جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر منتقدین تامس کوهن او را متهم کرد ه اند که در آثار خود و به ویژه در کتاب ساختار انقلاب های علمی مبانی نسبی گرایی را در پوششی از تاریخ علم تکرار کرده است. نفی امکان کشف صدق، نفی امکان تعین نظریه به واسطه مشاهده و قیاس ناپذیری مهم ترین مبانی نسبی گرایی به شمار می روند که در آثار کوهن حضور دارند. با این حال کوهن خود را نسبی گرا نمی داند. او برای دفع اتهام نسبی گرایی، بر وجود محرک های حسی مشترک تاکید می کند و فهرستی از ارزش های مشترکی را که می توانند مبنای عینیت علوم باشند مورد بحث قرار می دهد. او هم چنین با ارائه تعریفی معتدل از قیاس ناپذیری، آن را با عدم امکان ترجمه کامل و دقیق برابر می داند. این نوشتار به مرور و ارزیابی پاسخ کوهن به اتهام نسبی گرایی اختصاص دارد. خواهیم دید که کوهن در دوره دوم فکری خویش از ادبیاتی رئالیستی کمک می گیرد. اما او هنوز مفاهیم اصلی را در پارادایم نسبی گرایان تعریف می کند و مبانی نسبی گرایی حتی در دوره دوم فکری او نیز به طور ضمنی حضور دارند.

با کشف قانون دوم ترمودینامیک و تلاش برای ابتنای آن بر دینامیک کلاسیک در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، مساله یا پارادوکس بازگشت پذیری برای اولین بار مطرح شد، زیرا قوانین دینامیک کلاسیک برخلاف قانون دوم ترمودینامیک نسبت به زمان متقارن یا بازگشت پذیر بودند. در این مقاله پس از شرح این مساله به بیان دو رهیافت اصلی در حل این مساله می پردازیم. در اولین دیدگاه که پریگوژین از سردمداران آن است، بازگشت ناپذیری ناشی از ناپایداری های دینامیکی دانسته می شود و این ویژگی در سطح میکروسکوپی در قالب نوعی «بی نظمی» تعریف می شود، در حالی که در دیدگاه دیگر، افرادی مانند پرایس و بریکمان بازگشت ناپذیری در سطح ماکروسکوپی را ناشی از وجود شرایط اولیه خاصی برای جهان در نظر می گیرند و برقراری بازگشت پذیری در سطح میکروسکوپی را در تضاد با آن نمی دانند. با وجود تفاوت این دو دیدگاه در مبانی نظری، نشان خواهیم داد که می توان این نتیجه مشترک را از آنها استخراج کرد که بازگشت پذیری اصولا به لحاظ عملی غیرممکن است.

دان کیوپیت تلقی ای ناواقع گرایانه از خدا و ایمان دینی دارد. او بر این باور است که مفاهیم انسان و خدا در بستری تاریخی شکل می گیرند و ابتنایی بر عقلانیت و مابعدالطبیعه ندارند. از این رو، بر تحول مداوم این مفاهیم در طول تاریخ اندیشه دینی تاکید می کند. او بر این باور است که انسان خود ارزش هایش را انتخاب می کند و جهانش را بر این اساس می سازد. به زعم کیوپیت، گوهر دین احساس معنویتی است که کاملا جنبه شخصی دارد و از فردی به فرد دیگر تغییر می کند. چشم انداز هر فردی به عالم قوام دهنده تلقی و فهم آن فرد از ایمان به خدا است. بر این اساس، او عینیت و واقعیت خدا و دیگر مفاهیم اساسی دین را انکار می کند. از سوی دیگر، برایان هبلث ویت از معتقدان به واقع گرایی دینی است و کوشیده است ناواقع گرایی کیوپیت را به تفصیل بررسی و نقد کند. او انتقاداتی بنیادین به ناواقع گرایی دینی وارد می کند که مهم ترین آن ها نادیده انگاشتن مساله صدق و نیز انکار ارزش های اخلاقی عینی است. هبلث ویت ابتدا نقاط ضعف استدلال های ناواقع گرایانه ی کیوپیت و نحوه روایت او را از سیر اندیشه دینی در دوران جدید نشان می دهد و سپس، توضیح می دهد که باور به خدای عینی نه تنها با اندیشه مدرن ناسازگار نیست بلکه جزء ضروری آن است.

موضوع این مقاله تفسیر کلاسیک احتمال و نقدهای وارد بر آن: تحلیلی فلسفی-تاریخی است. احتمال کلاسیک قرن ها تنها دیدگاه غالب در نظریه احتمال بود. به دلیل برخی ایرادها و پارادوکس های مطرح شده درباره این نظریه و اصل عدم تفاوت، تفسیرهای جدیدی از سوی فیلسوفان و متفکران در آغاز قرن بیستم ارائه شد. در این مقاله به معرفی تفسیر احتمال کلاسیک از دیدگاه فلسفی-تاریخی و نقدهای وارد بر آن خواهیم پرداخت. هم چنین در این مقاله مروری اجمالی بر تفسیر بسامدی، تفسیر منطقی، تفسیر تمایلی، تفسیر ذهنی خواهیم داشت.

