جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بنیادین فلسفه منطق صوری سازی است که تامل در چیستی و چگونگی آن تلاش های منطق دانان را در سطح وسیعی متوجه خود ساخته است. صوری سازی را می توان به معنای تحلیل قضایا و استدلالات با توجه به صورت آن ها و بدون لحاظ کردن محتوای آن ها با هدف آشکار ساختن ساختار منطقی جملات دانست. فرگه، بنیان گذار منطق جدید، با الهام از مفهوم تابع و متغیر در ریاضی و تمایز میان مفهوم و شئ، قضایا را به دو بخش اسمی و محمولی تحلیل کرد که همین امر مبنای صوری سازی در منطق جدید می باشد. اما آن چه سمت و سوی صوری سازی را مشخص می کند، مسأله اعتبار است، چرا که حفظ اعتبار ضامن صحت نحوه صوری سازی است. ثوابت منطقی عنصرهای بنیادین ساخت های منطقی اند که در صوری سازی اهمیت فوق العاده ای دارند. اما منطق دانان برای تعیین آن ها ملاک های مختلفی ارایه داده اند که پذیرفتن هرکدام موجب تغییر در نحوه صوری کردن گزاره ها در منطق می شود. ما در این مقاله نشان خواهیم داد که نظام های منطقی مختلف می توانند معیارهای مختلفی برای ثوابت منطقی داشته باشند، هم چنین انتخاب یک معیار متاثر است از این که آیا می خواهیم ثابت منطقی جدیدی به نظام موجود بیافزاییم یا در مقام تاسیس یک نظام هستیم.

کتاب«مقالات فلسفی» تالیف مرتضی مطهری به مقالات فلسفی آن متفکر شهید، اختصاص دارد که پس از شهادت ایشان به این صورت منتشر شده است. غیر از مقالات «اصالت روح»، «قرآن و مسئله ای از حیات»، «توحید و تکامل» و «پرسش های فلسفی ابوریحان بیرونی از بو علی سینا» بقیه مقالات پس از شهادت استاد منتشر شده و سایر مقالات نوشته هایی نسبتا مدون از استاد بوده که به شرح زیر است: - عقل و معقول - اصل تضاد در فلسفه اسلامی - روابط فلسفه و عرفان - فلسفه اسلامی پیش از ملا صدرا - فلسفه اسلامی از میر داماد تا عصر حاضر - حکمت صدر المتالهین - فلسفه ملاصدرا - نگاهی اجمالی به سیر فلسفه در اسلام - وجود ذهنی - خدا و جهان دیگر - ادله توحید - یادداشت های نجات ابن سینا - فایده فلسفه و منطق - درس های اشارات (شرح نمط هشتم و نهم اشارات ابن سینا) - حرکت جوهری و حرکت در فلسفه هگل

هدف اصلی ما در این مقاله، واکاوی دو مفهوم «گزاره» و «وضعیت» است. ابتدا، حداقلِّ انتظارهای خود را از یک نگره «گزاره» و یک نگره «وضعیّت» ارائه می کنیم و به سراغ آرای جان پالک، نگره پرداز معاصر درباب «گزاره» و «وضعیّت»، می رویم و آرای مهم وی را برمی شمریم. سپس به بازسازی یک نگره «گزاره» و یک نگره «وضعیّت» بر اساس آرای پالک می پردازیم. در این نگره بازسازی شده، «گزاره ها» و «وضعیّت ها» هویّت های ضروری مستقلّ از ذهنی هستند که معنای «عملگرهای منطقی»، معنای «مفهوم ها» و معنای «دلالت گرها» می توانند اجزای آنها باشند. این اجزا با قرار گرفتن در یک شکل منطقی، گزاره ها یا وضعیّت ها را تشکیل می دهند. میان «گزاره» و «وضعیّت» تفاوت هست شناختی ای وجود ندارد و تنها تفاوت آنها در شکل منطقی آنهاست. در انتها، توانایی نگره خود را در برآوردن حداقلهای لازم برای یک نگره «گزاره» یا «وضعیّت» می سنجیم.

