جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه بی‌‌بدیل پیامبر اسلام حضرت محمدJ و امتیازات منحصر به فردشان، مورد اتفاق عموم مسلمانان و بسیاری از آزاداندیشان دنیا است. شفاعت به اذن الهی در قیامت، از مقامات مورد اجماع ایشان است که در آیاتی از قرآن مورد اشاره واقع شده است. آیه 79 سوره اسراء از آن جمله است که به نظر اکثر قریب به اتفاق دانشمندان مسلمان، به استناد روایات فراوان، به شفاعت اشاره نموده و از آن به «مقام محمود» تعبیر نموده است. با این وجود، پیشوایان اهل حدیث با اتفاق نظر بر دیدگاه مجاهد، مراد از مقام محمود را «نشستن پیامبرJ کنار خداوند بر عرش» دانسته و ضمن پافشاری بر آن، مخالفان این دیدگاه را به انواع اتهام‌‌ها مانند کفر متهم ساختند. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و مستند به منابع اصیل اسلامی به بررسی آن پرداخته و به این نتیجه می‌‌رسد که دیدگاه مزبور، ضمن عدم سازگاری با سنت نبوی و باور بزرگان دین، مستلزم محدودیت و جسمانیت خداوند است.

از اعتقادات مشترک همه مسلمین، عصمت انبیای الهی است. هر چند مذاهب مختلف، در میزان برخورداری انبیا از این موهبت الهی اختلاف دارند ولی همگی بر یک نقطه مشترک اتفاق دارند که همان عصمت از کفر -قبل و بعد از نبوت- است. با این حال بدلیل ظاهر برخی آیات الهی، ابن­تیمیه حرانی کفر حضرت شعیب(ع) و سپس با استفاده از ظاهر آیات دیگر، حکم خود را به سایر پیامبران تعمیم داده است. سؤال این است که آیا برداشت ایشان منطبق با واقعیت و دیدگاه سایر اندیشمندان مسلمان است یا خیر؟ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و بررسی تفاسیر فریقین و اظهارات سایر دانشمندان به این نتیجه می­رسد که پاسخ سؤال مزبور منفی بوده و همگی با بیان وجوه مختلف در آیات مورد نظر، بر عصمت مطلق انبیا(ع) از کفر مهر تأیید زدند.

ديدگاه‌هاي کم‌سابقة ابن‌تيميه حراني در قرن هفتم، چهره‌اي متعصب از وي و قرائتي متحجرانه از اسلام به‌نمايش گذاشت و باعث شد تا موجي از مخالفت دانشمندان فريقين به‌ويژه عالمان مذاهب اربعة عامه، و حتي اتفاق نظر آنان در طرد و حکم قضايي به حبس طولاني وي را به دنبال داشته باشد. يکي از دانشمندان برجسته و ذوالفنون اهل سنت، ابن‌حجر‌عسقلاني است که در آثار گوناگون، ضمن تأييد برخي از ديدگاه‌هاي او، در پاره‌اي از مسائل به مخالفت با ديدگاه وي برخاست. سؤال اين است که آيا وي در فضايل اميرالمؤمنين علیه السلام هم مخالفتي با رويکرد ابن‌تيميه داشته است؟ اين مقاله که با روش تحليلي-توصيفي و با استفاده از منابع معتبر اهل سنت تدوين شد، به اين سؤال‌ پاسخ مثبت داده و به اين نتيجه رسيده است که وي با ديدگاه ابن‌تيميه دربارة مناقب اميرالمؤمنين علیه السلام مواضع يکسان ندارد.

حدیث غدیر خم از مهم‌ترین اسناد شیعه در اثبات ولایت امام علی7 است. به رغم تواتر و دلالت صریح آن بر امامت، یکی از دلایل مخالفان امامت و ولایت بلافصل حضرت علی7، ادعای استشهادنکردن ایشان به حدیث مزبور است. از آنجا که بیشتر دوران امامت ظاهری ایشان در کوفه سپری شد و یکی از میدانگاه‌های معروف کوفه به گاه ایراد خطبه، رحبه بود، این مقاله یکی از مناشدة‌های امام7 را در این میدان، به روش توصیفی‌تحلیلی با رویکرد کتاب‌خانه‌ای بررسی کرد و به این نتایج دست یافت که ایشان در رحبه به حدیث غدیر استشهاد کرده که حدود 30 نفر از اصحاب پیامبر9، برخی به صراحت و فی‌المجلس شهادت داده و برخی بعدها به آن اذعان کردند. از شواهد به دست می‌آید که مناشدة مزبور، علاوه بر روایت‌شدن از طریق صحابه، تواتر معنوی نیز دارد؛ و از قراین، از جمله اینکه مناشدة پس از جنگ جمل و تردید در اطاعت از امام7 رخ داده و حضرت7 با شدت با منکران برخورد کرده و نیز از ابتلای برخی به بیماری و سپس اقرار آنان به حدیث، برمی‌آید که منظور از حدیث غدیر امامت و ولایت است نه صرف محبت و دوستی.

فریقین درباره کثرت مناقب امیرالمؤمنین اتفاق نظر دارند و بیش­تر مسلمانان، صدور صدها روایت پیامبر اسلام درباره آن حضرت را انکار نمی­کنند. هر چند غالب اهل سنت، درباره تفسیر برخی از آن روایات با شیعیان اختلاف نظر دارند و دلالت آن­ها را بر امامت بلافصل آن حضرت نمی­ پذیرند، با این حال، افراد اندکی به­دلیل تعصبات خاص، به انکار برخی از فضایل مزبور پرداختند که ابن­تیمیه حرانی، بنیانگذار اندیشه سلفی­گری، از معروف­ترین آن­هاست. وی علاوه بر انکار درستی غالب روایات مربوطه، سعی بلیغ دارد تا پیشینیان را در انکار مهم­ترین فضایل امیرالمؤمنین با خود هم­نظر نشان دهد. سؤال مهم این است که آیا ادعاهای وی مبنی بر اتفاق نظر بین دانشمندان در دیدگاه­های مزبور صادق است؟ این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، به موضوع پرداخته و با تکیه بر منابع معتبر اهل­سنت، نادرستی ادعاهای یادشده را اثبات کرده است.