روش ایضاح مفاهیم کارنپ بر این اساس پیشنهاد شد که وظیفه فیلسوف علم ابهام زدایی از مفاهیم مبهم علمی و غیرعلمی موجود در زبان علم و جایگزینی آنها با مفاهیمی روشن و بی ابهام است. نقدهای فیلسوفانی مانند استراسون، کواین، و پوپر باعث آن شد که کمتر فیلسوف علمی آشکارا از روش کارنپ حمایت کند هر چند که بخش بزرگی از فلسفه علم کماکان خود را وقف این روش کرده بود. در سال های اخیر برخی از فیلسوفان علم آشکارا به دفاع از پروژه کارنپ پرداخته اند. در نوشته حاضر به جای پرداختن به استدلال های له و علیه این روش، مفهوم «وحدت بخشی» به عنوان نمونه انتخاب شده است و نشان داده می شود هیچ کدام از تلاش هایی که در جهت ایضاح آن به کار گرفته شده به جایگزینی این مفهوم با مفاهیمی روشن و بی ابهام نیانجامیده است. دعوی مقاله این است که وظیفه اصلی فیلسوف علم نه درگیر شدن در زبان کاوی های بی حاصل، بلکه پرداختن به مسائل واقعی موجود در برنامه های پژوهشی علمی است.

تئودیسه جان هیک با عنوان پرورش روح یکی از راه حل های مطرح در پاسخ به مساله شر است که برگرفته از نظریه ایرنائوس است. ادعای هیک در تئودیسه پرورش روح این است که خداوند در جهان کنونی مشکلات و شرور زیادی را پدید آورده تا انسان در رویارویی با آن ها و مبارزه و تلاش برای برطرف کردن آن ها فضایل والای انسانی و اخلاقی را کسب کند و همانند مسیح شبیه خدا شود. این ادعا از سوی دو تن از فیلسوفان معاصر یعنی استفان تی. دیویس و برایان دیویس بررسی و نقادی شده است. به نظر آن ها ادعای هیک صحیح نیست و موارد نقض متعددی برای آن ارائه می دهند. از جمله این موارد این است که اگر شرور به تدریج انسان ها را به تکامل نزدیک می کند پس باید انسان های هر عصری نسبت به اعصار پیش از خود روحانی تر باشند؛ در حالی که چنین نیست. هم چنین برخی شرور از جمله شرور بی وجه و گزاف نه تنها انسان را متکامل نمی کند بلکه گاهی نتیجه برعکس می دهد.

ریچارد داوکینز، زیست شناس معاصر انگلیسی، بر اساس استدلالی با عنوان «استدلال سادگی» بر این باور است که قوانین بنیادین فیزیک در آغاز پیدایش این جهان و به دنبال آن، پیدایش موجودات پیچیده زنده به ویژه انسان طی فرآیند تکامل تدریجی، به صورتی تصادفی و بدون نیاز به وجود خداوند، پدید آمده اند. به نظر وی، قوانین بنیادین فیزیک ساده اند، بنابراین پیدایش تصادفی و بی دلیل قوانین بنیادین، تبیینی است ساده ولی فرض وجود خالقی که قادر به طرح جهانی با چنین پیچیدگی های بسیار گسترده باشد، نظریه ای است بسیار پیچیده. در مقابل، کیث وارد فیلسوف برجسته انگلیسی و برخی فیلسوفان خداباور دیگر مانند ریچارد سوئین برن و آلوین پلانتینگا، با تفکیک میان سادگی موجود در علم و سادگی نظریه خداباورانه از طریق تقسیم مفهوم «سادگی» به دو قسم «سادگی انحصاری» و «سادگی شمولی»، از سادگی فراگیر و جهان شمول نظریه خداباورانه دفاع می کند. از دیدگاه او وجود خداوند فرآیند تکامل و قوانین بنیادین طبیعت را در یک نظام جامع و جهان شمول وحدت و انسجام می بخشد و از این رو از کفایت تبیینی برخوردار است، در حالی که دیدگاه تصادف گرایانه داوکینز فاقد کفایت تبیین است و از عهده تبیین جامع و دقیق قوانین بنیادین فیزیک و فرآیند تکامل بر نمی آید. از دیدگاه کیث وارد «استدلال سادگی» داوکینز در واقع «مغالطه سادگی» است. این مقاله می کوشد قوت دیدگاه خداباورانه را نسبت به دیدگاه ماتریالیستی ریچارد داوکینز و بدین ترتیب نادرستی «استدلال سادگی» او را نشان دهد.

