جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا در میان حواس باطنی، وهم را به‌مثابۀ قوۀ حاکم تمایز می‌بخشد و باور دارد وهم معانی را ادراک می‌کند. در این پژوهش عملکرد‌ها و احکام وهم بررسی و نشان داده شده است که معانی وهمی ازسوی، اساساً نسبی‌اند و حیث ارتباط‌مندانه دارند و از دیگر سو، این معانی دارای وجه روی‌آوردی هستند. پرسش اصلی این تحقیق ناظر به همین وجه معطوف‌بودگی معانی وهمی است و تلاش کرده است با توجه به معیارها و مشخصه‌هایی که اهل تحقیق برای نظریۀ روی‌آورندگی مشخص کرده‌اند، و با استفاده از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، روی‌آوردی بودن این معانی را بررسی کند. با تحلیل معانی وهمی، آشکار می‌شود که بیشتر ویژگی‌های نظریۀ روی‌آورندگی، از طریق این معانی تأمین می‌شوند و این‌ها به‌مثابۀ پل ارتباطی میان ذهن و عین، نقش ایفا می‌کنند و دارای حیث نشان‌دهندگی هستند. برای ابن‌سینا علم، داشتنِ تصوری از چیزی در قلمرو ذهن است و نقاط آماج قصدیِ فکر، اشیاءِ موجود در جهان هستند؛ یعنی میان ذهن و متعلق آن، گونه‌ای پیوستگی وجود دارد و دریافت معانی وهمی، به گونه‌ای روی‌آوردی انجام می‌پذیرد.

بالاترین جایگاه نزد مسلمین، جایگاه والای حضرت خاتم‌الأنبیا(ص) است که هیچ جای‌گزینی ندارد. با تکیه بر اسناد معتبر و قطعی بین فریقین، که حاکی از حیات برزخی انبیاست، تفاوتی بین منزلت پیامبر اسلام، قبل و بعد از رحلت نبوده و تمام مسلمین، حضور در مضجع نورانی ایشان را با حضور در محضر نورانی‌اش در زمان حیات مادی برابر دانسته و با شوق زایدالوصفی به زیارتش شتافته و به دعا و راز و نیاز با خداوند متعال می­پردازند. با این حال، ابن­تیمیه حرانی، در قرن هفتم، به طرح نظریاتی پرداخت که نه تنها باور عمومی مسلمین در زیارت و اظهار ادب در مزار نبوی و... را نادیده گرفته، بلکه غالباً بر آن‌ها ادعای اجماع هم کرد. سؤال مهم این است که آیا ادعاهای ابن­تیمیه مبنی بر اتفاق نظر بین دانشمندان در دیدگاه‌های مزبور صادق است؟ این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته و با تکیه بر آثار اهل‌سنت، نادرستی غالب ادعاهای یادشده را اثبات می­کند.

بی‌تردید فهم دقیق شرطیات منفصلۀ منطق‌ قدیم، تأثیر بسزایی در تحلیل درست گزاره‌های فلسفۀ اسلامی و استنتاج‌های منطق سینوی دارد. این مقاله با واکاوی اجمالی اقسام منفصلات از منظر برخی منطق‌دانان قرن هفتم، می‌کوشد نظام فکری حاکم بر قضایای منفصله را استخراج و تبیین کند. این تحقیق با نشان دادن ناکارآمدی تفسیر شرایط صدق و کذب قضایای منفصلۀ «منطق کاتبی»، به این نکته می‌رسد که راهبرد «عقل حادی‌عشر» راهبردی دقیق، منسجم و تام است. ازاین‌رو، دربارۀ شرایط قضایای سازندۀ منفصلات، تفسیری نو از متن خواجه نصیرالدین طوسی بیان خواهد شد؛ تفسیری که نه‌تنها با بسیاری از استنتاج‌های خواجه سازگار است، بلکه قابلیت نمادین‌سازی منفصلات را در حوزۀ منطق جدید نیز فراهم می‌آورد. در ادامه، به بررسی پیامدهای یکسان‌انگاری منفصلات جزئی مانعة‌الجمع و مانعة‌الخلو، برآمده از تعریف منفصلۀ جزئی منطق‌دانان مسلمان اشاره می‌کنیم. تفسیر «سالبۀ منفصله به سلب انفصال» از دیگر یافته‌های این مقاله است و از آن رو مهم می‌نماید که لطف‌الله نبوی در تصحیح فرمول رشر، تصویر سالبۀ منفصله را انفصال سلب معرفی می‌کند.

