جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در منابع اسلامی و به‌ویژه روایات شیعه، از منابعی موسوم به «صُحُف» منتسب به انبیای بنی‌اسرائیلی پیشین یاد شده است؛ آثاری که دربردارندۀ مباحثی همچون اخلاقیات و برخی مسائل اعتقادی و پیش­گویی‌های انبیا از حوادثی است که در جامعۀ اسلامی رخ خواهد داد. در میان منابع غیر رسمی عهد قدیم نیز آثاری به پیامبران و اولیای بزرگ همچون آدم، خَنوخ، نوح، ابراهیم و موسی منتسب شده است. این پژوهش در پی این مسئله است که آیا روایات اسلامی در این مباحث با آثار یهودی ارتباطی دارند یا خیر؟ مجموعۀ «زدوپیگرافا» که عمدتاً از دو قرن پیش از میلاد تاریخ‌گزاری می‌شود، از حدود یکصد سال پیش نخست به برخی زبان­های لاتین و سپس به عربی منتشر شده‌است. نتیجۀ تحقیق بیانگر بی­ارتباط بودن محتوای روایات اسلامی با آثار بنی‌اسرائیلی است؛ اما برخی از مؤلفان مسلمان در نقل روایات و داستان‌ها، با الگو گرفتن از منابع عهد قدیم، داستان‌های پندآموزی را در قالب باورهای خود پرداخته و آنها را به انبیای پیشین منسوب کرده‌اند.

این تحقیق به مطالعۀ مفهوم عرفان، خاستگاه و قابلیتش در پرده برگرفتن از راز آفرینش می­پردازد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی آثار آراء علامه طباطبائی، به عنوان نمایندۀ تفکر شیعی در دوران معاصر، در اندیشۀ هانری کربن است که بلوغ نظری وی را نه تنها نسبت به این حوزه، به ویژه عرفان اسلامی، بلکه بطور کلی سبب می­شود. براساس این تحقیق، کربن با تأکید بر این واقعیت که آیین تشیع عرفان ایرانی را نیز در خود دارد و بر خلاف عرفان غربی هیچ مفارقتی بین فلسفه و عرفان در نظر نمی­گیرد، آن را به عنوان راه حلی برای حفظ جهان در مقابل سکولاریسم معرفی می­کند.

مقایسه روش تفسیر متن مقدس در دو مکتب مختلف، از آن جهت اهمیت دارد که هر یک به نوبۀ خود اثر شگرفی بر اندیشمندان زمان خود و پس از آن گذاشته است. با توجه به گسترش مباحث معرفت‌شناسی و تطبیقی میان اندیشمندان غربی و مسلمان، ضرورت بررسی روش و غایتمندی تفسیر متن مقدس را به صورت جزئی از دو دیدگاه غربی و اسلامی برگزیدیم، که در عین حال مقدمه‌ای باشد بر پاسخ به برخی شبهات اعتقادی و معرفتی از جمله نسبی بودن معرفت دینی و تفسیر به رأی. مراد از روش تفسیر متن مقدس، شیوۀ استفاده از ابزار و راه‌های مختلف برای تبیین معنای متن مقدس است و مراد از غایتِ تفسیر آن، هدفی است که مخاطب در کنکاش علمی برای تبیین معنای آن دنبال می‌کند. بنابراین در نوشتار پیش رو در پی پاسخ به این سٶال اصلی هستیم که بین طرفداران هرمنوتیک عام (که یکی از شاخه‌های هرمنوتیک محسوب می‌شود) و حکمت متعالیه در روش و غایت تفسیر متن مقدس، چه شباهت‌ها و فرق‌هایی است؟

نظر به گستردگی تعاریف و مفاهیمی که از جذبه در متون عرفانی مطرح است، این پژوهش به بررسی، طبقه‌بندی و تحلیل موضوع جذبه در متون نثر عرفانی تا قرن هفتم هجری می‌پردازد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که جذبه در متون عرفانی همیشه به یک معنا به کار نرفته است؛ برخی از این مفاهیم عبارتند از: مشاهده و معاینه، وجد و اخذ، سیر در احوال، اجتبا و اصطفا، طلب، توفیق و عنایت و آزاد شدن از بندگی نفس. در اغلب این تعاریف جذبه کششی از جانب حق تعالی است و در برخی تعاریف هم جذبه کشش بنده به سمت حق و به مفهوم طلب تعبیر شده است. بررسی سیر مفهوم جذبه نشان می‌دهد اگرچه جذبه موهبتی الهی است، بدون مقدمه بر فرد وارد نمی‌شود. در واقع بنده با پاک­سازی درون، زمینۀ دریافت جذبۀ الهی را فراهم می‌کند، همچنین جذبه در کلام عرفا درجات مختلفی دارد؛ به‌گونه‌ای که در هر مقامی نوعی از جذبه بر فرد وارد می‌شود. در یک تقسیم‌بندی کلی جذبه به انواع عام و خاص تقسیم می‌شود. از دیگر اقسام جذبه کششی است که حق تعالی در روز ازل نصیب ذریه انسان می‌کند و آن را بر فطرت خداجو می‌آفریند.

