جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاضي سعيد قمي شيعي و موسي‌بن ميمون يهودي، در دو اثر مهم خويش، يعني شرح توحيد صدوق و دلالهًْ الحائرين، بر تباين همه‌جانبه ميان آفريدگار و آفريدگان پاي مي‌فشارند؛ ازاين‌رو، ذات مقدس الهي را از هرگونه صفتي پيراسته مي‌دانند و وجود هرگونه صفت ثبوتي را براي ذات خداوند رد مي‌کنند. به‌باور ايشان، اعتقاد به صفت براي ذات الهي، چه آن صفت عين ذات باشد و چه زائد بر ذات، به نوعي تشبيه، ترکيب در ذات و به تکثير قدما مي‌انجامد و از شرک و الحاد در اعتقاد سر در مي‌آورد. ديدگاه هر دو دانشمند در بحث وجودشناسي صفات را، مي‌توان همان نظريه نيابت و خلو ذات از صفات دانست؛ گرچه در استدلال بر اين مدعا، ميان آنها تفاوت‌هاي اندکي به چشم مي‌خورد. به‌باور قاضي سعيد، اين نظريه، مقتضاي پيروي از رهنمودهاي اهل‌بيت عليه السلام در معرفت ذات الهي است و دلايل عقلي نيز اين مدعا را اثبات مي‌کند. از ديدگاه وي، در متون ديني، پيامبران و معصومان عليه السلام براي رعايت حال عوام مردم، صفاتي براي خداوند متعال بيان کرده‌اند، وگرنه خداوند از داشتن هرگونه صفتي پيراسته است. گفتني است که مبناي نفي صفات از ذات الهي، باعث شده هر دو متفکر در تفسير صفات وارد شده در متون ديني، روشي سلبي در پيش گرفته و صفات ثبوتي ذاتي را به صفات سلبي برگردانند و در معناشناسي صفات، مسلک الاهيات سلبي را برگزينند.

ابن‌کُلّاب، با تفکیک کلام الهی به «لفظی و نفسی»، قائل به «وحی معنایی» بوده و الفاظ را لباس بشریِ وحی شمرده است. او در بحث از ماهیت کلام، بر این نظر است که کلام فقط بر معنا اطلاق می‌شود و استعمال آن دربارۀ لفظ، از روی مجاز است. وی کلام را همچون اشاعره بر علم قدیم الهی حمل می‌کرد و صورت ملفوظ آن را پوششی کاملاً بشری می‌شمرد. اما به کار رفتن مشتقات مادۀ «نزل» در قرآن که بر نزول لفظیِ قرآن دلالت دارد؛ نهی از تعجیل پیامبر‌‌(ص) در تکرار قرآن و هم‌چنین استعمال واژگان «تلاوت»، «قرائت» و «ترتیل»، که بر خواندن متنی بر پیامبر صراحت دارد؛ صراحت قرآن بر ‌یک‌جانبه بودن وحی و دلایل دیگر نشان می‌دهند که متن لفظی قرآن، همان گزاره‌هایی است که بی‌کم‌و‌کاست بر پیامبر(ص) نازل شده است. این مقاله از نوع تحقیقات بنیادین است که با روش توصیفی تحلیلی به این موضوع می‌پردازد.

چکیدهتاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی تا قبل از روی کارآمدن سلسله‌ی پادشاهی صفوی و برای برهه‌ای کوتاه در زمان آل بویه، هیچ گاه شاهد حاکمیت دولتی شیعی مذهب نبوده است. در حقیقت می‌توان گفت پس از نه قرن از زمان ورود اسلام به ایران و با روی کار آمدن صفویان می‌توانیم شاهد احیای هویت ملی و ارزش‌های باستانیو همچنین حاکمیت مذهب تشیع و پیوند با تصوف و سیاست در ایران باشیم. در این پژوهش تأثیر تشیع بر گونه‌های مختلف هنر بررسی خواهد شد. به منظورجمع‌آوری اطلاعات، از روش توصیفی-تحلیلیاستفاده شده و ضمن مطالعه تحقیقات گذشته و بررسی آثار هنری عصر صفویه از جمله مجموعه فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی و سلطان علی در اردهال میزان و چگونگی تاثیر اندیشه‌ی تشیع در این آثار را مورد مطالعه و شناسایی قرار داده و بدین ترتیب تاثیرات متقابل هنر و اندیشه شیعی را در عصر صفویه بررسی نموده است

