جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

: از مشکلاتی که همواره گریبان گیر فلسفه بوده است و به‌خصوص موحدین با توجه به اعتقادشان درباره تغییرناپذیری ذات واجب‌الوجود با آن دست‌به‌گریبان بوده‌اند، بحث ربط حادث به قدیم است؛ و مکاتب مختلف فلسفی برای حل این مشکل راه‌های مختلف را پیموده‌اند. امام در تقریرات فلسفه راه‌های مکاتب مختلف را بررسی نموده‌اند. از زمره حکمای مبرز قرن دوازدهم هجری حسن بن عبدالرزاق لاهیجی است. وی در کتاب خود مصباح الدرایه فی شرح الهدایه که به‌صورت نسخه خطی موجود است راه‌حلی را به‌عنوان راه‌حل اختصاصی خود مطرح می‌کند. در این مقاله علاوه بر بررسی سخنان امام خمینی، آرای خاص میرزا حسن لاهیجی نیز بیان شده و با اشاره به راه‌حل امام خمینی، راه حل میرزا حسن لاهیجی مورد بررسی قرار گرفته است. نگارندگان مقاله ضمن تقریر راه‌حل مورد اشارۀ لاهیجی این راه‌حل را کامل ارزیابی نمی‌کنند.

در تاریخ معاصر جهان اسلام، مسئله تقریب مذاهب به یکی از محورهای گفتگو میان مصلحان و اندیشمندان اسلامی تبدیل شده و نزد امامیه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هرچند این افراد تلاش زیادی در راه تحقق وحدت بین مسلمانان می‌کنند، اما در برخی مواقع عواملی چند مانع از وحدت بین مسلمانان می‌شود. این عوامل گاه بیرونی و توسط دشمنان اسلام، و گاه درونی و در میان مسلمانان است. آیت‌الله محمدحسین آل کاشف الغطاء از جمله فقهایی است که به جنبه‌های اجتماعی و سیاسی دین اسلام به‌خصوص بحث وحدت بین مسلمانان اهتمام جدی ورزیده است. وقایعی که در دوران زندگی این عالم رخ داده، از جمله جنگ جهانی اول و اشغال سرزمینهای اسلامی توسط اروپاییان پس از فروپاشی حکومت عثمانی، از علل مهم ورود ایشان به بحث وحدت بین مسلمانان و تبیین اهمیت آن برای مسلمانان محسوب می­‌شود. در یک قرن اخیر علما و دانشمندان دینی با در نظر داشتن ضرورت وحدت و همبستگی میان مذاهب، پدیده‎ای‎ را به نام تقریب مذاهب اسلامی مطرح کرده‎اند‎ که تدبیری آگاهانه و نوعی آینده‌نگری در برابر تفرقه مسلمانان و طمع دشمنان اسلام محسوب می‎شود. آل کاشف الغطاء، عواملی مانند تعصب مذهبی، اهانت به مقدسات سایر مذاهب و همچنین قدرتهای استعماری را به‌عنوان موانع تحقق وحدت بین مذاهب اسلامی می‌داند.

عده‌ای از متکلمان و تاریخ‌نگاران کلام اسلامی و نیز مستشرقان این باور را در تألیفات خود نوشته یا تکرار کرده‌اند که کلام امامیه آغاز مستقلی نداشته و برگرفته از کلام معتزله است. نزدیکی آرای امامیان دوران میانه با معتزله در برخی موضوعات کلامی در شکل‌گیری چنین باوری تأثیرگذار بوده است. با بررسی و مقایسه آثار نخستین متکلمان امامی مکتب کوفه با تأسیس‌کنندگان اعتزال و برجستگان متقدم این مذهب، که در سه کتاب فهرستی ابن‌ندیم، شیخ طوسی و نجاشی انعکاس یافته است، و نیز مقایسه آرای منقول از آنان در دو کتاب المقالات بلخی و مقالات الاسلامیین اشعری به این نتیجه می‌رسیم که متکلمان امامی در مطرح‌کردن بعضی مسائل کلامی و پرداختن به آنها بر معتزله تقدم داشته، و در بسیاری موضوعات به موازات آنها نظریه‌پردازی می‌کرده‌اند.