رابطۀ ذهن و خارج از مهم‌ترین مسائل فلسفه است، انحای وجود در خارج، منشأ تحقق حکایات و تصورات ذهنی است. در اندیشۀ ملاصدرا موجود فی‌نفسه محکی وجود محمولی است و موجودات رابط از استقلال تصوری و مفهومی بی‌بهره‌اند. اسپینوزا نیز تصور استقلالی از صفات و حالات را بدون لحاظ جوهر ممکن نمی‌داند. به نظر او، حالات استقلال مفهومی نداشته و حتی در مقام تحقق معرفت تصوری خویش نیز در پرتو جوهر لحاظ می‌شوند. در این مقاله با روشی تحلیلی، دیدگاه این دو فیلسوف را در این مسئله مورد مطالعۀ تطبیقی قرار داده، ضمن تبیین همگرایی و تشابه دیدگاه آن‌ها، اختلاف نوعی را به مثابۀ موضوعی مشترک در فلسفۀ تطبیقی معرفی نموده و نشان داده‌ایم که صدرا و اسپینوزا چگونه از رهگذر این تلقی به لوازم دیگر این نگرش رهنمون گردیده‌اند.

الهیات محیط زیست یک معرفت میان­ رشته­ای است که سعی دارد با استفاده از متون دینی راه­ حل­های معرفتی و بنیادین را در زمینۀ بحران­های زیست­ محیطی ارائه کند. در این مقاله سعی شده است تا با جریان ­شناسی الهیات بوم­ شناختی مسیحی، مدل­های مختلف موجود در مورد نسبت خداوند و طبیعت نقد و بررسی شود. جریان­های انجیلی بر این نکته تأکید دارند که با رصد دقیق کتاب مقدس می­توان خداباوری مسیحی را نه عاملی برای تخریب محیط زیست بلکه حافظ آن معرفی نمود. بازخوانی آموزۀ آفرینش و مبرا دانستن طبیعت از شر ذاتی و هم­چنین توجه به آموزۀ ملکوت و فرجام نیکوی عالم، مهم­ترین مدل­های مسیحی الهیات محیط زیست به شمار می­روند که بر اساس آموزه­های اساسی این دین ارائه شده­اند.

بازشناسی چیستی و چرایی ترکیب سه منبع معرفتی عقل، شرع و کشف در نظام اندیشه ابن ابی جمهور احسایی(838-906ق)، تحلیل دستاوردهای معرفتی این نظام را ثمربخش­تر می­کند. ابن ابی جمهور احسایی به عنوان شخصیتی که جایگاه مهمی در مسیر ادغام شاخه­های مختلف نظری در سایه تعالیم امامی دارد، نظریه شناخت خود را بر پایه­ای فلسفی- دینی- عرفانی تأسیس می­کند. کاری که بعدها توسط صدرالمتألهین شیرازی (979-1050ق) تکمیل شد و در قالب نظریه «وحدت معرفتی مفاد قرآن، عرفان و برهان» ارائه گردید. در نظام فکری ابن ابی جمهور، ربط و پیوند عمیقی میان عقل، قلب و شرع وجود دارد؛ وی معتقد است که باید از قضایای برهانی ضروری به واردات الهی ارثی منتقل شد، در این صورت اسرار شریعت را می­توان دریافت و معانی طریقت و حقیقت را فهمید. عقل با پیمودن مراتب کمال به مرتبه قلب راه پیدا می­کند و قلب نام دیگر عقلِ کمال یافته است. همچنین در مورد ربط و نسبت میان شرع و عقل، بر این باور است که شرع، عقل خارجی و عقل، شرع داخلی است، پس آن دو معاضد و معاون همدیگر بلکه با هم متحدند.