اگر کسی فیلسوف باشد و بخواهد مشکل فلسفی حل کند، باید دید که آن مشکل عبارت از چیست؟ تصور رایج قدیمی این است که احساس باید تابع عقل باشد. بنابر قضاوت قدیمی معرفت و به ویژه اخلاق در بستر تاریخ یا به مثابه پیشین، صوری و عقلی و یا به مثابه نسبی، تجربی و عاطفی بوده است. از این رو بود که فیلسوفی مانند امانوئل کانت عقل صوری را از میان تقسیم بندی صورت-ماده، یگانه راه رسیدن به معرفت قطعی و یقینی دانست. ماکس شلر با این نوع عقل گرایی صوری، به مقابله برمی خیزد. مشکل و چالش اساسی که شلر با آن مواجه است، صورت گرایی نظام فلسفی کانت است. از این رو سعی دارد با نظام غیرصوری بر پایه پدیدارشناختی که از سویی پیراسته از نسبیت و تجربه گرایی است و از سوی دیگر مجبور به پذیرش عقل گرایی صوری نیست، در مقابل نظام صوری کانت بایستد. در این مقاله سعی شده است این بخش از کار شلر و نحوه موضع گیری او در قبال عقل گرایی صوری کانتی روشن شود.

یکی از مباحث محوری در کتاب جمهوری افلاطون، موضوع عدالت است. افلاطون برای تعریف عدالت مدینه فاضله ای را ترسیم می کند که حاکم آن فیلسوف پادشاه است. از دیدگاه وی عدالت باید هم در درون فرد و هم در جامعه ایجاد شود. عدالت در شهر در سلسله مراتب طبیعی و تقسیم کار یافت می شود، بدین ترتیب، هرکس باید همان عملی را انجام دهد که به طور طبیعی برای آن ساخته شده است. عدالت در نفس نیز آن است که هر جزء نفس تنها به وظیفه خود عمل کند، تا به این ترتیب در نفس هماهنگی ایجاد شود. پس عدالت سلامت روح و رذیلت و ظلم بیماری روح است. عدالت افلاطونی دارای دو مرتبه است. یکی مرتبه ای که خاص فیلسوفان است و یکی مرتبه مخصوص افراد. فیلسوف هم از هماهنگی در درون برخوردار است و هم قادر به نظاره صور عدالت می باشد. اما دیگران هرچند از طریق عدالت هماهنگی را در درون شان ایجاد می کنند، ولی با عدالت حقیقی فاصله دارند. ولی مستعدند که با تربیت به نظاره صور عدالت دست یابند که این کار با هدایت حاکم فیلسوف انجام می شود. تعریف افلاطون از عدالت از همه امور حقوقی و قراردادی فراتر می رود و به مبدأ عدالت در روح انسانی بر می گردد. آنچه فیلسوف، عدالت می خواند در درونی ترین ژرفای طبیعت آدمی ریشه دارد. مقاله حاضر ضمن طرح موضوعات فوق در کتاب جمهوری، به بررسی ارتباط سیاست و اخلاق نزد افلاطون و عوامل دخیل در طرح نظریات اخلاقی و سیاسی وی پرداخته و در نهایت به این پرسش پاسخ می دهد که آیا غرض نهایی افلاطون در رساله جمهوری طرح آرمان شهر بوده است یا طرح نظریه ای درباره عدالت.

پرسش اصلی در تحقیق حاضر، چیستی و چگونگی «حقیقت» از دیدگاه دو تن از بزرگ ترین فلاسفه مشرب پراگماتیسم، چارلز پیرس و ویلیام جیمز است. به طور خلاصه مدعای اصلی پیرس و ویلیام جیمز در باب معرفت شناسی عبارت است از: ردگیری پیامدهای عملی در مقام شناخت و اصالت دادن به مصلحت عملی به جای تطبیق مفاهیم ذهنی با امر واقع (واقعیت خارجی یا نفس الامر) و تعیین ملاک صدق آن. ایشان معتقدند که تفاوت و تشابه میان تصورات و مفاهیم ذهنی در ساحت ذهن تعیین نمی شود، بلکه در ساحت تجربیات ملموس و عملی است که آشکار می گردد. هم چنین، جیمز بر آن است که توجه بشر به مابعدالطبیعه و توسل او به امور ماورایی فقط جهت کسب آرامش روانی است و نه برای فهم حقیقت و دست یابی به مناط شناخت. ملاصدرا و استاد مطهری در مقام نقد این آراء رویکرد مذکور در باب شناخت را مقبول ندانسته، و برآنند که این رویکرد لوازم فاسدی به دنبال دارد که فهرست اجمالی آن به شرح ذیل است: بی معنا شدن مفاهیم نظری، نسبیت گرایی در شناخت و کسب حقیقت، از بین رفتن حسن و قبح عقلی، لزوم پلورالیسم در مسائل عقیدتی و اندیشه های بنیادین و نظیر آن.