بیش از یک ‌دهه از تصویب و تأسیس رشته دانشگاهی شیعه‌شناسی در ایران می‌گذرد. رشته‌ای که رویکرد اصلی خود را رویکردی اجتماعی معرفی کرده و در زمان نسبتاً کوتاهی، به خوبی توانسته خود را به جامعه علمی کشور بشناساند و به همین‌ جهت، مراکز و مؤسسات دانشگاهی فراوانی این رشته را تأسیس نمودند. اما سؤال اصلی این است که چرا به‌رغم تعریف اولیه رویکرد اجتماعی و نیز معرفی مناسب آن به فضای دانشگاهی کشور، گرایش جامعه‌شناسی این رشته عملاً توسعة جدی نیافته است؟ در بخش اول مقاله، معرفی اجمالی این رشته و سپس گزارشی از وضعیت آن در دانشگاه‌های ایران آمده است. در بخش دوم نیز تلاش شده به سؤال فوق پاسخ داده شود. تحلیل‌ها نشان از آن دارد که دیدگاه حوزویان درباره علوم ناظر به واقع به طور عام و درباره جامعه‌شناسی به طور خاص، آن است که این علوم از علوم حوزوی نبوده و از «احصائیات» به شمار می‌آید که از درجه اول اهمیت برخوردار نیستد. دانشگاهیان نیز مجموعه شیعه‌شناسی را از وظایف حوزویان به شمار آورده، و از ورود در این عرصه چالش‌برانگیز اجتناب کرده‌اند. در نگارش بخش اول این مقاله، از روش مصاحبه استفاده شده و بخش دوم آن نیز با روش تحلیلی به نگارش درآمده است.

چکیده شیعیان به عنوان پیروان یکی از دو شاخه اصلی دین اسلام، تاریخی به درازای تاریخ اسلام دارند و در این قرون متمادی میراثی بسیار ارزشمند برجای گذارده‌ و بخش‌های مهمی از این میراث کهن را در منابع و آثار خویش معرفی نموده‌اند. بخشی از این میراث را می‌توان در تولید علوم گوناگون و نقش‌آفرینی در پیشبرد دانش‌های مختلف نشان داد. دانش کلام یکی از مهم‌ترین علوم اسلامی به شمار می‌آید که به یقین، شیعیان در تأسیس و توسعه آن نقشی چشمگیر داشته‌اند. دانشمندان فراوانی تلاش کرده‌اند این نقش‌آفرینی را توصیف کنند که در این نوشتار سعی بر آن است تا دیدگاه‌های برخی از مستشرقان در این باره جمع‌آوری گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که از نگاه نویسندگان ویراست دوم «دائرة‌‌المعارف اسلام»، شیعیان در تأسیس و گسترش علم کلام چه نقشی داشته‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که مستشرقان نیز معتقدند عالمان شیعه از چند جهت در توسعه دانش کلام تأثیرگذار بوده‌اند که یکی از مهم‌ترین جهات آن، ارائه موضوعات، مسائل، تبیین‌ها و تئوری‌های جدید در این علم بوده است. از نظر مستشرقان شیعیان در جهت تبیین عقاید اختصاصی خویش توانستند با ابداع مسائل جدید و ارائه تبیین‌های بدیع، علم کلام اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. در عقاید مشترک با اهل‌تسنن همچون توحید، عدل، ایمان و... تبیین‌ها و تفسیرهای متمایزی ارائه کردند و در عقاید اختصاصی خویش همچون امامت و فروع آن، مسائل بکری را به دانش کلام افزودند. این مسائل اختصاصی را می‌توان اصلی‌ترین امتیاز شیعیان در علم کلام تلقی کرد و اختصاصات اعتقادی دیگر همچون تقیه، بدا، رجعت و... را نیز به نوعی متأثر از امامت شیعی دانست.

