جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب « المراقبات » یا « اعمال السنة » تالیف عالم عامل فقیه اصولی عارف اخلاقی حاج میرزا جواد آقا فرزند میرزا شفیع ملکی تبریزی قدس الله سره الشریف، است. آقای ابراهیم محدث بندرریگی این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده است. مؤلف در متن کتاب به نام آن تصریحی نکرده است، ولی در مقدمه کتاب بطور ضمنی اشاره‌ای کرده است، که شاید مراد نام کتاب باشد. ایشان در این زمینه می‌فرماید: «و من بعض هذا الرفق ان تراقب ایام سنتک، و تعمل ببعض ما ورد فی کل سنة مرة، و انا اکتب فی هذا مجملا، اختار من الاعمال الواردة اهمها و اشیر من المراقبات الی الزمها». ترجمه آن چنین است: و از برخی از رفاقت و مدارا کردن (با نفس ) این است که مراقب روزهای سال باشی، و به بعضی از اعمالی که در سال یکبار وارد شده است، عمل کنی، و من در این باره مختصری می‌نویسم، از اعمال وارد شده مهم‌ترین آنها را برمی گزینم، و از مراقبات به لازم‌ترین آنها اشاره می‌کنم. همان گونه که ملاحظه می‌شود عبارات «المراقبات» و «الاعمال» و «سنة» در متن مذکور آمده است که نام معروف و مشهور کتاب از آنها تشکیل شده است و علامه طباطبایی در تقریظ «اعمال السنة» را ذکر نموده است. موضوع اصلی کتاب اصلاح باطن و ظاهر سالک است، که مهم‌ترین راه این اصلاح مراقبت نمودن از روزهایی است که در اصلاح اخلاقی و لسان شرع مخصوص و منصوص است، و بجا آوردن اعمالی است، که از نظر شرع و اخلاق سالک را به فضایل اخلاقی و کمالات انسانی نائل می‌گرداند و او را به اخلاق الهی متخلق می‌گرداند که «تخلقوا باخلاق الله و تحلوا بصفات الله».مؤلف بزرگوار در این زمینه در کتاب مراقبات می‌نگارد: «و بطور یقین بدان که تو بر اصلاح ظاهر قادر نیستی مگر از طریق اصلاح باطن زیرا اعمال سالک از قلب جاری و صادر می‌شود و قلب صالح جز عمل صالح ره آوردی ندارد و قلب فاسد جز فساد تراوشی ندارد. پس عمده و مهم‌ترین کار اصلاح قلب و دل است که آن از خواطر و ملکات گذشته متاثر می‌شود و خواطر از آنچه که حواس حس می‌کنند نشات می‌گیرد، پس کسی که قدرت حفظ و کنترل و اصلاح اندیشه و خصلت و دل را ندارد، علاجی جز توسل به باب لطف و کرم خدای لطیف و کریم ندارد». از آنجا که اسرار نویسی به یک موضوع می‌پردازد مانند اسرار الصلاة ، اسرار مناسک الحج و اسرار الصوم ، با جامعیت « المراقبات » قابل مقایسه نمی‌باشد، زیرا در مناسبت‌های مختلف، اسرار نماز و روزه و اعمال و مناسک حج با بیانی شیوا در المراقبات بیان شده است. ۱. در اشاره به اسرار نماز می‌فرماید: «بالا بردن دست هنگام تکبیر و خود قیام کردن و رکوع و سجود و کشیدن گردن در رکوع و بلند کردن سر از سجده و تشهد و سلام ، در اخبار اهل بیت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای هر یک از اینها معنی و حقیقتی وارد شده است، که اگر آنها را به قصد این معانی بجا نیاوری، گویا اعمال را اصلا بجا نیاورده‌ای.