هدف اصلي نوشتار حاضر بررسي و تبيين دو جزئي يا سه جزئي بودن تحليل ارسطو از گزاره حملي و نقد برخي آرا و ديدگاه‌هاي مطرح در اين زمينه است. در اين مقاله کوشيده‌ايم با استناد به آثار ارسطو نشان دهيم: اولاً از ديدگاه ارسطو، هرچند تحليل زباني گزاره حملي مي‌تواند دوجزئي يا سه‎جزئي باشد، اما در مقام تحليل منطقي، گزاره حملي همواره از دو جزء اصلي اسم (موضوع) و فعل (محمول) تشکيل مي‌شود و نسبت يا رابطه، به دليل گنجانده شدن در معناي فعل (محمول)، جزء مستقلي به‌شمار نمي‎آيد و بر همين اساس نسبت دادن تحليل سه‎جزئي گزاره حملي به ارسطو، به‌ عنوان يک تحليل منطقي، نادرست است؛ ثانياً برخلاف بعضي آرا و ديدگاه‌ها، ما در آثار منطقي ارسطو با دو تحليل متفاوت از گزاره حملي مواجه نيستيم و مبناي بحث‌هاي وي درباره «قياس» در آثار منطقي متأخرش (تحليلات اوليه) همان تحليل دوجزئي‌اي است که وي در آثار منطقي اوليه‌اش (درباره عبارت) به دست داده است. روش اصلي ما در اين پژوهش، رجوع به متن سخنان ارسطو، و در موارد لازم مفسران و پيروان يا منتقدان ارسطو؛ دقت و تأمل در آنها؛ و تحليل، استنباط و نتيجه‌گيري بر اساس آنها بوده است.

«دعا» در شيعه و کاتوليک جايگاه ويژه‌اي دارد؛ دعا در شيعه، به‌عنوان عبادت و مخّ عبادت تلقي شده و در کاتوليک، به‌عنوان حامل سرّ فصح است. اين مقاله با رويکرد تحليلي و مقايسه‌اي، درصدد بررسي مقايسه‌اي مؤلفه‌هاي حقيقت دعا در اين دو مذهب و بيان وجوه تشابه و تمايز آن دو است. روي‌آوري به خدا و طلب، دو مقولة «اصلي» و توجه قلب، فطري بودن مطلوب و عبوديت، ازجمله مؤلفه‌هاي «مکمل» حقيقت دعا در شيعه است. صعود ذهن به‌سوي خدا و طلب، دو مؤلفه «اصلي» و حامل سرّ فصح، حرکت محبت، الهام روح‌القدس، از جمله مؤلفه‌هاي «مکمل» حقيقت دعا در کاتوليک است. مي‌توان گفت: در مؤلفه‌هاي اصلي، حقيقت دعا ميان شيعه و کاتوليک، نوعي همپوشاني وجود دارد. توجه قلبي، روي‌آوري به خدا، شاهد ديدن خدا، از جمله مؤلفه‌هاي «مکمل» مشترک حقيقت شيعي و کاتوليکي هستند. ابتناي دعاي شيعي بر توحيد محض و دعاي کاتوليک بر تثليث، محوريت دعاي کاتوليک بر محبت و تأکيد دعاي شيعي بر خوف و رجاء، مسئله الهام‌کنندگي دعا، توسط روح‌القدس و پاسخ ايمان بودن دعا، از جمله وجوه افتراق مؤلفه‌هاي «مکمل» حقيقت دعاي شيعي و کاتوليک است.

