جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ساختار علم ارسطو استنتاجی است و به مقدماتی نیاز دارد که از طریق استنتاج به دست نیامده باشند. بنابراین، شناخت ‏مقدمات علم مرحله مهمی در پژوهش‌های علمی به‌حساب می‌آید. ارسطو در تحلیل‌ها و توپیکا دو روش استقراء و ‏جدل را برای این مرحله پیشنهاد می‌کند. شارحان ارسطو دراین‌باره اختلاف‌نظر دارند. به عنوان نمونه، بولتن استقراء و ‏اروین جدل را ترجیح می دهد. مطابق تفسیر بولتن ارسطو فیلسوفی تجربه‌گرا است که از داده‌های جزئی محسوس ‏آغاز می‌کند و به کمک استقراء به شناخت اصول کلی علم می‌رسد. اروین معتقد است پژوهش‌های ارسطو، به‌مثابۀ ‏فیلسوفی عقل‌گرا، از دسته خاصی از مشهورات آغاز می‌شود و اصول علم از طریق نوع خاصی جدل شناخته می‌شود. ‏در این مقاله تفاوت‌های دو تفسیر بولتن و اروین، ناظر بر موضوع روش شناخت اصول علم، را نشان می‌دهیم. سپس ‏برخی از مهم‌ترین اشکالات تفسیر ایشان را بررسی می‌کنیم و در پایان پیشنهادهایی برای رسیدن به تفسیر مطلوب ارائه ‏می‌دهیم.‏

ارسطو در تحلیل ثانی، الف.2 اصل‌های علم را معرفی می‌کند. او در تحلیل ثانی، الف.10 سه دسته از مبانی علم را ‏توضیح می‌دهد. به نظر می‌رسد میان تقسیم‌بندی ارسطو در الف.2 با سه دسته مبانی ‏علم در الف.10 ناسازگاری وجود ‏دارد. همچنین، روشن نیست کدامیک از انواع اصل‌ها و مبانی علم می‌تواند همۀ ‏ویژگی‌های مقدمۀ علم را داشته باشد. ‏این مقاله دشواری‌هایی که در رابطه با تفسیر متن‌های مذکور به وجود می‌آید را بیان ‏می‌کند؛ انواع مبانی علم نزد ارسطو ‏را توضیح می‌دهد؛ نشان می‌دهد تنها دسته‌ای از مبانی که به فرض هستی و چیستی موضوع ‏علم می‌پردازند می‌توانند ‏به عنوان مقدمۀ علم به حساب آیند. در این راستا، لازم است میان مقدمات علم، مبانی علم و آگاهی پیشین ‏نزد ارسطو ‏تمایز قائل شد. به کمک این تمایز، و نکاتی از متن‌های دیگر تحلیل‌ثانی، می‌توان به دشواری‌های مربوط پاسخ داد ‏و به تفسیر سازگاری میان الف.2 و الف.10 رسید. تفسیر مطلوب کمک می‌کند فهم درستی از معرفت‌شناسی ارسطو و ‏مبانی معرفتی او حاصل گردد.‏

اخلاق پزشکی از موضوعات مهم حوزه بهداشت و سلامت در امر آموزش، پژوهش و درمان است. تقویت فضایل اخلاقی پزشکان از دیرباز مورد توجه حکیمان بوده و همواره در نگاشته های طبی و فلسفی خود، بخشی را به آن اختصاص می داده اند. رشد و گسترش فناوری در حوزه های زیستی و درمانی، مسایلی فراتر از رابطه پزشک و بیمار را پیش روی جامعه پزشکی قرار داده، که حل مطلوب آنها بدون درک درست از رویکردهای فلسفی و دینی در حوزه اخلاق، امکان‌پذیر نیست. در این میان، رویکرد اصول‌گرایی، چهار اصل اتونومی، سودمندی، عدم ضرر رسانی و عدالت را برای حل مسایل اخلاق پزشکی پیشنهاد می‌کند. این رویکرد، از مبانی