ذوالنون مصری از عرفای اثرگذار بر تصوف است و شناخت سرچشمه­های افکار وی می­تواند به فهم عوامل زاینده و جهت­دهندۀ تصوف یاری رساند. این مقاله می­کوشد ارتباط او را با ائمۀ شیعه (ع) و ترویج آموزه­های ایشان را در قالب روشی توصیفی ـ تحلیلی مستدل ­سازد. بعضی استادان ذوالنون، با امام صادق (ع) ارتباط داشتند و برخی راویان که احادیثی را به­واسطۀ ذوالنون نقل کردند، جزء رجال و روّات معتبر شیعه و از نزدیکان ائمه (ع)­ بودند. شباهتی فراوان میان افکار و اقوال ذوالنون با روایات امیرالمومنین، امام حسین، امام زین­العابدین، امام صادق، امام رضا و امام عسکری (علیهم­السلام) وجود دارد. بعضی علمای شیعه نیز به ذوالنون استناد کرده­اند، همچنین ذوالنون مدتی را در سامرا می­زیست و زمینۀ دیدار وی با امامین عسکریین (علیهماالسلام) فراهم بود. از مستندات برمی­آید که او بی­واسطه از تعالیم ائمۀ شیعه(ع) بهره­مند بوده و بعضی آموزه­های ایشان را ترویج نموده است؛ آموزه­هایی که بعدها مرجع و مأخذ صوفیه شدند.

پژوهش در اخلاق کاربردی به جایی رسیده است که از همۀ ظرفیت‌های علوم طبیعی، انسانی و اجتماعی بهره می‌برد. دراین‌میان، دین و اندیشۀ دینی یکی از ظرفیت‌های مهم برای پژوهشگران این عرصه بوده است؛ تاجایی‌که می‌توان پرسید اخلاق کاربردی اساساً سکولار است یا دینی. پژوهشگران باتوجه‌به حضور اندیشمندان دینی در مراحل شکل‌گیری این رشته و مزایا و رهاوردهای اندیشۀ دینی برای اخلاق کاربردی، در اطلاق عنوان سکولار (به‌ویژه معانی افراطی‌اش) بر مباحثه‌ها و مطالعه‌های این رشته تردید کرده‌اند. در این مقاله ضمن شناسایی و تعریف اخلاق کاربردی اسلامی با تمرکز بر مزایایی که پژوهشگران دینی اخلاق کاربردی برای رویکرد دینی به آن برشمرده‌اند، با رویکردی اسلامی که از اندیشۀ استادجوادی آملی گرفته‌ایم، این مزایا را ارزیابی و با مزایای رویکرد اسلامی مقایسه کرده‌ایم. نگرشی اصیل و الهام‌بخش به حضور واقعی دین در زندگی انسان‌ها، رهیافتی تازه به بی‌طرفی اخلاقی و سازگاری آن با آزادی دینی، جمع اعتقاد به خدا و استحکام الزامات اخلاقی و رویکردی ممتاز به سلامت فاعل اخلاقی، از دستاوردهای رویکرد اسلامی به اخلاق کاربردی است که نتیجه این مقاله است.

جریان اخوان المسلمین با پشتوانه بیداری اسلامی برخاسته از تفکرات جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده سعی در ارائه منهجی معتدل و موافق با سیره سلف در حوزه عقاید و مبانی کلامی داشته است؛در این میان اتهام سلفیه سنتی معاصر به این جریان مبنی بر ارائه ندادن منهجی روشمند در زمینه عقاید و تساهل در امر ترویج توحید ناب،تطبیق اندیشه های این دو جریان را اجتناب نا پذیر می نماید.سلفیان سنتی با طرح پاره ای از اندیشه های اخوانیون همچون معرفی مکتب تفویض به عنوان منهج سلف،بر شمردن استغاثه به عنوان امری محرم،رای به خروج مساله توسل از مباحث عقیدتی،تجویز شد رحال برای زیارت قبور،توجه به تقریب مذاهب و تعامل با اهل کتاب و مشروع دانستن تصوف به مبتدع بودن اخوانی ها تصریح دارند.در نهایت باید تاکید نمود جمود گرایی و جزم اندیشی قاطبه سلفیه در تعامل با عقاید مخالفین جریان اعتدال گرای اخوان المسلمین را نیز در شمار جریان های متخاصم با منهج سلف قرار داده است.