از نظر هایدگر هستی خودش هستنده ای یا چیزی در میان سایر هستندگان و چیزها نیست بلکه چیزی است که به آنها تعین و معنا می بخشد. در این کتاب به ضرورت پرداختن به پرسش دربارۀ بودن یا هستی از نظر هایدگر اشاره می‌ شود. هایدگر این ضرورت را بر دو پایه وجودشناسی و بودنی تشخیص می‌ دهد. بر پایه اول موضوع اصلی خود بودن است و انسان نیز از آن منظر دیده می‌ شود. بر پایه دوم منظر بودنی ها است که محور است. بخش اصلی کتاب خود مشتمل بر دو بحث کلی است یکی تحلیلی بنیادین زیستنده و دیگری زیستنده و زمان. هایدگر پس از ارائه روش تحلیل وجودی به تفاوت آن با انسان‌ شناسی و روان شناسی زیستنده‌ شناسی تاکید می‌ کند. آنگاه بر همین اساس به تشریح مباحثی چون بودن در دنیا، دنیا بودگی دنیا، نگرش هرمنوتیکی با دیگری بودن، خود بودن خود-روزمره فهم حالت بودن ارتباط زبانی و نهایتاً دغدغه می‌ پردازد. او در چارچوب مقوله دغدغه به عنوان مقوله محوری مقولاتی چون حقیقت اضطراب و عیانی (بروز) زیستنده را به بحث می‌ گذارد. در قسمت بعد، هایدگر به وجه دومی که در عنوان آن آمده‌ است یعنی زمان می‌ پردازد. پرسشی که هایدگر در هستی و زمان مطرح می‌ کند «پرسش هستی» است، یعنی همان پرسشی که از سرآغاز فلسفه اندیشه‌ های فیلسوفان را به تلاطم افکنده است. از این‌ رو این کتاب از حیث موضوعش تازگی ندارد. اما وجه «مدرن» آن شیوهٔ بررسی هایدگر از این مسئله و تعیین هستی انسان (دازاین) به‌ مثابه دروازهٔ ورود به شناخت هستی است که پس از سرآغازهای اصیل و خیره‌ کنندهٔ آن در فلسفهٔ یونانی ماقبل سقراطی دیری است که حتی پرسش از آن به فراموشی سپرده شده است. تحلیل اگزیستانس دازاین از طریق ساخت‌ های «ممکنی» که «اگزیستانسیال» نامیده می‌ شوند «اونتولوژی بنیادی» نام می‌ گیرد که شرط امکان ذاتی همهٔ اونتولوژی‌ ها را تشکیل می‌ دهد. زیرا دازاین هستنده‌ ای است که هر پرسش فلسفی از آن سرچشمه می‌ گیرد و به آن باز می‌ گردد. از همین‌ رو بسیاری از مسائل فلسفه همچون پروا، خود بودگی و دیگر بودگی، جهان، مکان‌ مندی و زمان‌ مندی، مرگ و غیره صورت‌ بندی‌ های متفاوتی کسب می‌ کنند. این اثر فضای فلسفی قرن بیستم را تحت‌ تأثیر قرار داده و الهام‌ بخش بسیاری از برجسته‌ ترین متفکران پساساختارگرا همچون میشل فوکو و ژاک دریدا بوده است. اگرچه تاریخی بودن هستی موضوعی است که هایدگر همواره آن را کانون توجه و تفکر خویش قرار داد و در طول حیات فکری‌ اش هرگز آن را رها نکرد، اما در تصویر وسیع تاریخی‌ ای که او در سراسر اندیشه‌ اش ترسیم کرد، تغییرات تاریخی هستی‌ شناختی در کتاب هستی و زمان مولود موقعیت‌ ها، مفهوم‌ سازی‌ ها و عکس‌ العمل‌ های اگزیستانسیال دوره ای بشری است. هر چند همین عکس‌ العمل ها و مفهوم‌ سازی‌ های مجدد به نوعی برآمده از هدایت‌ ها و راهنمایی‌ های جهان و هستی است؛ اما در دوره‌ بعدی این تغییرات، بخشی از تاریخ خود هستی انگاشته می‌ شوند، تاریخی که خود حامل و تعیین‌ کننده هر وضع و موقعیت بشری است. بدین‌ ترتیب در ظاهر گونه‌ ای وارونگی وجود دارد؛ هایدگر پیش از چرخش ظهور و انکشاف حقیقت را که خود به ظهور و انکشاف هستی قائم است، به وجود دازاین منتسب می‌ کند. اما هایدگر پس از چرخش می‌ گوید این خود هستی است که تاریخ دارد و اساسا تاریخ همان ادوار مختلف انکشاف و اختفاء هستی است و کنش‌ های بشری تنها مشتق و برآیندی از همین تاریخ هستی هستند. این کتاب در پنج فصل نگاشته شده است: فصل اول- موقف هیدجر من المیتافیریقا الغربیه که در این فصل منطق را نقد کرده سپس به نقد حقیقت و علوم وجود نزد افلاطون، ارسطو و دکارت می پردازد. در ادامه نظرات کانت، هگل، هوسرل را در این خصوص بیان و نقد می کند. فصل دوم- البحث فی الموجود بما هو موجود تعلیل الخاصیات الانطولوجبه الاساسیه للموجود الانسانی فصل سوم- الزمان بوصفه افقا للوجود است که در این فصل مفهوم زمان را در دین، تاریخ، علوم طبیعی، فلسفه (از نظر ارسطو، کانت، هگل) بررسی می کند. فصل چهارم- البحث فی الوجود بما هو وجود شامل الوجود بوصفه لاشی، الوجود بوصفه حضوراً و عطاء، تحویرات اخری علی الوجود است. فصل پنجم- البحث فی المبادی و العلل الاولی بوصفه بحثا فی الوجود که شامل دو بحث مبدأ الهویه و مبدأ العله است.