فلسفی سکولار برآمده و در درون خود از جامعیت و انسجام لازم برخوردار نبوده و در تعارضات اخلاقی نیز کارآمد نیست. در بررسی این اصول با مبانی اسلامی، نقاط ضعف و قوت هر یک روشن و دیدگاه اسلام درباره هر کدام، با استناد به آیات و روایات تبیین شده است. اتونومی، با نگاه وظیفه‌گرایانه، جلب رضایت بیمار را وظیفه پزشک می‌داند و آن را اصل خدشه‌ناپذیر اخلاق پزشکی می‌شمرد. اما در فرهنگ دینی، در صورت تعارض میان خواست بیمار و حکم خدا، عمل به حکم خدا برای تحصیل خشنودی او مقدم است . سودمندی که از نگاه پیامدگرایی برآمده است، سودمند بودن عمل برای بیمار را کافی می داند؛ با آنکه در اخلاق اسلامی، حُسن فعلی بدون داشتن حُسن فاعلی ارزش اخلاقی ندارد، گرچه برای بیمار سودمند است. عدم ضرر رسانی، سومین اصل از اصول اخلاق پزشکی نوین است که البته در تعارض با اصل اتونومی، کارایی خود را از دست می‌دهد و لذا اتانازی و سقط جنین، که مباشرت یا مشارکت در گرفتن جان بیمار یا نوزاد است، به استناد اتونومی مجاز می شود. اما در فرهنگ اسلامی، قواعد نفی ضرر، نفی حرج و اضطرار بر همه احکام حاکم است و حتی وظایف دینی در صورت ضرری بودن، با تخفیف یا تعطیل روبرو می‌شوند. عدالت در توزیع منابع، امکانات و خدمات بهداشتی درمانی، مورد تأکید اخلاق پزشکی نوین است. اما آموزه-های دین، عدالت به معنایی فراتر و گسترده‌تر را مورد توجه قرار داده، همه انسانها را در برخورداری از حق حیات و سلامت برابر شمرده و رعایت مساوات در حقوق اجتماعی را وظیفه حاکمان در برابر مردم دانسته است. پس از نقد و بررسی اصول چهارگانه از منظر اسلام، سه فضیلت تقوا، احسان و امانتداری، از مجموع فضایل اخلاق اسلامی استخراج و استنباط گردید که هدف و مقصود نهایی از تدوین این پایان نامه نیز همین امر بوده است. تقوا، جامع‌ترین فضیلت اخلاق اسلامی است که در واژگان قرآن بیش‌ترین فراوانی را دارد و ملاک کرامت و شرافت انسان، نزد خداوند شمرده می‌شود. برخورداری از این فضیلت، عامل پیشگیری از برخی مشکلات و راهگشای بسیاری از معضلات اخلاقی در حوزه درمان است. احسان، کاربردی‌ترین فضیلت اخلاقی است که منشأ خدمت، خیرخواهی و خیر رسانی با انگیره الهی می‌شود و در ارائه خدمات درمانی، بسیار کارآمدتر از اصل سودمندی است. احسان شمردن حرفه پزشکی، آن را مشمول قاعده‌ای می سازد که در روابط پزشک و بیمار نقش تعیین کننده‌ای دارد.امانت‌داری، عام‌ترین فضیلت اخلاقی است که گستره آن در حوزه درمان، رعایت صرفه و صلاح در اموال عمومی، عدالت در توزیع امکانات و منابع انسانی، مسئولیت‌پذیری حرفه‌ای، حفظ محیط زیست، مراقبت از جسم و ناموس بیمار، رازداری و حقیقت‌گویی را در بر می‌گیرد. امانت‌دار بودن، پزشک را بهره‌مند از قاعده استیمان می‌سازد که در منابع فقهی مطرح گردیده است.