دیدگاه‌های کم‌سابقه ابن­تیمیه در قرن هفتم، شخصیتی متعصب از وی و قرائتی متحجرانه از اسلام به نمایش گذاشت و باعث شد تا موجی از مخالفت دانشمندان فریقین خصوصاً عالمان مذاهب اربعه اهل‌سنت علیه او به راه افتد. تا جایی که با اتفاق نظر، او را طرد و با حکم قضایی به حبس طولانی محکوم نمودند. یکی از دیدگاه‌های وی، ایراد به جنگ‌های امیرالمؤمنین در جمل و صفین است. وی این جنگ‌ها را فاقد وجاهت شرعی و مصداق فتنه و معارضان یعنی اصحاب جمل و معاویه و یارانش را از اتهام بغی تبرئه می­نماید. مسأله ما میزان انطباق ادعاهای وی با منابع دینی و دیدگاه غالب در میان اهل‌سنت است. یافته مهم این مقاله که با روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از منابع معتبر اهل‌سنت تدوین شده، عدم انطباق دیدگاه وی با منابع مهم دینی و دیدگاه غالب آنان است و به این نتیجه می‌رسد که دیدگاهش کاملاً نادرست و در تقابل با اندیشه سایر اهل‌سنت است.

آشنایی با عمق معنای واژه­ها و فرایند تحول آنها در بستر زمان و مکان، نقش بسزایی در فهم متون دینی دارد و اختلاف در فهم واژه­ها تأثیر شگرفی در بروز تفاوت‌های فکری و حتی انشعاب مذاهب ایفا می‌کند. شواهد تاریخی نشان می­دهد با ظهور اسلام، واژه­های جدیدی وارد محاورات عمومی گشت، چنان­که بسیاری از واژه­ها نیز از وضع اولیه در محاورات مردمی فاصله و معنای جدیدی به خود گرفتند. یکی از این واژه‌ها، واژه­ «اهل البیت» بود که هرچند از لغات متداول ترکیب شد، کاملاً رنگ خاص مذهبی به خود گرفت و مورد توجه و عنایت مسلمانان واقع شد. پرسش این است که رویکرد مسلمانان در تبیین معنای واژه مزبور چه تفاوت‌هایی دارد و کدام رویکرد با واقعیت منطبق است. هدف این مقاله ارائه رویکردها و بیان دیدگاه منتخب با تأکید بر منابع اهل سنت با روش توصیفی ـ تحلیلی است و یافته­های آن نیز حاکی از جدایی بین وضع لغوی و معنای مصطلح دینی می­باشد.

زمانی که فلسفه غرب در عصر ظلمت به سر می برد، برخی فیلسوفان مسلمان با درک عمیق فلسفه و به کارگیری آن در حوزه اسلامی به نوآوری‏هایی دست یافتند. علاوه بر این، توانستند بر اندیشمندان ادیان مختلف نیز تاثیرگذار باشند. ابن‏سینا و ابن‏رشد را می توان نمونه آشکاری برای تأثیرات مختلف در حوزه یهودیت به حساب آورد. این پژوهش که با شیوه توصیفی-تحلیلى نگارش یافته به واکاوى دیدگاه‏هایابن‏سینا و ابن‏رشد درباره خردورزی در اصول و آموزه های دینی پرداخته و تأثیر آنها را بر ابن‏میمون یهودی مورد واکاوی قرار می‏دهد. ابن‏سینا به عنوان فیلسوفی عقل‏گرا توانست مبانی دین را به روش عقلی اثبات نماید و علاوه بر این، ابن‏رشد به مواردی جزئی‏تری مانند تأویل نیز پرداخت. در نتیجه، هر یک از ابن‏سینا و ابن‏رشد توانستند بر یهودیت به ویژه ابن‏میمون در ارتباط میان عقل و دین تأثیرگذار باشند.

بالاترین جایگاه نزد مسلمین، جایگاه والای حضرت خاتم‌الأنبیا(ص) است که هیچ جای‌گزینی ندارد. با تکیه بر اسناد معتبر و قطعی بین فریقین، که حاکی از حیات برزخی انبیاست، تفاوتی بین منزلت پیامبر اسلام، قبل و بعد از رحلت نبوده و تمام مسلمین، حضور در مضجع نورانی ایشان را با حضور در محضر نورانی‌اش در زمان حیات مادی برابر دانسته و با شوق زایدالوصفی به زیارتش شتافته و به دعا و راز و نیاز با خداوند متعال می­پردازند. با این حال، ابن­تیمیه حرانی، در قرن هفتم، به طرح نظریاتی پرداخت که نه تنها باور عمومی مسلمین در زیارت و اظهار ادب در مزار نبوی و... را نادیده گرفته، بلکه غالباً بر آن‌ها ادعای اجماع هم کرد. سؤال مهم این است که آیا ادعاهای ابن­تیمیه مبنی بر اتفاق نظر بین دانشمندان در دیدگاه‌های مزبور صادق است؟ این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته و با تکیه بر آثار اهل‌سنت، نادرستی غالب ادعاهای یادشده را اثبات می­کند.