جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام دینی مبتنی بر برهان، منطق و استدلال عقلی است، از این رو معارف آن در قرآن کریم، به صورت استدلال هایی عقلی و منطقی بیان گردیده که هر فطرت سالمی پذیرای آن است. از جمله این استدلال ها، استدلال « خَیْرٌ وَ أَبْقی » است. استدلال مذکور در مواضع تقابل دنیا و آخرت، آن جا که انسان باید یکی از دو طرف را بر دیگری ترجیح دهد ، به کار می آید. این استدلال از چهار مؤلفه تشکیل شده است: مواجه شدن با پدیده های متعارض، ارزیابی موقعیّت، تشخیص خیر پایدار و شرّ ناپایدار و ترجیح و انتخاب خیر پایدار. همچنین این استدلال بر سه مبنای خداشناختی، جهان شناختی و انسان شناختی تنظیم شده است.

هدف این پژوهش بررسی کارآمدی الگوی تنظیم رغبت در اسلام (مبتنی بر مفهوم زهد) به عنوان الگویی شناختی- هیجانی برای افزایش سلامت روان در مقایسه با درمان شناختی- رفتاری بود. الگوی تنظیم رغبت در قالب پروتکل برای مداخله بالینی طراحی شد. نمونه آماری از میان مراجعان به دو مرکز درمانی مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی و دانشگاه قرآن و حدیث انتخاب شدند. نمونه از میان افرادی انتخاب شدند که بر اساس مصاحبه بالینی (DSM5)، اضطراب تعمیم‌یافته داشتند. برای پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری، از پرسش‌نامه سلامت عمومیGHQ استفاده شد. مراجعان، به دو گروه تقسیم شدند. گروه‌های کاربندی پروتکل درمانی خود را طی هشت هفته دریافت کردند و با گروه کنترل مقایسه شدند. مقایسه سه گروه از طریق مدل آماری کواریانس و اندازه‌های مکرر تحلیل شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که گروه تنظیم رغبت در مقایسه با گروه شناختی- رفتاری و گروه کنترل، در افزایش سلامت عمومی تأثیر بیشتری داشت.

هدف: هدف پژوهش حاضر مطالعه امکان‌پذیری روان‌درمانی مثبت‌گرای مبتنی بر خیرباوری بر افزایش عاطفه مثبت و کاهش عاطفه منفی افراد دارای علایم و نشانه‌های افسردگی بود. روش کار: برای انجام‌دادن این پژوهش از طرح تک‌آزمودنی خط پایه چندگانه با دوره پیگیری استفاده شد. ابتدا از بین افراد دارای علایم و نشانه‌های افسردگی که به مرکز مشاوره‌ای در تهران مراجعه کرده بودند، ۳ نفر به شیوه نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. برای هر کدام از شرکت‌کنندگان به صورت تصادفی بین ۳ تا ۷ هفته جلسه خط پایه در نظر گرفته شد. ارزیابی‌ها با استفاده از مقیاس افسردگی هامیلتون-۱۷، مقیاس عاطفه مثبت و منفی، و مقیاس جهت‌گیری شادکامی در مرحله خط پایه، جلسات مداخله و چهار ماه بعد از پایان درمان (پیگیری) انجام گرفت. مداخله به صورت انفرادی بر اساس روان‌درمانی مثبت‌گرای مبتنی بر خیرباوری در ۸ جلسه از سوی پژوهشگر انجام گرفت. یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد هر سه مراجع با شروع مداخله روند کاهشی را در تراز نمرات افسردگی هامیلتون (۷۴ درصد) و عاطفه منفی (۳۲ درصد) و روند افزایشی را در تراز نمرات عاطفه مثبت (۴۱ درصد)، احساس لذّت (۷۲ درصد)، مجذوب‌شدن (۷۰ درصد) و احساس معنا (۱۲۸ درصد) نشان دادند. بخش عمده‌ای از این نتایج در پایان دوره پیگیری نیز حفظ شد. نتیجه: به نظر می‌رسد روان‌درمانی مثبت‌گرای مبتنی بر خیرباوری، نوعی مداخله کوتاه‌مدّت مؤثر برای کاهش علایم افسردگی و عواطف منفی و افزایش عواطف مثبت است.