قرن چهارم هجری را از درخشان ترین ادوار تاریخ و تمدن اسلامی از لحاظ تنوع فکری و آزاداندیشیِ مسئولانه دانسته اند. برخی بین این دوره و دوران رنسانس در مغرب زمین، همانندسازی کرده و بلکه آن را در نوزاییِ قرن پانزدهم، مؤثر دانسته اند. اگر جوهره ی آزاداندیشی را انسان گرایی و عقلگرایی بدانیم، باید چهارمین قرن هجری را از آزاداندیش ترین ادوار تاریخ بشری بدانیم که قرن ها پیش از نوزاییِ مغرب زمین، با دغدغه ی انسان زیست کرد و میدان را در برابر عقل انسان بازگذاشت، اما هرگز میان این تفکر باز و آزاد در باب دلمشغولی های انسانی و تعلق خاطر به دین و مذهب ناسازگاری ای ندید. از این رو این سخن برخی از اندیشه نگاران قرن چهارم جا دارد که انسان گراییِ این دوره در عین حال که از جنبه های فلسفی و ادبی برخوردار بود، انسان گرایی ای دینی بود و عقلگرایی اش همانطور که از میراث بشری و علوم الاوائل بهره می برد، به داده های وحیانی هم معتقد و متکی بود و البته از همسخنی و گفت وگو با ملحدان و دین گریزان هم ابایی نداشت. بازکردن ابعاد این آزاداندیشیِ دینی و نشان دادن مشخصه ها و بنیادهای نظری اش که مهم ترینشان همان انسان گرایی و عقلگرایی است، هدفی است که این مقاله جویا و پیگیر آن است.

شیخ حرّ عاملی(رحمه الله علیه) اگرچه به عنوان محدّث مشهور است، با این حال در مقام استنباط و دفاع از اعتقادات، از مباحث عقلی و کلامی غافل نبوده ‌است و می‌توان او را از متکلمان دانست. عمده ترین کار متکلّم استنباط و دفاع است. شیخ حرّ عاملی در مقام استنباط قائل به تواتر و عدم تحریف قرآن است. ایشان اگرچه صریحاً عدم نقصان در قرآن را مطرح نکرده است؛ لیکن از سخنانش می‌توان دریافت که او قائل به عدم وجود نقص در قرآن می‌باشد. وی ظواهر قرآن و کلام نبی (صلی الله علیه و آله)، استنباطات ظنّی و قیاس فقهی را حجت نمی‌داند، ولی قیاس منطقی و همچنین تفریع بر اصول و اجماع را به شرط علم به دخول معصوم در آن، معتبر می‌داند. ایشان خبر متواتر و خبر محفوف به قرینه را مفید علم می‌داند و معتقد است عقل به بعضی از اصول و اعتقادات، علم و یقین پیدا می‌کند، ولی در تفاصیل اصول و در فروعات فقهی، حجت نیست. وی معتقد است عقل نظری با به‌کارگیری روش کشف استلزامات، به آموزه‌های کلامی جدید دست می‌یابد. کارکرد عقل عملی در علم کلام، ادراک حسن و قبح ذاتی افعال و متفرعات آن است. تأویل و اعتباربخشی به نقل از کار کردهای عقل ابزاری می‌باشد. دفاع دارای پنج مرحله- تبیین، تنظیم، اثبات، ردّ شبهات و ردّ مکاتب معارض- می‌باشد. شیخ حرّ عاملی در مرحله تبیین اعتقادات از روش‌هایی همچون تعریف مفردات، ذکر تاریخچه، ذکر مبانی، ذکر اقسام، ذکر احتمالات و ذکر فوائد استفاده کرده ‌است. وی برای تنظیم آموزه‌ها گاهی بر اساس تقدّم و تأخّر آموزه‌ها در اثبات، و گاهی بر اساس تقدم آموزه‌های عقلی بر نقلی و ... اقدام کرده است. ایشان مرحله ی اثبات آموزه را به دو لحاظ- مقدمات و صورت- و با براهینی همچون برهان ذوحدین و خلف مورد بررسی قرار داده است. شیخ حرّ عاملی در مرحله‌ی پاسخ به شبهات از روش‌هایی همچون ردّ استدلال شبهه‌گر، ردّ لوازم و مبانی شبهه‌گر، پاسخ نقضی، ذکر مثال و تشبیه، بهره برده و در ردّ مکاتب معارض که آخرین مرحله دفاع است با روش‌های بیان لوازم فاسد دیدگاه‌های معارض، ردّ مبنایی، همگامی ظاهری با طرف مقابل، ارجاع به بدیهیات، به ردّ مکاتب معارض پرداخته است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

