جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکومت کوتاه مدت امام علی (ع ) برنامه‌هائی بزرگ را فرا روی آدمیان قرار داده است که بواسطه آن می‌توان نیاز بشری را حتی در امور دنیوی البته در سایه آموزه های بلند و حیانی و دینی گره گشائی کرد . لذا بر همه کسانی که خود را پیرو آن ابر مرد الهی بعد از نبی مکرم اسلام (ص) می‌دانند ، لازم است تا ابعاد مختلف این آموزه ها را به چالش کشیده و در آن غور کنند تا بتوانند شهد گوارائی را از آن تعالیم و سیره حکومتی اخذ کرده و در کام تشنه همه انسانها در تمامی عصرها بریزند. برا این سیاق تلاش می‌کنیم تا دوران حکومت امام علی (ع) را از قبل از تصدی حکومت و بعد از آن گزارش نموده و با کنکاش به سئوالاتی که بدنبال آن خواهیم بود پاسخگو باشیم. مسائل مورد نظر این گزارش بدین نحو دنبال می‌شود که اولاً نحوه شکل گیری حکومت و انتخاب حاکم از دیدگاه امام (ع) چگونه بوده است ؟ ثانیاً : کارگزاران حکومت دینی باید همواره نسبت به چه مسائل اخلاقی تذکر داده شود، ثالثاً نحوه تأثیر پذیری و بالندگی جامعه از اخلاق حاکمان چگونه خواهد بود و بالاخره الگوئی را که از سیره آن امام مظلوم (ع) می‌توان ترسیم کرد کدام است

موضوع این پایان نامه، اخلاق اجتماعی در تفسیر فی ظلال القرآن می‌باشد. یکی از مسائل مهمی که اسلام برای آن اهمیت فراوانی قائل شده و در معارف قرآن کریم نیز مورد توجه قرار گرفته، اخلاق اجتماعی و جامعه‌ی اخلاقی مطلوب است. به دنبال آن در تفاسیر قرآن به ویژه تفاسیر معاصر نیز می توان به نکات مفیدی در این زمینه دست پیدا کنیم. تفسر فی ظلال القرآن الکریم (تألیف سید قطب) از جمله تفاسیر اجتماعی است که بن‌مایه‌های اخلاق اجتماعی در آن وجود دارد. با نگاه به دیگر آثار سید قطب، ماهیت اجتماعی اندیشه های وی به خوبی نمایان است. سید قطب همواره به دنبال رسیدن به جامعه‌ی اخلاقی و مطابق با تعالیم حقیقی اسلام بود. این تفکر و خواسته‌‌ی او در تألیفات دینی و اجتماعی وی به خصوص تفسیر فی ظلال القرآن الکریم مشهود است. لذا بررسی اخلاق اجتماعی در این تفسیر و تبیین دیدگاه‌های مؤلف آن دراین-باره ضرورت خاصی دارد. انتظار می رود با انجام این تحقیق به دسته بندی کاملی از اخلاق اجتماعی در این تفسیر برسیم و دیدگاه‌ها و نقطه نظرات سید قطب راجع به اخلاق اجتماعی را (با توجه به تفسیر فی ظلال القرآن) گردآوری و تبیین کنیم. سید قطب در حیطه‌ی خانواده، زن و شوهر را نفس واحده-ای می‌داند که برای پیشرفت و رشد اعضای خانواده و اجتماع هر کدام دارای وظایف اخلاقی مخصوص به خود هستند. در زمینه روابط سیاسی معتقد به عدالت اجتماعی است؛ تاجائیکه هرکدام از حاکم و مردم (علاوه بر رعایت موارد حقوقی) با رعایت اصول اخلاقی می‌بایست زمینه ساز این امر مهم گردند، برنامه‌ای که در سایه‌ی اجرای دستورات الهی تحقق می‌یابد. همچنین در بخش اقتصادی بیان می‌کند که در ضمن پرداختن به امور اقتصادی باید به یاد خدا باشیم. به نظر سید قطب دیدگاه اقتصادی اسلام این است که معاملات و اخلاق باید بر اصل ثابت و بنیاد استوار توحیدی تکیه کند. در همین راستا عقیده‌ی توحیدی با امانتداری و پاکی و عدالت در معاملات و با بزرگواری دریافت و پرداخت کردن و با مبارزه با دزدی پنهانی ارتباط دارد. زمانی که اخلاق، خوشنودی خدا و انتظار ثواب او و پرهیز از عقاب او شود، این نظریه که اخلاق تابع روابط اقتصادی و تحول و ترقی اجتماعی است باطل می‌گردد. در این پژوهش از روش کتابخانه ای و روش رایانه‌ای استفاده کرده‌‌ایم.