هدف پژوهش، بررسی ماهیت رضامندی و پایه نظری آن بر اساس منابع اسلامی است. نوع پژوهش، کتاب‌خانه‌ای و روش آن تحلیل محتوا با استفاده از مدل فهم روان‌شناختی متون دینی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رضامندی، نوعی ارزیابی مثبت از کل زندگی است و به عنوان حسی درونی، ترکیبی از «مطابقت»، «پذیرش» و «خرسندی» است. پایه نظری رضایت‌مندی، بر اساس منابع دینی، مبتنی بر «خیر» است؛ یعنی اگر زندگی خیر ارزیابی شود، موجب رضامندی می‌شود. بر اساس این دو یافته، تحقق رضامندی بسته به این عوامل است: ۱. توان انطباق با واقعیت‌های هستی و تنظیم انتظارات و آرزوها؛ ۲. خیرشناسی که لازمه و مقدمه مؤلفه خیر در رضامندی است؛ ۳. خیرآوری و ساخت زندگی خوب؛ ۴. خیریابی و کشف نکات مثبت زندگی؛ ۵. خیرباوری و اعتقاد به خیر‌بودن تقدیرهای خدا؛ ۶. خیرگرایی در ارزیابی زندگی که منجر به تمییز خیر از شر و کشف خیرهای زندگی می‌شود؛ ۷. اقبال به زندگی و پذیرش وضعیت خود؛ ۸. احساس سرور و شادی از داشته‌ها و وضعیت موجود. نتیجه پژوهش چنین است: برای ایجاد رضایت‌مندی در افراد و جامعه و افزایش آن باید: ۱. انتظارات را تنظیم، و شناخت‌ها و ارزیابی‌های فرد را اصلاح کنیم تا انتظارات واقعی شوند و خیرهای موجود در زندگی را درک کنیم؛ ۲. تلاش برای ساخت زندگی خوب را تقویت کنیم؛ ۳. حالت پذیرش و سرور را در فرد به وجود آوریم.

پژوهش حاضر به منظور عرضه الگوی صبر مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و تعیین کارآمدی آن بر به‌باشی روان‌شناختی انجام شد. فرض این پژوهش آن است که آموزش صبر، سبب افزایش به‌باشی روان‌شناختی می‌شود. در این پژوهش مبتنی بر مؤلفه‌ها و روش‌های افزایش صبر که بر اساس الگوی شادکامی پسندیده (1395) به دست آمد، برنامه‌ای نه‌جلسه‌ای تدوین شد. طرح این تحقیق به‌ صورت نیمه‌آزمایشی و از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون و گروه کنترل بود. برای این منظور 26 نفر از زنان خانه‌دار در یکی از سرای محله‌های منطقه ۲۲ استان تهران از طریق پرسش‌نامه به‌باشی روان‌شناختی انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه ۱۳ نفری آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بعد از انجام پیش‌آزمون از هر دو گروه، گروه آزمایشی، ۹ جلسه در کلاس آموزش صبر شرکت کردند و در این مدت گروه کنترل در معرض هیچ آموزشی قرار نگرفت. مقایسه هر دو گروه با استفاده از مدل آماری تحلیل کوواریانس انجام گرفت. تحلیل و مقایسه نتایج پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش و کنترل نشان داد به‌باشی روان‌شناختی در گروه آزمایش ارتقا یافته است، در حالی که در نتایج پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل افزایشی دیده نشد. افزایش به‌باشی روان‌شناختی پس از گذشت 45 روز نیز ماندگار بود. از این‌رو، مداخله و برنامه آموزشی صبر با تأکید بر آموزه‌های اسلامی در به‌باشی روان‌شناختی زنان مؤثر است. نتیجه اینکه می‌توان با آموزش صبر مبتنی بر آموزه‌های اسلامی، به‌باشی زنان خانه‌دار را افزایش داد.

