جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهید مطهری معتقد است حساب ابجد حسابی اعتباری است نه حقیقی؛ لذا نمی‌توان آن را کاشف حقیقتی از حقایق عالم دانست. از طرفی دیگر آیت‌الله جوادی آملی معتقد است مقوله کمّ مختص عالم ماده و مثال است و کمند آن به معقولات نمی‌رسد. این دو دیدگاهِ ریاضی ـ فلسفی ظاهراً به هم ارتباطی ندارند، اما درواقع انکار یک حقیقت متضایف‌اند؛ چون حساب ابجد اگر یک «حساب» حقیقی باشد، «معدود» آن جز «معقولات» و «معانی مجرده» نخواهد بود، منتهی به واسطه معدودیت حروف و کلمات. به نظر می‌رسد، تعدید مفاهیم و معقولات ثبوتاً استحاله ندارند؛ آنچه مستحیل است، تعدید به واسطه شکل و وزن و امثال آن است که البته مفاهیم از آن مبرا هستند. تعریف و تطبیقات اکابر عرفان و حکمت مانند ابن‌ترکه و میرداماد نیز نشان می‌دهد این تعدید نه‌تنها ممکن، بلکه به لطف حسابِ «ابجد» ثابت است؛ زیرا منتهی به کشفِ عباراتِ «مشترک الکمّ والمعنی» می‌شود. عباراتی که اگرچه به لحاظ ترکیب حروف مختلف‌اند، اما به لحاظ کمّ و کیف (روح معنا) مشترک‌اند؛ و چون اشتراک دوگانه مذکور، به‌عنوان یک نظم، مسانخ علم و اراده باری است نه علم و اراده واضع یا مستعمل عبارات؛ به برهان لمّی ثابت می‌شود، حساب ابجد نیز حقیقی و الهی، با معدوداتی از سنخ معانی است. ابهام این کبریات به وسیله صغریات منقول و محصل مذکور در متن قابل رفع است.

شهاب‌الدین سهروردی و مارتین هایدگر، در بحث از معرفت (علم) و در نقد سنت‌های فلسفی پیش از خود، هر دو بر این باورند که ادراک اصیل، قسمی علم حضوری و بی‌واسطه به حقیقت و ذات امور است، نه حصول صورت یا مفهوم شیء در ذهن. سهروردی با تکیه‌ بر هویت نوری نفس و معرفت، جمله مراتب و اقسام ادراک را از سنخ علم بی‌واسطه حضوری و شهودی می‌داند. هایدگر نیز با طرح انسان (دازاین) همچون «هستندة در ـ جهان»، ضمن تأکید بر گشودگی ذاتی انسان، بر آن است که او در راستای ارتباطی عملی، از خود، هستندگان و جهان رفع حجاب می‌کند و لذا فهم اصیل از سنخ حضوری و وجودی است. اگرچه هر دو متفکر بر خصوصیت پیشامفهومی ادراکِ اصیل تأکید دارند، لیکن در مرحلة پس از آن، ادراک مفهومی (حصولی) را نیز می‌پذیرند. با این حال، با نظرداشت تفاوت در فرهنگ و سنت فکری این دو متفکر، طبعاً اختلاف‌نظرهایی نیز میان آن دو وجود دارد. نوشتار حاضر، با روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای، مشابهت‌ها و اختلاف‌نظرهای این دو فیلسوف را در بحث از ادراک بی‌واسطه مشخص کرده است.

فخررازی در شرح خود بر اشارات مسئله علم و غایت داشتن قوای طبیعی را مورد اشکال قرار می‏دهد. خواجه نصیر الدین توسی در پاسخ به او دو نکته ذکر می‏کند. اول) غایت مقتضای ذات طبیعت است. دوم) قوای طبیعی شعورٌ مایی دارند. یافته‏های ما در این تحقیق نشان می‏دهد به کار بردن تعبیر شعورٌ ما برای قوای طبیعی در حکمت مشا اختصاص به خواجه نصیر دارد و در آثار ابن‏سینا یافت نمی‏شود. درباره پاسخ‏های این دو فیلسوف به مسئله علم و غایت قوای طبیعی نیز می‏توان گفت ابن‏سینا در مسئله علم و غایت قوای طبیعی سخن واحدی ندارد. او در الهیات شفا، فاعل‏های جسمانی را فاقد ادراک و اراده می‏داند که فعل یکنواخت دارند. اما در نمط هشتم اشارات به وجود شوق و عشق طبیعی یا ارادی برای اشیا جسمانی قائل است. در طبیعیات شفا اگرچه مجموع طبیعت را غایتمند خوانده اما شوق هیولی به صورت را رد می‏کند. در رساله درباره عشق برای هیولی، صورت و اعراض عشق غریزی و فطری ثابت می‏کند. خواجه توسی نیز اگرچه غایتمند بودن مجموعه طبیعت را پذیرفته است اما درباره وجود شعورٌما برای قوای طبیعی توضیحی ارائه نمی‏کند. براساس استنباط ما، آنچه این‏دو فیلسوف به عنوان غایت قوای طبیعی مطرح کرده‏اند به ماینتهی الیه الحرکه شبیه‏تر است تا مابه الحرکه، همچنین می‏توان غایت را به مبادی عالیه قوای طبیعی نسبت داد تا فاعل‏های جسمانی؛ سیر به سوی معشوق حقیقی، از نگاه ابن‏سینا ذاتی همه موجودات ولو بدون علم و اراده است.