بر اساس تعالیم ناب اسلام عزیز ، بهترین نسخه برای سعادت بشر ، قرآن کریم است و از همین روست که جایگاه تفسیرقرآن و تدبر درآیات آن روشن می شود . و حرکت در این مسیر موجبات سعادت انسان را فراهم میکند.از طرفی نوع تفاسیر مفسرین به قرآن خود یک مسأله ی جداگانه و مهم است . و تفسیر علامه طباطبائی و استاد مطهری رضوان الله تعالی علیمها ، یک تفسیر اجتماعی به حساب می آید .این دو بزرگوار دغدغه ی اصلاح اجتماع را داشته اند نوشته های خود را با همین نگاه و با استفاده ازآیات شریفه ی قرآن مطرح نموده اند . و لذا می توان در میان نوشته های قرآنی آنها به یک اخلاق اجتماعی مورد سفارش قرآن دست یافت .در این اثر کوچک دانشجوئی ، اخلاق اجتماعی مطرح شده درآثاراین دو دانشمند فرزانه دنیای اسلام نوشته شده است و به صورت یک پایان نامه در هفت فصل شکل گرفته است .در فصل اول به کلیات و تعاریف لغات واصطلاحها پرداخته میشود و درفصل دوم اخلاق اجتماعی در عرصه ی سیاسی بررسی میشود و شامل برخی اخلاق مثل صبر و وفای به عهد و هجرت و جهاد و ....می شود .در فصل سوم این مجموعه به بررسی اخلاق اجتماعی در زمینه ی اقتصادی پرداخته می شود و در این فصل اخلاقی مثل قرض الحسنه و خمس و کم فروشی مطرح می شود .در فصل چهارم اخلاق جنسی مطرح می شود و شیوه ی صحیح مدیریت آن مطرح می شود و اخلاقی مثل پوشش ، عفت و تهمت ، نهی از زنا ، در این فصل بررسی میشود .در فصل پنجم اخلاق اجتماعی مورد سفارش قرآن کریم در خانه و از سوی پدر و مادر مطرح میشود و اخلاقی مثل تربیت فرزند در آن بررسی میشود.در فصل ششم اخلاق تبلیغی مطرح می شود و اخلاقی را که یک مبلغ باید به آنآراسته شود بیان شده است و به اخلاقی مثلمأمور به وظیفه بودن ، تذکر دادن ، تحمل و دوری کردن زیبا پرداخته میشود .و در فصل پایانی به اخلاق همزیستی پرداخته میشود و در طی این فصل به اخلاقی مثل مزمت عیب جوئی و مسخره کردن ، و آداب ورود به منزل دیگران و آداب دوستی ، پرداخته میشود .

پرسش از معیار ارزش‌گذاری رفتارهای بشری، پرسشی کُهن و مهم در همه مکاتب اخلاقی از قدیم تا کنون بوده است. هدف این پژوهش، یافتن منشأ اخلاقی شمرده شدن رفتارهای بشر، از منظر خدای متعال است. از آن جا که طیف وسیعی از مفاهیم اخلاقی را مفاهیم اخلاق اجتماعی تشکیل می‌دهند، شناسایی ملاک اخلاقی شمرده شدن رفتارهای اجتماعی بشر، هدف اصلی و مهم این پژوهش به شمار می‌رود. روش و سیر انجام شده این پژوهش، عبارت است از: بررسی مبنای اخلاق از نگاه علوی، با جمع آوری و تحلیل متون اسلامی مربوط به خودکانونی و خداکانونی، سپس جمع آوری و تحلیل متون خاصِّ مربوط به ارزش‌ها و ضد ارزش‌های اجتماعی برای شناسایی نقاط کانونی آن‌ها.یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در حوزه مبنای اخلاق، از منظر علوی دو نقطه کلیدی و مهم وجود دارد: نقطه کانونی «خود» و نقطه کانونی «خدا». و برای رسیدن به این نقطه کانونی چاره‌ای جز «عبور از خود» به عنوان اولین گام لازم، نخواهد بود. در حوزه تحلیل 19 عنوان اخلاقی بحث شده در این پژوهش، یافته‌ها عبارت است از: الف) اخلاق اجتماعی به دو گونه اصلی قابل تقسیم است؛ یکی حوزه مناسبات فرد با دیگران و دیگری واکنش فرد به مناسبات دیگران با یکدیگر. ب) حوزه مناسبات فرد با دیگران، با توجه به انواع مسائلی که در روابط اجتماعی وجود دارد، به گونه‌های متعددی قابل تقسیم است. ج) عناوین 19 گانه در قالب پنج گونه مسأله یا موقعیت کلی شکل می‌گیرند. 1. هنگامه مقایسه؛ که چهار عنوان (تکبر، تواضع، خودرأیی، مشاوره) در این گروه قرار می‌گیرند. 2. هنگامه رعایت حقوق دیگران؛ که دو عنوان (عدالت و ظلم) را شامل می‌شود. 3. هنگامه برخورداری از نعمت؛ که گاه حالت صاحب نعمت مد نظر قرار می‌گیرد و جایگاه بروز دو عنوان (بُخل و جود) است، و گاه حالت دیگران در برابر صاحب نعمت لحاظ می‌شود که عناوینی چون (حسد، غبطه، نُصح و همچنین امانت‌داری و خیانت در امانت) امکان بروز می‌یابند. 4. هنگامه بروز خطا و اشتباه؛ که نسبت به شخص خطاکار عناوینی چون (عذرخواهی و جبران خطا) را پدید می‌آورد و نسبت به واکنش دیگران به خطای رخ داده، عناوینی چون (غضب، حلم و بردباری، پذیرش عذر دیگران، رد عذر دیگران) امکان بروز و ظهور پیدا می‌کنند. 5. هنگامه گزارش واقعیت؛ که اگر صرف مطابقت گزارش با واقع لحاظ شود عنوان (صدق و کذب) شکل می‌گیرد و اگر قصد گزارش کننده لحاظ شود عناوینی چون (غیبت و عیب پوشی) به منصه ظهور می‌رسند.