مسيحيت پنطيکاستي فرقه‌اي پروتستاني است که در ابتداي قرن بيستم و بر پاية روح‌القدس‌محوري به وجود آمده است. پنطيکاستي‌ها معتقدند که همة اقشار جامعه توانايي دريافت روح‌القدس را دارند. از اين‌رو، از نگاه پنطيکاستي‌ها، آزادي در روح‌القدس آموزه‌اي است که به انعطاف بالاي اين جنبش در اتخاذ استراتژي‌هاي تبشيري و عبادي، دريافت عطايا و اموري از اين دست منجر شده است؛ ليکن نگاه گزينشي پنطيکاستي‌ها به اين آموزه و ابداعات آنها در اين آموزه، به‌همراه نقد جدي کتاب مقدس بر اصل روح‌القدس‌محوري، از جمله اشکالاتي است که بر اين آموزه وارد شده است. از اين‌رو اين پژوهش درصدد است تا با بررسي و تحليل علمي اين آموزه، تحقيقي مبسوط در اين‌باره ارائه دهد.

مدرسۀ فلسفی استاد جوادی آملی ذیل مکتب قم و مکتب قم ذیل نظام حکمت صدرایی تعریف می‌شود. پژوهش حاضر در پی توصیفی پدیدارشناختی از مدرسۀ فلسفی آیت‌الله جوادی آملی است. چنین توصیفی از قِبل بررسی ظهورات متعدد یک اندیشه صورت می‌پذیرد تا بنیادی را که موجب تحقق ظهورات شده، هویدا سازد. پژوهش حاضر از رهگذر بررسی دو مسألۀ فلسفی چونان ظهوری از ظهورات اندیشۀ استاد جوادی آملی صورت می‌پذیرد. اولین مسأله، رابطۀ علم و اراده است. تصویر ارائه‌شده از رابطۀ علم و اراده در اندیشۀ ایشان، از تصویر مذکور در اندیشۀ علامه طباطبایی متمایز است. درحالی‌که علامه طباطبایی علمِ‌به‌باید را علم حضوری و منشأ آن را عقل عملی می‌دانند، آیت‌الله جوادی آملی علمِ‌به‌باید را علم حصولی می‌داند که ذیل حکمت عملی قرار دارد و صادرکنندۀ آن عقل نظری است. دومین شاهد، اشاراتی است که استاد جوادی آملی ذیل تعریف فلسفه در ابتدای اسفار مطرح می‌کنند. در اندیشۀ استاد جوادی آملی فلسفه به هستی‌شناسی قطعی تعریف می‌شود؛ هستی‌شناسی‌ای که مشتمل بر شناخت مفهومی و تصدیق برهانی بر وجود اشیاء است. آنچه از قِبل این توصیف حاصل می‌شود، آن است که انحصار توانایی ادراک به ساحت عقل نظری و نحوۀ ابتناء عقل عملی بر عقل نظری، بنیادی است که مدرسۀ فلسفی ایشان بر آن استوار شده است. در این مدرسه، عقل نظری و مراتب آن یعنی عقل تجربی، عقل نیمه‌تجریدی، عقل تجریدی و عقل ناب، اهمیت ویژه می‌یابد.