جان هیک و دیوید گریفین از فیلسوفانی هستند که به مسأله شر و ارائه راه حل برای آن پرداخته اند. هیک معتقد است که خداوند انسان را در ابتدای خلقت ، ناقص و نابالغ آفریده است، اما لازمه کمال و بلوغ انسان، کسب فضائل معنوی از طریق دست و پنجه نرم کردن با شرور است که به پرورش روح او می انجامد. یکی از مهم ترین لوازم تحقق این هدف، وجود اختیار است که از جانب خداوند به انسان اعطا شده است. البته هیک باور دارد که تحقق کامل این امر، در جهان بعد از مرگ است. گریفین معتقد است که شر در جهان، ناشی از خیرخواهی (خلاقیت) خداوند است. زیرا، این هدف خداوند متضمن این است که او موجودات جهان را به سمت تجربه ارزش های برتر و مهیج بر انگیزد. در غیر این صورت، جهان عاری از بداعت و در نتیجه مبتذل خواهد بود. اما از آن جایی که قدرت این موجودات یخصوص انسان ذاتی است، آن ها می توانند در مقابل هدف خداوند مخالفت و مقاومت ورزند که موجب پیدایش شر در جهان می شود. گریفین نیز غلبه نهایی خیر بر شر توسط خدا را به حیات پسین موکول می کند .

این پژوهش در اموری که به خواب و حجیت آن نزد پیامبران از نگاه قرآن کریم و اهمیت این موضوع و آثار آن در جامعه، مربوط می‌شود، خلاصه شده است. باید دانست که خداوند سبحان، ذات نفس ناطقه را طوری آفرید که به عالم بالا عروج کرده، می‌تواند لوح محفوط را بخواند.مانع از رسیدن به آن، مشغول شدن به اندیشه بدن است که از راه حواس به دست می‌آید و در هنگام خواب این مشغله کم می‌شود و نفس بر این آگاهی تقویت می‌گردد؛ پس وقتی نفس بر این دسته از حالات توقف نماید، بر خیال، آن گونه که در خواب می‌بیند باقی مانده، که نیازی به تعبیر خواب و یافتن حقیقت نیست ولی اگر حالات خاصی به او دست داد که متناسب با ادراک روحانی در عالم خیال است، اینجاست که نیازمند به تعبیر خواب از سوی معبران است. برخی از آنها منسجم و منظم هستند و انتقال از آن خیالات به حقایق روحانی را برای معبران آسان می‌گرداند؛ بعضی از آنها بدلیل خلطی که در ترتیب و چنیش آنهاست، مختلط و نامنظم هستند. در واقع ریشه خوابهای پریشان، تشویش نیروی خیال رخ می‌دهد که بخاطر فسادی است که در نیروی بدن و ورود یک امر عجیب از بیرون بدن است. ولی قسم یاد شده، از آن جهت از خوابهای پریشان شمرده می‌شود که معبر را از تأویل حقیقت آن گمراه می‌کند؛ چون رویا در خواب یا حالت نفس به یک چیز و تفکر در آن است که در نفس نقش می‌بندد و خواب‌بیننده، آن را با اشکالش و نتایجش تخیل می‌کند و این حالت معروف است؛ یا از خلقیات و بخاطر بدی افراد نسبت به یکدیگر پدید می‌آید و حال مزاجی به هم می‌ریزد مثل بسیاری از خوردنی، نوشیدنی، دیدنی و پوشیدنی و لذت‌بخش و ناراحت کننده‌ که باعث می‌شود متناسب با طبع غالبش، تخیل کند. گاهی می‌تواند بخاطر تأثیر طبع غالب در هوشیاری و دیدن باشد یا بخاطر اسبابی مثل شیطان و وسوسه او که بر انسانها پیاده می‌کند و چیزهایی را به یاد او می‌آورد که او را غمگین می‌کند و دلایلی را به او یادآور شده و در آن غرق می‌کند که به آن نمی‌رسد یا او را به ارتکاب فعل حرامی که در آن مفسده است دعوت می کند یا در دینش شبهه‌ای تصویر می‌کند که به هلاکتش منجر می‌شود. هدف از این رساله این بود که دریافتم که میان علما در این خصوص اختلاف نظر است؛ گروهی گفتند که خواب حجت است و باید به آن عمل شود و گروهی دیگر گفتند که حجت نیست و نباید به آن عمل کرد و این امر باعث شد که در این مسئله دقت بیشتری بنماییم. اما روش تحقیق توصیفی و تطبیقی بین نظر علامه طباطبایی و سید قطب است. تحقیق سه فصل و یک خاتمه را دربر دارد که چیستی خواب در لغت و اصطلاح و نظر علامه طباطبایی و سیدقطب در خصوص رویا را دربردارد. همچنین در بردارنده دلایل انبیا در خصوص خواب است که در دو کتاب تفسیری «المیزان» و «فی ظلال القرآن» آمده است و به نتایجی دست یافته‌ام. خواب، یک حقیقت است و تنها یک سخن و داستان نیست که مردم در میان خویش در باره آن سخن می‌گویند. رویا اقسامی دارد که بخشی بشارت و برخی تنها خواب است و برخی زمزمه‌های شیطان نفرین شده راننده شده از درگاه خداوند است و برخی از آنها، چیزی است که انسان درستکار، بنده.