آنچه که در این پایان‌نامه گردآوری شده است دیدگاه خاصی است به اخلاق حرفه ای عملی در مقام مدیریت اجرایی در حکومت علوی و زمامداری که با معیار شرع مقدس اسلام و بوسیله‌ی فرمایشات گهربار حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهما السلام مورد سنجش و بررسی قرار می گیرد. از آنجائی که در آموزه های اصیل اسلامی که مذهب مقدس و برحقّ تشیع آن را به وجه اتمّ دارا است، بر این مطلب بسیار تأکید شده است که وجود مبارک یک امام معصوم، عین قرآن و قرآن عین است و از هرگونه خطا و لغزشی کاملا بدور است، و همانند ذات قرآن کریم، غیرذی عوج می باشد، و نیز از آنجائی که وجود مبارک حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهماالسلام از این قاعده مستثنا نمی باشد، ما نیز مبنا را بر آن نهاده‌ایم که فرمایشات آن امام همام را میزان قرار دهیم و تمام زوایای بحث خود را حدالامکان از دیدگاه مبارک ایشان موشکافی نمائیم.

چکیدهمسئله اخلاق اجتماعی از مهم ترین و ریشه دارترین مسائلی است که در کتاب های آسمانی به ویژه قرآن مجید و روایات مورد توجه قرار گرفته است. از آن جا که موضوع اخلاق اجتماعی به زندگی تمام انسانها مربوط است ودر حقیقت همه موفقیت ها، محرومیت ها، سعادت ها و بدبختی های انسان به اخلاق بستگی دارد، از این رو بسیار درخور توجه و اهمیت است.دراین رساله با بررسیگسترده مصادیق اخلاق اجتماعی در قرآن و روایات توانسته ایم چهار اصل کلی و نوزده قاعدهفرعی را بیان کنیم.اصل پیوند واتحاد وقواعد آن:جامعه گرایی- اخوت- تعاون - تکافل اجتماعی- مشاوره- عدم تکلف سبب جامعه انسانی سرشار از امنیت و آرامش و محبّت خدا می شود.