از موضوعات پیچیده و بحث ­برانگیز شناخت ‌شناسی چه در فلسفه­ اسلامی و چه در فلسفه­ غرب مسئله کیفیت ارتباط ذهن و عین با یکدیگر است. بحث اصلی در شناخت شناسی بحث مطابقت تصورات با آنچه در واقعیت موجود است، یعنی چگونگی انطباق صور ذهنی با صور عینی می­باشد. رئالیستها‌ به‌ مطابقت‌ ذهن‌ و عین‌ قائلند، ولی‌ گروهی‌ از فلاسفه‌ عقیده­ای مخالف این دارند و مفاهیم‌ذهنی‌ را جدای‌ از حقایق‌ خارجی‌ پنداشته‌، و یا حتی‌ حقایق‌خارجی‌ را تصویر مفاهیم‌ ذهنی‌ می‌دانند. این درحالیست که مطابقت ذهن وعین در حکمت ­متعالیه از اصولی­ترین مباحث می­باشد. ملاصدرا بابحث وحدت ماهوی ذهن و عین دروجود ذهنی و وحدت تشکیکی عینی وجود برتر ماهیت قصد در حل مسأله مطابقت داشت. کانت نظریه انقلاب کپرنیکی خود را طرح­می­نماید که اگر متعلقات با ذهن ما مطابقت­داشته­باشند، این با شناخت پیشینی به اشیاء مطابق­تر است. بر­این­اساس ذهن دارای فعالیتی خاص می­شود و نوع معرفتی را که بدست­می­آورد، خودش مشخص­می­نماید. مقاله حاضر به بررسی کیفیت مطابقت ذهن و عین از دیدگاه ملاصدرا و کانت پرداخته و به­دنبال تشابهات و اختلافات نظرات ملاصدرا و کانت در این زمینه می­باشد.

هرمنوتيک به‌مثابه دانشي که به فرايند فهم يک اثر مي‌پردازد، داراي سه مکتب مهم است: 1. هرمنوتيک کلاسيک، 2. هرمنوتيک فلسفي، 3. هرمنوتيک مدرن. در اين ميان، هرمنوتيک قرآني به‌مثابه دانشي که به واکاوي فرايند فهم قرآن کريم مي‌پردازد، از يک سلسله مباني خداشناختي، انسان‌شناختي و قرآن‌شناختي برخوردار است و اصول آن با مباني هرمنوتيک فلسفي تقابل آشکار دارد. نوشتار حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به واکاوي مباني خداشناختي هرمنوتيک قرآني در انديشه علامه طباطبائي مي‌پردازد. از رهگذر اين جستار، مشخص مي‌شود که سه آموزه «حکمت الهي»، «علم الهي» و «تکلم الهي»، مباني خداشناسانه هرمنوتيک قرآني را تشکيل داده، هرکدام آنها بيانگر اصولي از مباني هرمنوتيک قرآني بوده و تأثير مستقيمي در فرايند فهم قرآن کريم دارند.

رابطة ميان قرآن و کتاب مقدس، از جمله موضوعاتي است که همواره مورد توجه مستشرقان و قرآن‌پژوهان بوده است. در اين ميان آنجليکا نويورت در اين‌باره ديدگاهي متفاوت از اسلاف خود مطرح ساخته است. از ديدگاه نويورت، روايت‌هاي کتاب مقدس در قرآن به صورت‌هاي گوناگوني بازتاب و نمود داشته که تمام اين نمودها ناشي از وجود فضاي معرفتي‌اي است که قرآن در آن نازل شده است. نويورت اين فضاي معرفتي را دورة باستان متأخر ناميده که بسياري از معارف الهياتي و ديني عهد باستان را به ميراث برده است و قرآن به‌عنوان مجموعه‌اي شفاهي و پويا با اين سنت‌ها در ارتباط و تعامل بوده و به گفت‌وگو و مناظره با آنها پرداخته است. داستان موسي عليه السلام از جمله مواردي است که نويورت به بررسي آن پرداخته و سعي در تبيين ديدگاهش به صورت مطالعات موردي دارد. اين مقاله سعي بر آن دارد ديدگاه نويورت را بررسي و در ضمنِ داستان حضرت موسي عليه السلام آن را واکاود. بازتاب روايت‌هاي کتاب مقدس بدون تأثيرپذيري قرآن از اين کتاب، ديدگاهي است که از بررسي پژوهش‌هاي نويورت قابل دستيابي است.