جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برجسته سازی از جمله نظریه های ادبی معاصر است که با رویکردی ادبی به متون منظوم یا منثور، در صدد تبیین و تحلیل آن دسته از شاخصه ها و عناصر موثر در بافت کلام است که با تکیه بر علم بلاغت و آیین سخنوری، متون ادبی را از متون عادی ممتاز می سازد. به اعتقاد فرمالیست ها، برجسته سازی از طریق قاعده کاهی (هنجارگریزی) و قاعده افزایی به وجود می آید. بد ین معنا که شاعر و ادیب با کاستن قواعدی از زبان معیار یا افزودن قواعدی بر آن، صورت کلام خود را برجسته و متمایز از زبان عادی می گرداند. قاعده کاهی بیشتر در حوزه بدیع معنوی (علم بیان) نمود می یابد و قاعده افزایی نیز در حوزه بدیع لفظی (علم بدیع) رخ می نماید.حضرت فاطمه سلام اله علیها در خطبه مشهور فدکیه، به دفاع از حق شرعی خود می پردازد و بر آن است تا با گفتار شیوای خویش، امت نوپای اسلامی را که چشم بر حقانیت خاندان پیامبر صلی اله علیه و آله و سلم بسته اند، به راه هدایت بازگرداند. تامل در کلام رسا و اثرگذار حضرت سلام اله علیها زیبایی های ادبی به کاررفته در آن را، آشکار می سازد. گزینش الفاظ و واژگان و ترکیب آن ها در ساختار و بافت کلام ایشان به گونه ای است که متن خطبه را از متون عادی متمایز می سازد. حضرت با پیوند کلام خود به آرایه های ادبی و نیز رعایت نظم و توازن در کلام، همچون خطیبی توانمند، ارزش و تاثیرگذاری سخن خود را دوچندان می سازد. آنچه در این مقاله بدان پرداخته می شود، تحلیل ادبی خطبه فدکیه از منظر نظریه برجسته سازی است. بر این اساس، متن روایی خطبه بر طبق دو شیوه قاعده کاهی و قاعده افزایی، بررسی شده و زیبایی های ادبی به کاررفته در آن تحلیل و تبیین می شود.

تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تالیف شیخ حر عاملی، دایره المعارفی از روایات فقهی شیعه است که از زمان نگارش مورد توجه فقها و حدیث پژوهان بوده است. مولف در این کتاب با گردآوری روایات هم مضمون، راه فهم سنت معصومان (ع) را به عنوان یکی از اساسی ترین منابع و متون دینی اسلام فراهم کرده است. شیخ حر پس از اثبات صحت صدور روایت از معصوم (ع) و حجیت آن، با بهره مندی از منابع مختلف حدیثی و نسخه های متعدد از هر منبع و اشاره به سهو راوی و کاتب حدیث، امکان شناخت حدیث را فراهم آورده است؛ همچنین با تبیین معنای واژگان و اصطلاحات دشوار و اشاره به معانی لغوی و اصطلاحی، فهم متن روایت را تسهیل کرده است. ضمن اینکه توجه به تقطیع های صورت گرفته در این کتاب نیز به عنوان یک پیش فرض در شناخت حدیث و در نتیجه فهم صحیح آن حایز اهمیت است. شیخ با دقت در قراین لفظی و غیر لفظی، زمینه را برای فرا رفتن از معنای ظاهری روایات و رسیدن به مقصود اصلی معصوم (ع) مهیا کرده است. وی با توجه به قراین غیر لفظی، مجازها و کنایه های موجود در کلام معصوم (ع) را آشکار کرده و به کمک قراین لفظی منفصل که همان روایات هم مضمون با روایت اصلی اند، به تبیین رابطه تخصیص، تبیین و تقیید میان احادیث اشاره کرده است، ضمن اینکه از دلالت های غیر ظاهری صیغه های امر و نهی نیز غافل نمانده و استحباب و کراهت را از معانی غیر ظاهری آن ها دانسته است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

