی پرداخته شود. استناد به آثار صدرالمتالهین مانند مبدا و معاد، حمکه متعالیه، شواهد الربوبیه، تفسیر قرآن و غیره. و از شارحان معاصر به آثاری از علامه طباطبایی همچون تفسیر المیزان، نهایه الحکمه، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه و غیره و آثاری از آیت الله جوادی آملی همچون تفسیر تسنیم،رحیق مختوم ، دین شناسی، وحی و نبوت در قرآن ،توحید در قرآن و آثاری از شهید مطهری همچون شرح منظومه، آشنایی با قرآن،خاتمیت،مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی و غیره از برجسته‌ترین استنادات این رساله در اتخاذ رویکرد صدرایی است. بررسی مناقشات گیسلر نشان دهنده برخی ضعف‌های شناختی و روشی در کار گیسلر است. ضعف‌های شناختی شامل عدم آشنایی با دستاوردهای مسلمین در وضع و تفکیک اصطلاحات، عدم آشنایی با نگاه استدلالی و انتقادی مسلمین در تحلیل مبانی نظری اسلام، عدم آشنایی با علوم ابزاری مسلمین در مواجهه با متن قرآن و حدیث، عدم شناخت دلایل بساطت ذات الهی، عدم شناخت اندیشه حسن و قبح عقلی و مزایای آن ، عدم شناخت مراتب شناخت ذات خدا، عدم شناخت مزایای اندیشه امر بین الامرین، عدم شناخت دانش نقد حدیث در اسلام، عدم تقریر صحیح دلایل اثبات نبوت خاصه، عدم شناخت چگونگی یقین نبی به منشأ الهی وحی، عدم شناخت دانش قوائد تفسیر در اسلام، عدم شناخت دلایل یقینی بودن دلالت معجزه، عدم شناخت تقریر صحیح دلایل اعجاز قرآن ،عدم تبیین حد و معیار شگفت انگیزی و تحدی ناپذیری قرآن می‌باشد. همچنین ضعف‌های روشی شامل عقب‌گرد تاریخی در مناظرات مسیحیت و اسلام به روش جدلی و مدرسی، فقدان تقریر صحیح مبانی، فقدان معیار مشخص در نقد، عدم رعایت نقل معتبر، نتیجه گیری کلی از موارد جزئی، تلقی کلام اکثریت به عنوان کلام اسلامی، عدم ورود به مباحث مبنایی مورد نیاز می‌باشد. این کتاب تاکنون با پاسخ و نقدی مواجه نشده است لذا به جاست که با بررسی مناقشات مطرح شده در آن ضمن ارائه تصویر صحیحی از مبانی اصیل اسلام ، از نظر گاه اندیشه ناب شیعی پاسخ هایی ارائه گردد.

«کلام الهی» از جمله موضوعات بسیار مهم در الهیات اسلامی است. اندیشمندان دینی با تاثیرپذیری از آیات قرآن و روایات معصومان «علیهم السلام» به تبیین کلام الهی پرداخته و دیدگاه‌های متعددی درباره‌ی آن دارند. پرسش اصلی این پژوهش بازخوانی آراء ملاصدرا در تبیین کلام الهی و میزان تاثیرپذیری او از آیات و روایات است. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که آراء ملاصدرا همخوانی خوبی با آیات و روایات دارد. از آنجا که ملاصدرا معنای کلام را آشکار ساختن نهان و باطن می‌داند، ازاین‌رو تحقق کلام الهی وابسته به حروف و الفاظ نیست و اطلاق کلام به موجودات عالم طبیعت، مثال، عقل و حتی مظاهر عالم اسماء، اطلاقی حقیقی است. تبیین ملاصدرا از حقیقت و مراتب کلام الهی سازگاری خوبی با آیات و روایات دارد؛ اما در تبیین «قدم یا حدوث» و «ذاتی یا فعلی» بودن کلام الهی قرابت کمتری احساس می‌شود. به طوری که در آیات و روایات کلام الهی حادث و فعلی است اما طبق تبیین ملاصدرا برخی مراتب کلام الهی حادث و فعلی بوده در حالی که برخی مراتب دیگر قدیم و ذاتی هستند.