مفهوم‌شناسی از حیطه‌های مهم و بنیادین برای علوم مختلف از جمله روان‌شناسی محسوب می‌شود. بازشناسی مفاهیم روان‌شناختی در متون دینی اسلام نیز یکی از این عرصه‌ها است که سنگ‌ بنای پژوهش‌های روان‌شناسی اسلامی را تشکیل می‌دهد. هدف اصلی این مقاله ترسیم مراحل و شیوۀ اجرای پژوهش‌هایی است که به منظور استنباط، طبقه‌بندی و تحلیل مؤلفه‌های مفاهیم روان‌شناختیِ به‌کاررفته در منابع دینی فراهم می‌شوند. برای این هدف، مفاهیم کلیدی در فرآیند مفهوم‌شناسی توصیف و تبیین شدند. فرآیند مفهوم‌شناسی در سه مرحله جمع‌آوری مؤلفه‌های مفهومی، تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های مفهومی و طبقه‌بندی تحلیل مؤلفه‌ها در ابعاد روان‌شناختی توصیف و تبیین شد. استنباط و جمع‌آوری مؤلفه‌های مفهومی بر اساس دو گونه از عناصر معنایی و عناصر تحقق مفهوم در ادبیات دینی بررسی شد. به عنوان شیوة تجزیه و تحلیل داده‌ها در فرآیند مفهوم‌شناسی، سه اقدام مرکزی‌سازی، نمایش و بررسی روایی محتوایی مؤلفه‌ها انجام شد. در نهایت، طبقه‌بندی مؤلفه‌ها در ابعاد جهت‌گیری‌ها، ویژگی‌های رفتاری، تجربه‌های درونی و کارکردهای روان‌شناختی به عنوان تجزیه و تحلیل دوم داده‌های مفهوم‌پژوهی تشریح شد.

روش برای فهم و کشف ابعاد روان‌شناختی متون دینی، از نیازهای اساسی روان‌شناسی اسلامی است. هدف این بررسی، تبیین روش فهم روان‌شناختی متون دینی در حوزه تک‌متن است. در فهم روان‌شناختی مسئله این است که رفتارها و باورها و ارزش‌ها، چرا و چگونه شکل می‌گیرند و چه تأثیر روانی‌ای دارند و چگونه می‌توان آنها را مهار و تنظیم کرد و... . روش این بررسی، توصیفی‌تحلیلی است. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که: 1. راهبرد این روش، پژوهش معکوس است. 2. متون دینی به دو قسم تجویزی و توصیفی تقسیم می‌شوند. 3. برای کشف معارف روان‌شناختی باید مراحل چهارگانه ساختارشناسی (شامل: شناسایی اجزا؛ شناسایی مأموریت هر بخش؛ شناسایی مناسبات میان اجزا)، مسئله‌شناسی، سبب‌شناسی، و اصول‌یابی را انجام داد. 4. در متون توصیفی، مسئله‌شناسی به نیازشناسی تغییر می‌کند. 5. با استفاده از این روش می‌توان نظریه‌های اسلامی و نیز مدل‌های درمانی و ارتقایی طراحی کرد. نتیجه این بررسی آن است که باید با روشمندکردن پژوهش‌های اسلامی‌روان‌شناختی از طریق آموزش‌های رسمی و غیررسمی، زمینه طراحی نظریه‌‌های اسلامی و مدل‌های درمانی و ارتقایی را فراهم کرد.