از عالمان برجسته متقدم شیعی در عرصه قرائات، فقه، ادبیات و حدیث، ابان بن تغلب است. گزارش های رجالی درباره وی اندک به نظر می رسد. از دیگر سو، در مطالعه تاریخ علوم اسلامی در دو سده نخست هجری، بازشناسی شخصیت های کلیدی همچون وی، و رفع ابهام درباره اندیشه و حیات ایشان، اقدامی بنیادین محسوب می شود. یک روش برای شناخت بهتر این قبیل شخصیت ها، توجه به اسناد روایات ایشان، و استخراج داده های تاریخی مندرج در آن هاست. این مطالعه می کوشد با تحلیل اسناد ابان به طبقه صحابه و تابعین بپردازد، و با شناسایی و دسته بندی استادان وی در این دو نسل، شواهدی از حیات و اندیشه ابان را بازکاود، از تحصیلات وی پرده بردارد، و وابستگی های مکتبی او را بازشناسد.

یکی از دانش هایی که قرآن پژوهان و حدیث شناسان به آن پرداخته اند، موضوع مکی و مدنی بودن آیات و سور قرآنی است. شناخت این علم منوط به دو چیز است؛ نخست بهره گیری از روایات معتبر تفسیری و دیگر آگاهی از سیاق و قراین مضمونی سور قرآنی. قابل انکار نیست که دست یابی به فهم واقع بینانه تر از قرآن و تشخیص بهتر ناسخ و منسوخ در کنار دیگر فواید، از اهداف شناخت مکی و مدنی به شمار می آید. یکی از نکات مهم در موضوع روایات ناظر بر مکی و مدنی، وجود احادیث متعارض است که با توجه به آن، عالمان متقدم و متاخر در تعیین آن ها دو راه در پیش گرفته اند. پژوهشگران گذشته، معیار ترجیح روایت را برگزیده، اما معاصران بیشتر تلاش کرده اند بین مدول های قرآنی و واقعیت های تاریخی ارتباط برقرار سازند و به لحاظ معیار مضمونی، مکی و مدنی را تعیین نمایند. نگارنده بر این باور است گرچه بین این قبیل روایات تعارض وجود دارد، راه برون رفت از آن ها، توجه به معیارهای مضمونی و سیاق آیات و نیز استفاده از روایات معتبر است.

حدیث در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است، زیرا پس از قرآن، دومین منبع شناخت دین است. دانشمندان مسلمان در راه پاسداری از حدیث، تلاش فراوانی کرده و صدها کتاب در شناسایی و تحکیم اسناد و متون حدیثی و فهم آن ها تالیف نموده اند. برخی از روایات موجود در منابع حدیثی، دارای اضطراب در متن یا سند است. مراد از اضطراب، آن است که یک روایت، با نسخه های مختلف و با متن ها یا اسناد متفاوت با یکدیگر نقل شود. لذا برای شخص مراجعه کننده لازم است راه برخورد با این گونه روایات را بشناسد. گاهی پس از بکارگیری روش های علمی، روایت مضطرب از اضطراب خارج می شود و گاهی همچنان بر این حالت باقی می ماند. این مقاله بر آن است تا روش های علمی برخورد با احادیث مضطرب و چگونگی بهره گیری از آن ها را تبیین نماید.ضرورت این بحث برای محققان مباحث دینی و اسلامی روشن است. زیرا یکی از منابع اصلی در تحقیقات فقهی، تفسیری، کلامی، اخلاقی، تاریخی و غیره روایات است که برخی از آنها دچار اضطراب گردیده، لذا آشنایی با چگونگی برخورد با روایات مضطرب، بر هر یک از محققان علوم فوق الذکر لازم است.

شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه، مجموعه احادیثی را نقل کرده که مفاد مشترک آن ها جواز و اباحه عمل است. وی با پذیرش این گروه از احادیث، بنیاد قاعده ای را بنا نهاده و بر اساس آن، فتوا صادر کرده است این قاعده که در ادبیات شیخ صدوق «رخصت» نام دارد، یکی از روش هایی است که وی در حل تعارض اخبار به کار گرفته است. لکن این قاعده نسبت به دیگر روش های حل اختلاف اخبار، دامنه ای فراگیر ندارد و به دلیل فقدان ضابطه ای مشخص در کاربست، از اعتبار لازم برخوردار نیست و به نظر می رسد که از آن، به عنوان قاعده ای عمومی نتوان یاد کرد. مفهوم شناسی قاعده رخصت، تبیین کارکرد آن از منظر شیخ صدوق و اعتبارسنجی قاعده رخصت، از جمله محورهایی است که در این پژوهش، تحلیل و ارزیابی شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

حدیث بساط جریان شگفت انگیز سیر فضایی علی (ع) با فرش پرنده است که در معیت جمعی از اصحاب پیامبر (ص) از جمله ابوبکر و عمر صورت گرفته است. این سفر برای اثبات برتری و ولایت علی (ع) بر دیگران، در زمان پیامبر (ص) از مدینه تا غار اصحاب کهف انجام شده است. در همه روایات به جز روایت ثعلبی، اصحاب کهف فقط به سلام علی (ع) پاسخ می گویند، و از پاسخ گویی به دیگران سر باز می زنند. در این نوشتار، ضمن ارایه شبکه روایی حدیث بساط، روشن شده است که راویان اصلی حدیث، جابر و انس هستند. سپس گزارش کاملی از طرق شانزده گانه حدیث ارایه شده است. در پایان، به روش کتابخانه ای با تکیه بر منابع شیعه و اهل سنت، همه طرق حدیث از لحاظ سند و محتوا ارزیابی شده که در نهایت امکان وقوعی چنین مساله ای به طور کامل پذیرفته شده است، ولی بر اساس وثوق سندی که پایگاه نظری این تحقیق است، وقوع اصل خبر با تردید روبه روست، البته بر پایه وثوق صدوری، صحت اصل خبر و وقوع آن را، بر اساس شهرت روایی حدیث و تلقی به قبول علمای سلف می توان پذیرفت، هر چند حدیث، درباره تعداد افراد و وقایع طول سفر، دچار اضطراب است.

ابومخنف از محققان و مورخان چیره دست و بهترین و بزرگ ترین وقایع نگار حوادث صدر اسلام، به ویژه عاشورای حسینی است و با جست وجوی وسیع و دیدار و مصاحبه با شاهدان حادثه کربلا یا کسانی که به گونه ای از آن اطلاع داشتند، اطلاعات دست اول و گزارش های معتمد و مستند را گردآوری کرد؛ از این رو معرفی و تبیین شخصیت این محقق و مورخ و اخبار دقیقی که از حادثه عاشورا در مقتل ایشان به دست ما رسیده است، لازم به نظر می رسد.هدفی که در این مهم دنبال می شود، آن است که با مطالعه روشمند شخصیت این مورخ شهیر، ضمن تبیین نقش آفرینی ایشان در حوزه تاریخ نگاری حادثه عاشورا، به تحلیل و بررسی مقتلی بپردازیم که از ایشان به جا مانده و بارها به نام ایشان تجدیدچاپ شده است. بدین سبب این مقاله بر آن است ضمن پاسخ دادن به شبهات عامی بودن ابومخنف و تاثیر بسزای گرایش شیعی بودن ایشان در نقل حوادث و استفاده وافر عموم مورخان شیعه و سنی از مطالب ایشان، به تبیین این مطلب بپردازد. آنچه ابومخنف از عاشورا آورده است، در طول تاریخ از بین رفته، جز نام آن یا نوشته هایشان در لابه لای کتاب های تاریخی به صورت پراکنده، چیزی در دسترس نیست و دیرینه ترین متن موجود که روایات هشام کلبی را از کتاب او به نقل از استادش ابومخنف روایت می کند، تاریخ طبری است. اما آنچه به نام مقتل الحسین به ابومخنف منسوب است و بارها در ایران و هند و عراق چاپ شده، یقینا و قطعا از او نیست. مطالب سست و گزارش های جعلی و کذب آن، بهترین دلیل بر انتساب دروغین آن به ابومخنف است.