چکیده:ولایت‌ فقیه از اهمیت ویژه‌ای در عصر غیبت امام معصوم برخوردار می‌باشد به همین دلیل دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن در میان بزرگان و فقها مطرح شده است، بحثی است که به حاکمیت و مالکیت خداوند ارتباط دارد و به عنوان طرحی برای اداره جامعه در نظریه سیاسی شیعه در میان فقها و علما مطرح بوده است و در همه دوره‌ها مورد بحث قرار گرفته و از جنبه‌های مختلف قابل بررسی می‌باشد. این پژوهش با هدف مقایسه میان آرای کلامی آیت‌الله محمدتقی‌ مصباح یزدی در بحث ولایت ‌فقیه که مشروعیت حاکمیت فقیه را به اذن الهی وابسته می‌داند، به این صورت که اصل حاکمیت از نظر ایشان مختص به خداوند است و این حق را به پیامبر و امام معصوم واگذار کرده همین طور با نصب عام توسط معصومین در غیبت کبری به ولی فقیه واگذار شده است و دیدگاه آقای مهدی حائری یزدی که اراده مردم را دلیل بر مشروعیت حاکمیت دانسته و معتقد است حاکم باید منتخب مردم باشد، با استفاده از نظریه وکالت و مالکیت خصوصی مشاع و اینکه ولی فقیه را مسئول اجرای احکام می‌داند نه مسئول سیاسی، انجام شده است. از نتایج به دست آمده در این پژوهش می‌توان به موارد اختلاف و اشتراک زیر اشاره کرد: نقطه اشتراک، ضرورت عقلی وجود حکومت و قانون در جامعه از دیدگاه هر دو اندیشمند است. اما بعضی از نقاط اختلاف، اختلاف در با‌هم بودن ولایت فقیه و جمهوری بودن یک نظام، که آقای حائری یزدی این با هم بودن را متناقض می‌داند و آیت الله مصباح یزدی به چنین تناقضی در این مسأله معتقد نیستند، پیشینه ولایت فقیه هم مورد اختلاف است آقای حائری یزدی پیشینه طولانی برای این نظریه قائل نیستند در‌حالی که آیت الله مصباح یزدی پیشینه آن را دوران حضور امامان معصوم می‌دانند. بنابراین ولایت‌ فقیه جامع الشرایط در بُعد سیاسی از نظر هر دو اندیشمند پذیرفته نشده است، مبنا و دلیل هر یک برای این ولایت‌ متفاوت است. مطالب مربوط به بحث ولایت فقیه در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای، جمع آوری و سپس مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. کلید واژه: ولایت‌ فقیه، حکومت دینی، محمد تقی مصباح یزدی، مهدی حائری یزدی

پایان نامه حاضر با موضوع «ترجمه، نقد و بررسی آموزه های اعتقادی تشیع امامی در کتاب (اسلام شیعی) یان ریچارد» در تلاش است تا مجموعه ای از آموزه های اعتقادی شیعیان امامی را که در جهان غرب مطرح می شوند، واکاوی نماید. بی شک اصلاح نگاه مستشرقین و بیان نقاط ضعف و خطاهای تشخیصی، منجر به روشن شدن چهره واقعی تشیع برای جهانیان خواهد شد. در راستای همین هدف، کتاب «اسلام شیعی» اثر یان ریچارد انتخاب گردید و در این مجال ابتدا سه بخش از ابتدای کتاب (۷۶ صفحه) با موضوع خاندان پیامبر، اسطوره های شیعی، عرفان و تصوف، انشعابات موجود در تشیع، زیارتگاههای شیعی، زندگی اجتماعی شیعیان و آموزه های اعتقادی تشیع امامی ترجمه شده و سپس گزاره‌های ناظر به کلام شیعه از آن استخراج و به صورت خلاصه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. اشکالات و ایرادات نویسنده در دو بخش روشی و محتوایی به نقد کشیده شده است. عمده نقد ها به لحاظ روشی در باب ساختار، موضوع و روش ارایه گردید و به لحاظ محتوایی نیز پیرامون افتراق شیعه و سنی (منشا پیدایش تشیع)، کلیت تصویر ارایه شده، نوع نگاه نویسنده به تشیع، اختصاصات اعتقادی شیعیانو بررسی صحت و سقم آموزه‌های گزارش شده، با محوریت پاسخ به سوالات فرعی تنظیم گردید. یافته‌های ما حاکی است یان ریشار گزارشی پراکنده از تشیع ارائه داده و بنا نداشته تصویری کامل و یا حتی تصویری کلی از عقاید شیعی ارائه دهد. اما گزاره‌های پراکنده او از تشیع به صورت نسبی قابل پذیرش است. گرچه نمی‌توان از خطاهای موردی او نیز چشم‌پوشی کرد. روش ترجمه، ترجمه روان تحت‌اللفظی با تعهد به متن و پرهیز از ترجمه آزاد بوده و روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی به ضمیمه نقد بوده است. اطلاعات به روش کتاب‌خانه‌ای جمع آوری شده و پس از آن مقایسه اطلاعات ارائه شده از سوی نویسنده با متون کلاسیک و معتبر عقاید امامیه، (متونی چون اوایل المقالات و تصحیح الاعتقاد شیخ مفید، اعتقادات شیخ صدوق، امالی شیخ صدوق و خصال شیخ صدوق، گوهر مراد لاهیجی، مواقف عضد الدین ایجی، تسلیک النفس علامه حلی، تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی، مقاصد تفتازانی و... ) صورت گرفته است.