همچنین تکبیر و قرائت و تسبیح و حمد و شهادت به توحید و رسالت و سلام نماز ، برای هر کدام از اینها حقایقی است، که اگر متکلم به اینها متحقق به آن حقایق نگردد، مکبر و مسبح و حامد و قاری بر او صادق نیاید.» ۲. در بیان اسرار و مراتب روزه ترجمه عبارات ایشان چنین است: «روزه سه مرتبه دارد، مرتبه اول: روزه عوام و آن عبارت است از ترک غذا و آب و زنان بنابر آنچه که از واجبات و محرمات در کتاب‌های فقهی بیان شده است.مرتبه دوم: روزه خواص و آن عبارت است از ترک اینها با حفظ جوارح و قوای باطنی از مخالفت با خداوند متعال.مرتبه سوم: روزه خواص خواص، و آن ترک هر چیزی است (خواه حلال و خواه حرام ) که از خدا باز دارد.برای دو مرتبه آخر اصناف زیادی است که قابل شمارش نیست... روزه داران نیز مراتبی و اصنافی دارند، برخی از ترس مردم روزه می‌گیرند، بعضی از روی عادت معمول میان مسلمانان روزه می‌دارند، پاره‌ای از ترس خدا و مردم و به قصد پاداش از خدا و مردم روزه دارند، گروهی بیشتر از ترس عقاب روزه باشند، دسته‌ای از ترس عقاب و به قصد رضای الهی و تقرب به خدای متعالی روزه گیرند، و اندکی فقط به قصد قربت و رضایت حق تعالی روزه دارند...روزه داران از جهت خوردن و آشامیدن نیز اصنافی دارند... و افطار نیز به تفاوت درجات روزه داران متفاوت است... معنای رؤیت شب قدر و لذت آن چیست؟. .. رؤیت شب قدر عبارت است از کشف نزول امر به زمین است همان گونه که برای امام عصر عجل الله تعالی فرجه در این شب کشف می شود....». سپس به شرح و برهان درک شب قدر می‌پردازد. ۳. در بیان اسرار مناسک حج چنین می‌نویسد: «و هرگاه حاجی معنای حج و اشتقاق آن را فهمید و اسباب ظاهری و باطنی آن را شناخت، پس باید هنگام انجام دادن اعمال عبادی ظاهری، آنچه را که مناسب احوال حج حقیقی و واقعی است، قصد کند و مراقب صحت افعال حج ظاهری باشد.مثلا هرگاه قصد ترک و هجرت خانواده و فرزندان و وطن را نمود، باید به سبب این قصد ترک خواسته‌ها و گناهان را بنماید. بلکه ترک هر چه که او را از حق تعالی باز می‌دارد، بنماید...» مؤلف بزرگوار سعی نموده است کتاب از آغاز تا انجام از یک نظم همآهنگ برخوردار باشد و آن عبارت از بیان شرایط صحت و بطلان اعمال عبادی و آداب قبول و عدم قبول آن است. آنان که جمود به ظاهر کردند به باطن دعوت می‌کند و آداب و اسرار نهانی عبادات را با استمداد از قرآن و سنت برای آنان طوری مستند بیان می‌کند، که قدرت انکار نداشته باشند، در این زمینه می‌نگارد: «اهل ادیان غالبا در نماز به صورت نماز اکتفا می‌کنند و در تکمیل آن تلاش می‌نمایند و از فقدان روح و معنی آن هیچ ابایی ندارند، در حالی که نماز و اجزاء و شرایط آن دارای صورت و روح می‌باشد، و حال آنکه نمازگزاران را می‌بینی بهادگیری صورت نماز مشغولند...در تطهیر آب و اعضاء و رساندن آب به اعضای وضو آنقدر مبالغه و احتیاط می‌کنند، که هیچ دلیل شرعی بر آن ندارند بلکه در آن نهی شرعی وارد شده است و در ادای حروف از مخارج در قرائت و اذکار نماز آنقدر دقت می‌کنند که موجب فساد قرائت و ذکر می‌شود.اما تطهیر قوای باطنی از گناهان و پاک کردن دل از رذایل اخلاقی و نفاق و دوستی دنیا و اشتغال به غیر خدا، گویا اصلا امر دینی در این زمینه وارد نشده است حتی برخی از بزرگان از اهل علم مراد واقعی از افعال عبادات مثل نماز را نیافته‌اند با این که اسرار اعمال در اخبار معصومین وارد شده است....»

