جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گویندگان عارف همواره درصدد یافتن راهی برای انتقال و القای اندیشه های متعالی و تجربیات معنوی خود و مخاطبان آثار عرفانی درصدد درک و دریافت این مفاهیم بوده اند. آشکار است که به دلیل ابهام و دیریابی این معارف، استفاده از تمامی ظرائف و قابلیت های زبان و بلاغت آن ضرورت می یابد. در این راستا برخی ابزارهای بلاغی علم معانی – که همسو با قریحه ذاتی و ذوق فطری گوینده و مخاطب اوست – از جمله «قصر و حصر» و اختصاص و تاکید مستتر در آن، اهمیت ویژه ای دارد.دو محور اساسی دغدغه گوینده عارف برای القای اندیشه ها از سویی و کاربرد فراوان «قصر و حصر» در متون نثر عرفانی از سوی دیگر، ضرورت انجام چنین پژوهشی را تبیین می کند.

غزل، عصاره و خلاصه اندیشه و احساس شاعر است و استعاره نیز به سبب ایجاز، مناسب ترین ابزار برای بروز و ظهور این اندیشه و احساس به شمار می رود. بررسی استعاره در غزل مشهورترین شاعران غزلسرای سبک عراقی (از سنایی تا حافظ) نشان می دهد که میانگین استعاره در هر غزل، حدود 3.33 است و سنایی با میانگین 4.2 به عنوان آغازگر این راه، شاعری استعاره گراست. پس از او در شعر خاقانی و انوری از این میزان کاسته می شود و دوباره سیر صعودی خود را طی می کند تا این که استعاره در شعر جمال الدین عبدالرزاق، به پای سنایی می رسد و کمال الدین اسماعیل اصفهانی از سنایی نیز پیشی می گیرد اما پس از آن، ناگهان استعاره در شعر مولوی به پایین ترین میزان می رسد (میانگین 2.4 در هر غزل) سپس، افتان و خیزان این راه طی می شود تا این که در شعر خواجو نیز دوباره اوج می گیرد و سرانجام، در غزل حافظ با میانگین 6 استعاره در هر غزل، به نقطه اوج و کمال خود می رسد. نکته مهم این است که حافظ در بهره گیری از استعاره تبعیه نیز در رأس و بسی بالاتر از شاعران این سبک قرار دارد. به طور خلاصه، می توان چنین استنباط کرد که استعاره می تواند یکی از مهم ترین جاذبه های سخن باشد و این را می توان یکی از دلایل مهم مقبولیت شعر حافظ تلقی کرد اما غزل سعدی و مولوی نشان می دهد که استعاره را نمی توان تنها عنصر زیبایی غزل به شمار آورد.

مثنوی مولوی از آثار ارزنده ای است که می تواند از زاویه روان کاوی بررسی شود. از میان روان کاوان و روان شناسان، نظریات کارل گوستاو یونگ با آثار عرفانی، داستان ها و اسطوره ها قابل تحلیل است. آنچه یونگ را به مولانا نزدیک می کند اهمیت و ارزشی است که وی برای خودآگاهی و کمال قایل است و این همان چیزی است که مولانا در سراسر مثنوی انسان را به سوی آن فرا می خواند. همچنین شناخت مولانا از جنبه های پنهان روان آدمی که از مبانی و اصول نظریات یونگ است، به رغم عدم تفکیک، طبقه بندی و نام گذاری این جنبه ها، در ایجاد این پیوند و سازگاری موثر است. در این مقاله جنبه های نمادین داستان مرد اعرابی درویشی که کوزه آبی برای خلیفه برد و ماجرای او با زنش تحلیل و بررسی می شود. نگاه به ظاهر متناقضی که مولانا و مرد درویش نسبت به زن دارند می تواند ریشه در کشمکش موجود در بخش ناخودآگاه روان انسان و کهن الگوی آنیما و دوگانگی آن داشته باشد. همچنین به سایر نمادهایی که به نوعی با روان انسان در ارتباط اند، اشاره می شود.