با نظر بر آراء مستشرقان و پژوهندگان غربی در خصوص موعود گرایی شیعی در دوران معاصر متوجه تفاوت های متعدد آراء ایشان در زمینه ی مهدویت شیعی باآراء متکلمان برجسته شیعه می شویم.در دوران معاصر به خصوص پس از انقلاب اسلامی ایران پژوهندگان غربی با رویکردهای متفاوتی به موضوع موعود گرایی در تشیع و آثار و نتایج آن پرداخته اند که در این بین رویکردهای سیاسی، اجتماعی، کلامی و تاریخی سهم بیشتری دارند. در این رساله اهتمام براین موضوع بود که آراء و برخی از شبهات اصلی مهدویت از ناحیه برخی ازمستشرقان همچون دکتر ساچدینا را با رجوع به منابع اصلی بطور تطبیقی پاسخ دهیم و همچنین زمینه را برای پژوهش های بیشتر فراهم کنیم.

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین شیعه شناسان دوره معاصر است. آثار وی، برخلاف بسیاری از آثار اسلام شناسان و شیعه شناسان مغرب زمین، در شناخت و توصیف ابعاد گوناگون اسلام بسیار موفق بوده، به طوری که حتی جوامع اسلامی و شیعی نیز آثار وی را می پسندند و می پذیرند. به نظر می رسد سهم بالایی از این موفقیت به دلیل توجهی است که او به نکات روش شناسانه دارد. آثار وی در مطالعات شیعی، در مقایسه با آثار دیگر شیعه شناسان غربی، نقاط قوت یا ویژگی های پژوهشی خاصی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: توجه به منابع اصیل و معتبر اسلامی و شیعی، تفکیک موضوعی و روشی منابع، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه ها، فهم آموزه ها در راستای یک نظام فکری، اشراف نسبتاً کامل به ابعاد گوناگون اسلام، شناخت دقیق دانشمندان و آثار معتبر ایشان، و نیز تسلط به زبان عربی، که مادلونگ با بهره گیری از آنها توانسته است توجه مسلمانان و شیعیان را به آثار خود جلب کند و حتی تحسین ایشان را برانگیزد. رعایت کردن نکات فوق باعث شده است او را از جرگه مستشرقان مغرض و جاهل جدا کنند و در میان پژوهش گران منصف جای دهند. این مقاله روش ها و منابع مورد استفاده و نیز شیوه های پژوهشی مادلونگ را، در معرفی تشیع به جوامع غربی، می کاود و ضمن مقایسه آن با آثار برخی دیگر از شیعه شناسان می کوشد تمایز و برتری آثار وی را نشان دهد.

رساله حاضر با موضوع «بررسی و تحلیل دیدگاه ویلفرد مادلونگ درباره عقاید امامیّه»، در تلاش است تا مجموعه‌ای از آموزه‌های اعتقادی شیعیان امامی را که در فضاهای دانشگاهی غربی بیان می‌شوند واکاوی نمایند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تحولی که به دنبال آن در جامعه جهانی ایجاد شد، توجّه بسیاری از اندیشمندان و حتّی مردمان عادی را به شیعیان که ساکنان اصلی این سرزمین بودند جلب کرد. تعداد قابل توجّهی از استادان دانشگاه‌ها در تلاشند با اندیشه‌های این گروه آشنا شوند و حتّی آنها را به دنیا معرفی نمایند. به یقین، ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین استادان شیعه‌شناس غربی است که هنوز کرسی‌ تدریس او در موضوعات گوناگون شیعی، از موثرترین کرسی‌های شیعه‌شناسی در غرب به شمار می‌آید. وی در خلال حدود هفتاد سال پژوهش و تدریس در موضوعات شیعی موفّق شده است حجم قابل توجّهی از اعتقادات شیعیان را در مناطق گوناگونی از دنیا معرفی و تدریس نماید و البته شاگردانی را بپروراند که ادامه دهندگان راه او باشند. این رساله در صدد است آثار این استاد برجسته عرصه شیعه‌شناسی را بررسی نموده و عیار اعتبار گزارش‌های او را به دست آورد؛ نقاط ضعف را تذکر دهد و از نقاط قوت آن استفاده نماید. به همین جهت، مجموعه‌ پژوهش‌ها و آثار ویلفرد مادلونگ را در خصوص شیعیان امامی جمع‌آوری نموده و با منابع دست اوّل و کاملاً معتبر امامی مقایسه کرده است و در نهایت به این نتیجه رسیده که مادلونگ گزارش‌گری با انصاف و مقید به روش‌های پژوهشی است که اولاً گزارش نسبتاً کاملی از اعتقادات خاص شیعیان امامی ارائه کرده و ثانیاً می‌توان گزارش‌های او را منطبق با آثار معتبر شیعیان امامی دانست و ثالثاً در شیوه‌ها و روش‌های پژوهشی خود، دارای امتیازاتی است که برای تمام شیعه‌پژوهان قابل استفاده است.