ارتباطات همزاد با آفرینش و تحقق عالم هستی شکل گرفته است؛ و با خلقت انسان به‌عنوان محور هستی مخلوق با برخورداری از قدرت انتخاب و اختیار، حلقه‌ی ارتباط در سیر صعود و نزول بر محوریت آدمی تکمیل گردید. همچنین با گسترش روابط انسانی و نیز پدید آمدن ابزارهای ارتباطی با تکنولوژی و فن‌آوری‌های جدید، فصل نوینی در تعریف و گستره ارتباطات حاصل آمد. در دانش ارتباطات، انسان محور ارتباط و غایت ارتباطات است؛ اماچون این دانش، انسان را محدود به قلمرو مادی و تنها در سطح ارتباطات فردی و اجتماعی و نیز بریده‌ی از شبکه هوشمند هستی و با قطع نظر از نظام فاعلیت مطالعه می‌کند. حال آنکه مطالعات ارتباطات انسانی پیش از آنکه واکاوی جامعه‌شناختی باشد، مطالعه وجود‌شناختی است که در فرآیند هستی یافتن و مراحل تکامل در یک پیوستار ارتباطی منسجم قابل تحقیق و بررسی است. هر چند بحث مستقل و مدونی در دستگاه فلسفه اسلامی وجود ندارد؛ اما با بررسی ظرفیت‌های نهفته در حکمت متعالیه، به نظر رسید که می‌توان از دل دستگاه فلسفی حکما متأله به خصوص صدرالمتألهین، طرحواره ارتباطات و مبانی آنرا استخراج کرد و از نظریهپردازی در این زمینه سخن گفت و مدل و طرح نو ارائه نمود. این رساله، با روش توصیفی-تحلیلی، سعی بر کشف مبانی نظری ارتباطات از منظر فلسفه‌ی اسلامی و در حقیقت تبیین عقلانی و دینی ارتباطات دارد، و به حوزه فلسفی یعنی وجودشناسی، معرفت‌‌شناسی، انسان‌شناسی و ارزش‌‌شناسی ارتباطات با تأکید بر اندیشه‌های فلسفی ملاصدرا می‌پردازد. نوشتار حاضر با اضافه شدن نگاه توحیدی، نظریه‌ای تحت عنوان «تعلق فاعلی» را با محوریت مبانی حکمی، تغییر در مفاهیم پایه، تحول در مبانی مبتنی بر مکاتب و نظریات رایج ارتباطی و تحلیل جدید از حقیقت ارتباطات -با توجه به ابعاد مختلف ارتباطات انسانی در شبکه هستی- ارائه می‌دهد.

پس از رحلت پیامبر اعظم k اختلاف بین جانشینی آن حضرت در جامعه اسلامی نمود یافت. شیعیان جانشینی پیامبر را به نص و اهل سنت به روش‌های دیگر دانستند و این اختلاف همچنان ادامه دارد. یافتن بهترین روش‌های تعامل شیعه و اهل سنت همواره یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه اسلامی بوده است. راه‌حل‌های یادشده بین یکسان‌پنداری دو مذهب از سویی تا دوری و تکفیر از سوی دیگر پیش رفته است. عبدالجلیل قزوینی رازی از جمله نظریه‌پردازانی است که الگویی برای وحدت مذهبی مطرح کرده است. هدف از این پژوهش، کشف و تبیین الگوی یادشده و مبانی کلامی آن است که می‌تواند در فروکاستن از اختلافات جامعه اسلامی و رسیدن به الگوی نظری‌عملی وحدت اسلامی سودمند باشد. تحقیق با روش تحلیل محتوا انجام شده و به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که: مبانی کلامی همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه عبدالجلیل چیست؟ یافته‌های مقاله نشان می‌دهد مبانی همگرایی عبدالجلیل در سه گروه مبانی مبدأشناسی، راهنماشناسی و مقصدشناسی می‌گنجد و بر اساس آن، شیعیان و اهل سنت ضمن پای‌بندی به اصول اعتقادات خود، می‌توانند جامعه واحد اسلامی را تشکیل دهند.

در باب حقانیت و نجات ، سه دیدگاه را می توان در ادیان نشان داد: انحصارگرایی، شمول گرایی و تکثر گرایی، در این مقاله در پی واکاویِ هرکدام از این سه نظرگاه اما نه نوع دینیِ آنها، که نوع مذهبیِ شان، آن هم از منظر امامیه هستیم. شمول گرایانِ مذهبیِ شیعه، براین باورند که تنها یک دین، و در این دین، فقط پیروان یک مذهب بر حق هستند، امّا نجات و رستگاریّ اخروی می تواند قلمروی فراتر از یک مذهب داشته باشد؛ در تبیین این موضع، راه های مختلفی را می توان پی گرفت، ازجمله: آنچه بنابه روایات ما، مایه نجات است(و در اصطلاح، از آنها به "دعائم" تعبیر می شود)چیزی فراتر از اصول دین(به تعبیر متأخران)نیست و اگر در روایاتی ولایت اضافه شده، مقصود امامت شیعی که اختصاصیِ امامیه است، نمی باشد، بلکه ناظر به همان محبت اهل بیت یا مرزگذاشتن با ناصبی هاست. برخی پا را از این فراتر گذاشته، و به رغم نادرست دانستن کثرت گرایی دینی ،از کثرت گراییِِ مذهبی دفاع می کنند؛اینان مستنداتی دارند، از جمله: همانطور که اجتهاد های درون مذهبی داریم و خطا در اجتهاد، فرد را از حریم مذهب بیرون نمی سازد، در سطح کلان هم اختلاف های مذهبی مایه ی خروج از اسلام نخواهد بود. این پژوهش می کوشد به شیوه تحلیلی ، ضمن دفاع از شمول گرایی مذهبی ،به معنای شمول نجات نسبت به مخالفان مذهبی در صورت پایبندی به اصول اسلامی و ناصبی نبودن ، امکان ارائه ی تقریر و تبیینی از کثرت گرایی مذهبی را نیز مطرح نماید.