جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫يکي از مباحث ارزنده در فقه شيعه، بحث از سنديت سيره عقلا در اثبات حکم شرعي است، که رساله حاضر با روش کتابخانه‌اي، اين موضوع را با مراجعه به متون فقه و اصول فقه شيعه، مورد بررسي قرار داده است. سيره در اصطلاح، شيوه‌اي است که عموم عقلا از هر قوم و نژاد، و از هر دين و مذهبي، در همه زمان‌ها و مکان‌ها به‌صورت خودجوش رفتار خود را بر اساس آن سامان مي‌دهند. سيره عقلا از عناصري مانند عمل معين، تکرار عمل، فراگيري، عقلايي بودن، الزام‌آور بودن و نيک بودن عمل تشکيل مي‌شود؛ و از مبادي اوليه‌اي مانند فطرت، خرد، مصالح و نيازهاي اجتماعي، اميال و عواطف، اوامر پيامبران و قوانين دولت‌ها نشأت مي‌گيرد. سيره عقلا به اعتبارات مختلف قابل تقسيم است، و با پديده عرف، عادت و سيره متشرعه متفاوت است. سيره عقلا در متون فقهي شيعه به‌عنوان يکي از مدارک احکام شناخته شده، و تحقيق در آثار دوره‌هاي گوناگون فقه شيعه نشان مي‌دهد که بسياري از قواعد فقهي، و همچنين احکام فرعي فقهي، در پرتو تمسک به سيره عقلا به ظهور رسيده است. با وجود اين، آن‌چه به‌طور جدي نيازمند توجيه است، اساس و پايه‌اي است که سيره عقلا، حجيت و اعتبار خود را از آن مي‌گيرد؛ زيرا منبع تشريع در اسلام، وحي و اراده خداوند است، و مدارک و ادله احکام منحصر در کتاب، سنت، عقل و اجماع است. به‌همين دليل، درون جريان فقهي اصولي شيعه، سه ديدگاه حجيت ذاتي، عقلي و امضايي، پديد آمد؛ سيره عقلا در ديدگاه حجيت ذاتي، داراي منشأ فطري؛ در ديدگاه حجيت عقلي، داراي منشأ عقلي؛ و در ديدگاه حجيت امضايي، داراي مبادي گوناگون است که چه‌بسا با مذاق شارع ناسازگار باشد. طبق ديدگاه سوم، که ديدگاه حق است، تنها راه اعتماد به سيره عقلا در حوزه شريعت، امضاي شارع است، و استناد فقيهان به سيره عقلا در بسياري از قواعد و فروعات فقهي، و سپس تعليل اعتبار سيره عقلا در کلام آنان به امضاي شارع، مؤيد همين ادعاست.