کتاب «الگوی شادی از نگاه قرآن و حدیث» نوشته حجت الاسلام و المسلمین محمدمحمدی ری شهری به دو زبان عربی و فارسی از سوی سازمان چاپ و نشر دارالحدیث منتشر شد. این کتاب حاوی 9 فصل است که عبارتند از: فصل یکم با عنوان درآمدی بر «الگوی شادی در اسلام». در این فصل این عناوین آمده است: مبارزه با آفت‏های شادی؛ درمان بیماری نگرانی‏های ناروا؛ به کار بستن عوامل شادی‏آفرین؛ تلاش برای شادکامی دیگران؛ رعایت آداب شادی. عنوان فصل دوم: نگاهی عمومی به شادمانی و اندوه؛ فصل سوم: موانع شادمانی؛ فصل چهارم: درمان اندوه؛ فصل پنجم: عوامل شادمانی؛ فصل ششم: شاد کردن و غمگین ساختن؛ فصل هفتم: آداب شادمانی؛ فصل هشتم: غصّه‏هایی که شادی به دنبال می‏آورند؛ فصل نهم: شادی‏هایی که اندوه در پی می‏آورند. در پیش‏گفتار کتاب آمده است: «اضطراب و نگرانی، مهم‏ترین مشکل انسان عصر حاضر است و به همین خاطر، از دوران کنونی، به «عصر اضطراب» یاد می‏شود. فرد مضطرب، با «احساس رنج‏آوری» دست و پنجه نرم می‏کند که به یک موقعیت ضربه‏آمیز کنونی یا به انتظار خطری از ناحیه چیزی نامعیّن، وابسته است. در چنین وضعیتی، فرد مضطرب، احساس ناایمنی یا تهدید می‏کند که منبع آن به روشنی قابل درک نیست. اضطراب، شامل احساس عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیک می‏گردد. شخصی که مضطرب است، از عصبی بودن و تنش و بی‏قراری و تحریک‏پذیری شکایت می‏کند و اغلب در به خواب رفتن، مشکل دارد. شخص مضطرب ، به آسانی خسته می‏شود، و حالاتی چون: دل‏آشوبی، سردرد، تنش عضلانی و اشکال در تمرکز فکر دارد». در بخش دیگری از کتاب آمده است: شادی، بهترین و گواراترین بخش از زندگی توأم با موفقیت و خوش‏بختی است؛ زندگی‏ای که در قرآن، از آن، با عنوانِ «حیاتِ طیّبه» یاد شده است. بر این اساس، شاد زیستن، یکی از بزرگ‏ترین دستاوردهایِ اجرای رهنمودهای این کتاب آسمانی در زندگی است. به سخنِ دیگر، اسلام، برای زندگی انسان، از نظر اعتقادی، اخلاقی و عملی اصول و برنامه‏هایی را ارائه کرده که اگر به طور دقیق اجرا شوند، حیات طیّبه و بهترین زندگی‏ها را که همراه با آرامش، رضایت و سرور و شادی اند، برای انسان به ارمغان می‏آورند و چنین شخصی، مخاطب این سخن خداوند منّان قرار می‏گیرد که: «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً. ای روح آرامش یافته! خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت باز گرد». بررسی دقیق آموزه‏های اسلامی در باره شادی، نشان می‏دهد که این آیین، بهترین الگوی شادکامی را تقدیم جامعه بشر نموده است. در این نوشتار، با بهره‏گیری از متن ره‏نمودهای قرآن و احادیث اسلامی، اصول و مبانی الگوی شادی در اسلام ارائه می‏شوند؛ امّا پیش از آن، لازم است که مباحثی چون: تعریف شادی، شادی از نگاه علم روان‏شناسی، و شادی از منظر اسلام، مورد بررسی قرار گیرند.