اعتقادات که زيربنا و هندسه فکری و نگرشی افراد را تشکيل می‌دهد و از آن به جهان بينی نيز تعبیر می‌شود، مبنایی برای نگرش و رفتار آدمی است. دربارۀ تأثیر اعتقادات یا همان باورها با اخلاق می‌توان گفت، انسانی که عقیدۀ خاصی را پذیرفته، خُلقی متناسب با آن، خواهد داشت و اگر بر اثر عواملی از عقیدۀ خود منصرف شود، آن خُلق را نیز از دست می‌دهد. تناسب جهان بينی و انديشه با رفتار و عمل، از ضروريات يک نظام فکری منسجم و هدفمند به شمار می‌رود. اهميت نظام اعتقادی یا همان جهان بينی چنان است که تمام تحولات اجتماعی، در گرو تغيير و تحول در جهان بينی و نگرش جامعه است. از اين رو مشاهده می‌شود که در قرآن کريم بيشترين تکيه و تأکيد پيامبران بر تغيير و اصلاح جهان بينی و اعتقادات مردم است و دعوت به توحيد و نهی از شرک و بت پرستی و طاغوت، محور دعوت انبيا را تشکيل می‌دهد. هم چنين رها کردن انسان‌ها از قيد و بندهای ذهنی و افکار و اندیشه‌هایی که سد راه انسان‌ها است، يکی از مهم‌ترین کارهای پيامبران در قرآن به شمار رفته است.آنچه در این تحقیق مد نظر است، نقش اعتقادات یا همان باور توحید در اخلاق اجتماعی است، که برای این منظور ابتدا به بررسی تأثیر اعتقادات بر اعمال می‌پردازیم و به دنبال آن به مقایسۀ ویژگی‌های افراد دو جامعه‌ای که یکی باور توحیدی دارد و دیگری ندارد، پرداخته می‌شود و در نهایت برای اینکه اثرِ باورِ این افراد در اخلاق اجتماعی مشخص شود، بعد از جمع آوری ویژگی‌های دو گروه، با توجه به آیات قرآن کریم، به اثری که این ویژگی‌ها در اخلاق اجتماعی می‌گذارند، می‌پردازیم.

رساله ای که در پیش رو دارید با عنوان «جایگاه نهی از سوء ظن در قرآن کریم و آسیب شناسی آن در اخلاق اجتماعی» تهیه و تدوین گردیده است. در این رساله آیات و روایات مختلف در مورد یقین، حسن ظن و سوءظن مورد بررسی قرار گرفته و تاثیرات آن بر فرد و خانواده تبیین شده است. مشکل امروز جامعه، هم ریختگی اخلاق اجتماعی در عصر حاضر و ایجاد تنش و بدگمانی و سوء ظن در میان جامعه انسانی و خصوصاً جوامع اسلامی است. لذا اصلاح رفتار نامناسب اجتماعی و تبیین جایگاه اخلاق حسنه اجتماعی بر اساس مبانی و اصول قرآن و روایات ضروری به نظر می رسد. یقین مرتبه ای از مراتب علم و ضد شک و تردید است یعنی اعتقاد جازم و محکمی است که مطابق با عالم حقیقی است. یقین هم به علم و هم به آخرت و قضا و قدر مربوط می شود. با توجه به رابطه و جایگاه علم و یقین با ظن در قرآن کریم می توان گفت که ظن مقدمه علم و یقین است و در صورت اقدام بر اساس ظنون شاهد تزلزل اجتماعی در عرصه های خانواده و حتی جوامع بزرگتر از آن، و در صورت بی توجهی به آن، شاهد غافلگیری و رخداد خطرات از پیش تعیین شده خواهیم شد.سوء ظن یکی از رذائل اخلاقی است که در علم اخلاق مورد بررسی قرار می گیرد، سوء ظن صفتی است که جزء مفاسد اجتماعی به حساب می آید؛ چون اگر سوء ظن در هر جمعی چه اجتماعات بزرگ و چه کوچک مانند خانواده پیش بیاید عواقب بسیار مخربی به دنبال خود دارد. از آنجا که سوءظنیک تفکر انحرافى است تدریجاً در سایر افکار انسانى نیز اثر مى گذارد و تحلیل هاى او نیز از حوادث نادرست مى شود و از رسیدن به واقعیت ها که زمینه پیشرفت و موفقیت است باز مى ماند. بدگمانی به دیگران به دنبال خود بدبینی و رفتاری منطبق با آن نگرش بد را دارد و در بسیارى از موارد به دنبال سوءظن، انسان مرتکب تجسّس و به دنبال تجسّس مرتکب غیبت و گاه تهمت مى شود و مى دانیم غیبت و تهمت یکى از اسباب عدم قبولى عبادت و سستی بنیان خانواده ها و اجتماع است. سوءظن به پروردگار و بدبینى نسبت به وعده هاى الهى آثار مخربى در بنیان ایمان و عقائد انسان دارد و انسان را از خدا دور مى سازد و باعث تجری به گناه و عدم طاقت در برابر سختی ها و امید نداشتن به دعا و عبادت می شود. همچنین انسان را از عنایات الهى محروم مى کند. لذا برای درمان آن باید با استواری در ایمان و بیداری از خواب غفلت و دوری از گناهان و با رسیدن به کمال و بالا بردن درجات معنوی و پرهیز از تجسس، گوش دادن و غیبت دیگران به تکریم و اظهار محبت و احترامهمنوعان خود پرداخت.کلید واژه گان:اخلاق اجتماعی، اخلاق اسلامی، یقین، ظن، حسن ظن، سوء ظن