‫چکيده : پايان نامه حاضر، ترجمه کتاب الطباطبايي و منهجه في تفسيرالميزان تأليف علي روسي به زبان اردو است، که به تشريح روش شناسي علامه طباطبايي در تفسير قرآن کريم و تفسير ايشان مشهور به تفسير الميزان مي‌پردازد و قواعد تفسيري به‌کار گرفته شده توسط علامه طباطبايي در اين کتاب تفسيري و نيز تفسير قرآن به قرآن را تبيين مي‌کند. کتاب مذبور در سه بخش به بررسي روش تفسيري علامه طباطبايي در تفسير الميزان پرداخته است. بخش اول به گوشه‌هايي از زندگاني و شخصيت علمي و تفسير علامه طباطبايي، ادوار زندگي علمي، حيات علمي، سفرها و مهاجرت‌هاي‌شان به قم و نجف اشرف، آثار علمي در زمينه‌هاي مختلف اسلامي، شاگردان و استادان، حوادث و رويدادهاي مهم سياسي، اجتماعي و فرهنگي دوران حيات ايشان اختصاص دارد. نويسنده در اين بخش همچنين به معرفي منابع مورد استفاده علامه طباطبايي در تفسير خويش مانند کتاب‌هاي لغت، آثار روايي، منابع تاريخي، منابع تفسيري و ديدگاه‌هاي شخصيت‌هاي گوناگون اسلامي پرداخته و ابعاد مهم شخصيت علمي و ويژگي‌هاي اين شخصيت و مفسر بزرگ شيعه را به تصوير کشيده است. در بخش دوم از کتاب مذکور به جنبه‌هاي تفسيري تفسيرالميزان پرداخته شده و ابعاد روايي، تفسير قرآن به قرآن، نگرش عقلايي، استفاده علامه از سياق در فهم متون قرآني، بهره‌گيري وي از قراين حاليه موجود در قرآن براي تفسير قرآن، استفاده وي از ديدگاه‌هاي تفسيري شخصيت‌هاي شيعه و اهل سنت در تفسير، بهره‌وري ايشان از اقوال مفسران از صحابه و تابعين و مردود شمردن اسرائيليات، توجه کردن وي به جنبه‌هاي عقلي، فلسفي، اجتماعي، تاريخي، امور غيبي، علمي و مبهمات قرآن و نگرش علامه در قبال تأويل و تفسير باطني قرآن بيان مي‌شود. در بخش سوم جايگاه علوم قرآني و عقايد در تفسير الميزان، استفاده علامه طباطبايي از مباحث کلامي و علوم قرآني همچون: قرائت‌ها، مکي و مدني بودن سوره‌ها، شأن نزول، نسخ، آيات‌الاحکام و عقايد تشيع در تفسير الميزان بررسي گرديده است.

در قرن هفدهم، یکی از راهبردهای اساسی به معرفت دینی «الهیات طبیعی» بود که تأثیر آن به واسطه برخی انتقادها از جمله نقدهای هیوم و کانت رو به کاهش نهاد. در آستانه قرن بیست ویکم ، ریچارد سوئین برن، فیلسوف تحلیلی دین با نگاه به پیشینه الهیات طبیعی و با طرح نظریه احتمالات ریاضی به موضوع «خداباوری فلسفی» می پردازد. وی با استفاده از نظریه بایس و فرمول احتمالات، که نسبت احتمال بین قضایا را بررسی و تعیین می کند، این گونه درصدد نتیجه گیری است که احتمال قضیه خدا وجود دارد بیش از نقیض آن است. از نظر وی هر پدیده ای که در عالم شاهد آن هستیم می تواند نظریه «خدا وجود دارد» را ثابت کند و اگر همه این گزاره های مشاهدتی را در نظر بگیریم احتمال وجود خدا بیش از عدم وجود خواهد بود. تأکید سویین برن در حوزه عوامل پیشینی این نظریه بر دو رکن استوار است: «بساطت نظریه» و «محتوای آن»، زیرا محتوای مشابه در چند نظریه، احتمال صدق را بالا می برد. «معرفت شناسی اصلاح شده»، موضوع فصل دیگری از نوشتار حاضر است که نیکلاس ولترستورف وپلنتینگا به تبیین و شرح و بسط آن پرداخته‌اند. رهیافتی که با موقفی معرفت شناسانه، تکیه بر سنت کالونی در مسیحیت دارد و استدلال می کند که اعتقاد به خدا امری طبیعی است و تار و پود وجود آدمی به آن سرشته شده است. از این منظر، اعتقاد به وجود خدا، یک اعتقاد و باور پایه و بنیادی است و چنین نیست که به صورت تبعی و فرعی از قراین و شواهد و دلایل دیگر برآمده باشد. وی معتقد است که فیلسوف مسیحی سنت معرفت شناسی اصلاح شده، از فلسفه دین، فلسفه ای را عرضه می کند که هدف آن دیدن تمام جوانب حیات انسانی و عقلانی در پرتو ایمان است. لذا دین را تابع آزمون موسوم به قرینه و بینه بی طرف قرار نمی دهد. بنابراین تمام توجه وی معطوف مباحثی پیرامون نقش واقعی عقل در ایمان یا نقش واقعی ایمان در عقل است. براساس این رویکرد، اصول ایمان نوعاً نیازمند تأیید تعقل و احتجاج نیست. البته این بدان معنا نیست که اصحاب معرفت شناسی اصلاح شده منکر مقتضیات عقلانیت هستند بلکه آنچه آنان انکار می کنند این ادعاست که معقول بودن باورهای دینی به ویژه باور به خدا در گروی ابتنای عقلانی آن ها باشد.