نویسنده کتاب حکمت نامه کودک، محمدی ری‌شهری است؛ همکار و مترجم کتاب عباس پسندیده است. این کتاب توسط انتشارات دار الحدیث قم منتشر شده است. برای آشنایی بیشتر با محتویات این کتاب در پیشگفتار آن آمده است که: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَجِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»؛ فرزند شايسته، خواسته طبيعى و فطرى همه انسان‌هاست. همه آرزو دارند فرزندانى سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانى كه روشنی‌بخش ديده و شادی‌بخش جان آنها باشند. حتّى انسان‌هاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد. امّا همت پرورش‌یافتگان در مكتب قرآن، از اين خواست طبيعى فراتر است. آنها مى‌خواهند نه‌تنها فرزندانشان خوب و شايسته باشند؛ بلكه مى‌خواهند فرزندان آنها در كنار خانواده، پيشوا و سرمشقِ انسان‌هاى شايسته بشوند. آنان، در مقام نيايش به خداى مهربان چنين مى‌گويند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا. پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده كه مایه‌روشنی چشمان ما باشد و ما را پيشواىِ پرهيزگاران گردان». مسئله مهم اين است كه: چگونه مى‌توان به اين آرزوى بلند، دست‌یافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟ پاسخ اين است كه پرورش فرزند شايسته، بر سه ركن اساسى استوار است. اين اركان عبارت‌اند از: 1. خانواده شايسته 2. رعايت حقوق كودك 3. وظیفه‌شناسی كودك. حكمت نامه كودك، رهنمودهاى قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان، در سه بخش ارائه مى‌نمايد. بخش اوّل، شامل چهارفصل است و در آن، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانواده‌های شايسته، نقش وراثت در خوش بختى فرزند، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند و نقش چگونگى انعقاد نطفه در آينده فرزند از زبان پيشوايان اسلام، بيان می‌شود. در بخش دوم، حقوق كودك از نگاه اسلام، در شش فصل ارائه می‌گردد: فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است، اين حقوق عبارت‌اند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سیدالشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر و صدقه دادن هم وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه كردن. فصل دوم، درباره حقوق كودك شيرخوار است. اين فصل، رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان می‌نماید. در فصل سوم، تعليم و تربيت كودك، به‌عنوان مهم‌ترین حقوق كودك، موردبررسی قرار می‌گیرد و نكات مهمی درباره اهمیت تعليم و تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانواده‌ها در اين زمينه دارند (از مهم‌ترین چيزهايى كه هنگام تربيت كودك، ضروری است و تربيت جنسى او و از همه مهم‌تر، روش تربيتى اسلام) ارائه می‌گردد. در فصل چهارم، اخلاق تربيت، مانند: مهربانى با كودك، احترام به كودك، سلام كردن به كودك، عدالت رفتارى ميان فرزندان، وفا به وعده داده شده به كودك و شاد كردن او، به‌عنوان حقوق تربيتى كودك، مطرح می‌شود. در فصل پنجم، توجّه مربّيان به نقش آرايش و ارضاى حقّ زيبايى طلبى كودك و همچنين نقش بازى در رشد كودك، جلب می‌گردد. در فصل ششم، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها، بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامه‌ریزی و تلاش است. لذا از آن به‌عنوان يكى از حقوق كودك، ياد می‌شود. دعاى امام سجاد علیه‌السلام براى فرزندانش كه در پايان اين فصل آمده، رهنمود ارزنده‌ای براى خانواده‌های مسلمان است. بخش سوم، اختصاص به وظايف كودك دارد. بر مربّى شايسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و دوم اين مجموعه آمده، زمينه وظیفه‌شناسی كودك را نيز فراهم سازد. اين بخش، در چهار فصل، رهنمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك، وظايف او در برابر پدر، مادر، آموزگار، بزرگ‌تر از خود و دوستان، تقديم مى‌دارد گفتنى است كه مخاطبان حكمت نامه كودك، عبارت‌اند از: خانواده‌ها، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك. بنابراين، كودكان، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند. نكته ديگر، اين كه تلاش كرده‌ايم حكمت نامه كودك، جامع متنِ مهم‌ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك باشد.