بررسی و مطالعه در مورد صفات و ویژگیهای اخلاقی سیاست مداران از منظر قرآن و روایات هدف مورد نظر این پژوهش توصیفی است. بدین منظور ضمن بیان کلیاتی پیرامون برخی از محورهای اساسی اخلاق سیاسی از جمله ارائه مفهوم صحیح و دقیق از اخلاق، سیاست، اخلاق سیاسی، انواع رویکردها به سیاست، نظرات پیرامون ارتباط اخلاق و سیاست ودیدگاه بزرگان دین در این زمینه، و همچنین با بهره گیری از آیات و روایات و رجوع به سیره عملی پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) در طول دوران حکومتشان و به خصوص استفاده از سخنان گهربار حضرت در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر، اصول و ارزش های بنیادین و بایسته ها و نبایسته های اخلاق سیاسیدر دو بعد فردی و اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار داده شده است که نتایج حاصل از آن بدین ترتیب می باشد: الف) اصول و ارزش های بنیادین اخلاق سیاسی :منظور از اصول در این پژوهش آن دسته از فضایل اخلاقی است که نسبت به سایر فضایل اخلاقی در اولویت قرار داشته و به عنوان اصل و ریشه برای بوجود آمدن سایر فضایل به حساب می آید. این اصول عبارتند از : ایمان، تقوا و تزکیه و تهذیب نفس، عدالت، حفظ وحدت، خیر خواهی، شرح صدر. ب)بایسته های اخلاق سیاسی در بعد فردی عبارت است از: عبادت و شکرگذاری، توکل، عزت نفس، حسن خلق، ساده زیستی، امید و آرزو، انتقادپذیری، رازداری و... و در بعد اجتماعی شامل تولی و تبری، امر بمعروف و نهی از منکر، حضور در صحنه، احترام به قانون، رفق و مدارا، بینش سیاسی، تعظیم شعایر اسلامی، آزادگی و استقلال فکری و... می باشد. ج)نبایسته های اخلاق سیاسی در بعد فردی عبارتند از : جاه طلبی، تکبر، خود رأیی، نفاق، عجب و خود پسندی، بخل، تنگ نظری و.... و در بعد اجتماعی می توان بد زبانی در مسایل سیاسی، منت نهادن، غدر، اجبار و تحکم، جدایی از مردم، شایعه پراکنی، انظلام و استرحام و....را نام برد.

اخلاقی بودن فرد و اجتماع از مهم‌ترین ضرورت‌های تکامل و تعالی بشری است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ادیان آسمانی از جمله دین اسلام سمت و سو دادن افراد و به تبع آن جوامع اسلامی به سوی زیست اخلاقی و کنش نیک و ستوده است. در این راستا پیامبر گرامی اسلام(ص) که بنا به آیه: (إنَّکَ لَعلَی خُلُقٍ عَظیمٍ) در ستیغ قله انجام رفتارها و کردارها اخلاقی بود از طرف خالق مهربان به عنوان اُسوه و اُلگوی مسلمانان معرفی شده است. در همین راستا و برای ارائه و عرضه آموزه‌های تعالی بخش و درس آموز به مخاطبان و مسلمانان در این پژوهش بر آن بوده‌ایم تا به بررسی جزئیات رفتارها و سیرت اخلاقی و مهربانانه و خردمندانه این پیامبر رحمت(ص) بپردازیم. مبنای این پژوهش بررسی تطبیقی دو کتاب روایی شیعی و سنی یعنی الکافی از کلینی و الجامع الصحیح از بخاری بوده که هر یک در منظر طرفداران هردو مذهب از جایگاه رفیعی برخوردارند.نتیجه آنکه، احادیث منقول در صحیح بخاری و کافی کلینی بیانگر سیرت اخلاقی و محبت آمیز پیامبر اکرم در همه عرصه‌های زندگی شخصی و اجتماعی آن حضرت است. در بسیاری از موارد روایات وارده در این دو منبع روایی در اثبات روش و سیرت اخلاقی پیامبر اسلام موید یکدیگر است. البته در برخی از موارد، روایاتی در صحیح بخاری وجود دارد که رفتارها و کنش‌های قابل تأملی را به پیامبر نسبت می‌دهد که با آنچه در کتاب الکافی و دیگر منابع روایی آمده، نیز با آیات قرآن که پیامبر را الگوی کامل و تمام عیار معرفی نموده است و با شأن و عصمت آن حضرت منافات دارد لذا در این پژوهش مورد نقد قرار گرفته است.