جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش درباره شخصیت و اندیشه ابن ابی الحدید و نگاهی به شرح نهج البلاغه او، به دلیل اعتباری که وی در مطالعات دینی دارد شایسته و حتی ضروری به نظر می رسد. او به ویژه در میان نویسندگان و دانشمندان شیعی فردی شناخته شده است و داده ها و اطلاعات او به فراوانی تاریخی و روایی از اهمیت بالایی برخوردار است؛‌ هر چند، گاه این توجه با رویکردی نقدی همراه بوده و حتی در رد و نقض آن نیز کتاب هایی به نگارش درآمده؛ اما اعتماد به اندیشه ها و داوری های او،‌ خصوصا در مقام جدال با خصم اندک نبوده است، تا آن جا که برخی از نویسندگان، به استناد سخن وی به محاجه با اهل سنت پرداخته و مدعی شده اند که باورهای شیعی در میان خود آنان پیروان، و یا لااقل قایلانی داشته است. از این رو جا دارد هر چند گذرا، نگاهی به شخصیت و اندیشه او، و نیز به شرح نهج البلاغه اش، که مهم ترین کتاب باقی مانده از اوست،‌ نظری افکنده و ارزش داده های وی به مطالعه گرفته شود.پرسش های اصلی که در آغاز ذهن پژوهنده را به خود مشغول می دارد آن است که به راستی ابن ابی الحدید کیست و از چه موقعیت علمی، سیاسی و اجتماعی برخوردار بوده و دارای چه شخصیتی است؟ و نیز شرح نهج البلاغه او بر اساس چه انگیزه ها و عواملی پا به عرصه وجود نهاده و از چه جایگاه و اهمیتی بهره دارد؟بی گمان در پاسخ به این پرسش ها برخی از سوالات دیگر نیز پاسخ می یابد. به ویژه آن که در پرتو چنین بحثی می توان به میزان اعتبار اخبار، روایات و اطلاعات آن تا حدی رهنمون شد. این نوشتار برای دستیابی به هدف فوق، و پاسخگویی به پرسشهای ذکر شده، در دو بخش وارد بحث می شود؛ ابتدا شخصیت و جایگاه سیاسی، اجتماعی و علمی ابن ابی الحدید را بررسی می کند و سپس به کتاب شرح نهج البلاغه او نظری می افکند.

شرح ابن میثم بحرانی بر نهج البلاغه از ویژگی هایی برخوردار است که آن را از سایر شروح ممتاز می سازد. همچون: جامعیت شارح آن در علوم عقلی و نقلی و در اختیار داشتن نسخه سید رضی و تقریر برهانی نهج البلاغه و تحقیقات عرفانی و تقریر علمی حکمت های اخلاقی و استفاده از علوم عصری و داوری بین شرح قطب راوندی و ابن ابی الحدید و موجود بودن نسخه های دستخط مولف. انتقاداتی نیز بر این شرح وارد است که از جمله آنها اعتماد کردن شارح بر علوم عصری مانند نظریه بطلمیوس است.

‫چکيده : اين پژوهش، برگردان ترکي کتاب الانوار الّلامعة في شرح زياره الجامعة تأليف آيت ‌الله سيدعبدالله شبّر است، که مقام ها و ويژگي‌هاي ائمّه معصومين( را شرح مي دهد. در بخش نخست اهمّيت زيارت معصومين، به ويژه زيارت جامعه کبيره و بخش هاي والا و عالي آن از لِحاظ عرفاني، آثار وجودي اهل بيت(، ضرورت شناخت اين ذوات مقدّس و تمسّک به ولايت آنان تبيين مي شود. بخش دوم به شرح معارف عميق توحيدي و ولايي نهفته در اين زيارت و فضايل و کمالات اهل بيت( و اين که آنان خلفاي برجسته الهي و انسان‌هاي کاملي هستند که هدايت بشر فقط از طريق آنان امکان پذير است و نيز صحّت متن و سند زيارت جامعه کبيره و ورود آن از جانب امام هادي عليه السلام اختصاص دارد. در بخش سوم منزلت زيارت جامعه کبيره را همچون منزلت دعاي جوشن کبير برمي شمارد که در آن، اوصاف مهّم ائمّه هُدي و معارفي در زمينه ابعاد ولايت آنان بيان گرديده است. نويسنده، زيارت جامعه را سفره گسترده امام شناسي مي خواند که تمام تشنگان معرفت اهل بيت( را سيراب و راه معصوم( را از راه غير معصوم جدا مي‌سازد. بخش چهارم به بيان مراتب عبوديت ائمّه اطهار( در برابر خداوند مي پردازد، که با ذکر نعمت‌هاي ويژه الهي به آنان، انگيزه‌هاي شخص زائر به امامان معصوم( را تقويت مي کند. مراحل تولّي و تبرّي اهل بيت(، اظهار ايمان و مَحبّت به آنان و دشمني با دشمنانشان، ايمان از روي بصيرت و نَه از روي تقليد به اهل بيت، اظهار اخلاص، خشوع و ارادت به ساحت آن بزرگواران در زيارت جامعه کبيره، لزوم ارتباط هميشگي با آن ها جهت زنده بودن قلب انسان‌ها و مردن قلب‌ها بر اثر قطع ارتباط با آنان و شرح ديگر شؤون فضايل اهل بيت( در زيارت جامعه‌کبيره از ديگر مندرجات اين پژوهش محسوب مي‌شود.

---

بدون شک خواجه نصیر یکی از متکلمان برجسته ای است که با تألیف آثار متعدد نقش بسزایی در رشد و تحوّل علم کلام ایفا کرد. از این رو او را آغاز گر کلام فلسفی دانسته اند.زیرا درآثار کلامی اش تلاش کرد شیوه ها و مباحث فلسفی را وارد دانش کلام کند. رساله فصول یکی از نوشته های کلامی خواجه به زبان فارسی است که در آن پنج اصل اعتقادی را اثبات و برخی اشکالات و شبهات را پاسخ داده است اما به دلیل اختصار فوق العاده فرازهایی از آن مبهم است.از این رو شرحهای متعددی به زبانهای فارسی و عربی بر این رساله نوشته شده است. یکی از این شرح ها نوشته خواجگی شیرازی از متکلمان سدهای ده و یازده هجری است. در این پژوهش رساله فصول خواجه به همراهشرح مفصل فارسی آن به قلم محمد بن احمد خواجگی شیرازی بازخوانی ، ویرایش وتصحیح شده است.

---