طرّاحی هوشمند، به عنوان ایده قائل به وجود طرح و تدبیر در پس شگفتی های طبیعت، شیوعی فراگیر در تاریخ اندیشه بشر داشته و مشاهده شگفتی های طبیعت همواره انسان را با این پرسش مواجه می کرده که آیا این ویژگی های غریب، دلالت بر وجود طرح و تدبیر و در نتیجه، طرّاح و مدبّر می نماید یا این که تنها یک تصادف کور منجر به شکل گیری چنین ویژگی هایی شده است؟ امروزه عنایت به این ایده، با توجّه به یافته های علوم جدید، به خصوص علوم زیستی و کیهان شناسی، افزایش نیز یافته است؛ به گونه ای که شاید بتوان درگیری در این حوزه را جدّی ترین نزاع معاصر میان متألّهین و ملحدین به حساب آورد. در طول تاریخ اندیشه بشر، نقض و ابرامات بسیاری ناظر به ایده طرّاحی هوشمند روی داده و از این میان، یکی از متأخّرترین و جدّی ترین انتقادهای مطرح بر این ایده، متعلّق به الیوت سابر -فیلسوف علم مشهور معاصر- است. سابر، طرّاحی هوشمند را واجد شرط آزمون-پذیری و در نتیجه ورود به عرصه علمی و تحقیقاتی نمی داند. او در اثبات این مدّعا، طریقی جدید نسبت به راه متعارف تجربه گرایان را پیموده و حتّی در این مسیر با پاسخ به برخی از انتقادات جدّیِ تاریخی به برهان طرّاحی هوشمند، به انتقاد اصلی خود منتقل می شود. اگر بتوان با ارائه تقریری قیاسی از برهان طرّاحی هوشمند، ضرورت وجود طرّاح هوشمند را نشان داد، پاسخی مبنایی و شکننده به موضع سابر داده شده است. همچنین، ارائه تقریر احتمالاتی معتبر و مبرّای از انتقادهای سابر می تواند پاسخی دیگر به رویکرد و مواضع او در نظر گرفته شود. علاوه بر این دو، طبیعت گرایی روش شناختی و داروینیسم، به عنوان ارکان موضع ایجابی سابر در قبال طرّاحی هوشمند، با مشکلات و ایراداتی مواجه هستند که توجّه به این اِشکالات، آنها را از جایگاهی که سابر برای آنها قائل است، به زیر خواهند کشید. به نظر می رسد با توجّه به آموزه های حکمت اسلامی و استفاده از تلاش های معاصر در این زمینه، می توان ایده های سابر را در مواضع یاد شده به چالش کشید.

معیارهای مختلفی برای تمایز طبیعی و ناطبیعی در فرا اخلاق ارائه شده است. شیفر- لَندَئو ابتدا ادعا می‌کند که ویژگی‌های طبیعی آن دسته از ویژگی‌ها هستند که در رشته‌های علمی بکار می‌روند‌‌‌، ولی این تعریف‌‌‌‌‌‌، اولاً جامع نیست‌‌‌ و ثانیاً، دارای ابهام است. بر اساس معیار دوم وی‌‌‌‌‌‌، باید دو فهرست تهیه شود. نخستین فهرست شامل واژه‌هایی است که اکثر افراد‌‌‌‌‌‌، آن‌ها را طبیعی می‌دانند. واژه‌هایی که در فهرست اول جای نمی‌گیرند‌‌‌‌‌‌، به فهرست واژه‌های ناطبیعی منتقل می‌شوند. این معیار نیز کمکی به تشخیص امور طبیعی از ناطبیعی نمی‌کند. اگر بخواهیم دیدگاه شیفر- لَندَئو را حفظ کنیم‌‌‌‌‌‌، با کمک اخلاق هنجاری می‌توان معیاری برای ویژگی‌های طبیعی یافت. مثلاً‌‌‌‌‌‌، با پذیرش «اصل انسانیت» کانت به‌عنوان یک واقعیت ناطبیعی‌‌‌‌‌‌، آن دسته از ویژگی‌های توصیفی که مصداق رعایت این اصل هستند‌‌‌‌‌‌، می‌توانند ویژگی‌های پایه برای ویژگی‌های اخلاقی باشند‌‌‌، ولی با اقامۀ یک نقد جدّی به فرااخلاق شیفر- لَندَئو و پذیرش دیدگاه‌هایی که از این نقد مصون‌اند‌‌‌‌‌‌، می‌توان معیاری برای تمایز طبیعی و ناطبیعی در فرا اخلاق یافت. یکی از این دیدگاه‌ها‌‌‌‌‌‌، دیدگاه فیتزپاتریک است که بر اساس آن بسیاری از جنبه‌های جهان که قابل تحقیق تجربی هستند‌‌‌‌‌‌، ذاتاً لبریز از هنجار نیز هستند. از این‌رو، جهان تجارب انسانی‌‌‌‌‌‌، جهانی دو جنبه‌ای است؛ یکی از این جنبه‌ها طبیعی و دیگری ناطبیعی است.