جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امیرالمؤمنین (ع) در سال 35 هجری کوفه را مرکز خلافت خود قرار دادند. از آنجا که این شهر نوپا و مهاجرنشین مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم سایر بلاد را نمایندگی می‌کرد، تحولات این شهر، هم نمایه‌ای از موقعیت امیرالمؤمنین (ع) در آن دوره است و هم در فهم کلام ایشان نقش کلیدی دارد. بنابراین، مطالعه اوضاع این شهر در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان بستر اجتماعی و فرهنگی کلام امام (ع)، ما را به اسباب صدور سخنان متفاوت ایشان درباره مردم کوفه رهنمون می‌کند و زمینه فهم بهتر کلام ایشان را فراهم می‌سازد. محور این نوشتار، جستاری در ویژگی‌های مردم این شهر از زبان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه است. حضرت در مواردی مردم کوفه را مدح و در پاره‌ای از موارد، آنان را نکوهش کرده است. تعارض ظاهری این دو گونه بیان، به موضع‌گیری متفاوت مردم در قبال تحولات دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بازمی‌گردد. در مقاله حاضر تلاش شده است با تکیه بر بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم کوفه، علل تفاوت کلام حضرت روشن شود.

سپاس و ستایش پروردگار علاوه بر اجر معنوی، آثار سرنوشت‌سازی بر شخصیت افراد دارد. به خصوص آثار اخلاقی-تربیتی که به رشد انسانیت کمک می‌کند و موجب تمایز او از سایر موجودات می‌شود. ستایش خداوند از مسائلی است که هنوز ارزش واقعی آن شناخته نشده‌است. مشغله‌های زندگی باعث شده که انسان متوجه خالق خویش و فیض دائمی او نباشد و فراموش کند که بر هر نفسی هم شکری واجب است. عامل بسیاری از گرفتاری‌های روحی انسان، غفلت از یاد خدا بر اثر ناآشنایی با آداب ستایش و نیایش است وگرنه انسان در هر آیینی، بر اساس فطرت، خداوند را درک می‌کند و حس پرستش و ستایش را در خود بیدار می‌یابد. تحمید مجموعه‌ای از حمد، محمود، انگیزه‌های ستایش و حامد است. در بخش حمد ظرف و کیفیت آن قابل توجه است. محمودیت مقام مختص خداوند است. اهمیت این موضوع تا به آنجاست که کتاب خدا با تحمید آغاز می‌شود. انگیزه‌های ستایش شامل خصوصیات و نعمات محمود است که مورد تمجید قرار می‌گیرند. انسان در این مجموعه در مقام حامد قرار دارد و زمانی که جایگاه سه مقوله‌ی دیگر را به درستی نشناسد، ستایش واقعی صورت نمی‌پذیرد. این مباحث در راستای رسیدن به حامدیت واقعی، در کلام امام علی(ع) مورد بررسی و شناخت قرار می‌گیرد تا مفهوم و آداب ستایش شناخته شود و انسان در سایه‌ی این شناخت به آرامش برسد. همچنین پژوهش حاضر با هدف کشف براعت استهلال آغازین برخی از خطب، با نگاهی تازه به بازخوانی تحمیدهای نهج البلاغه می‌پردازد. از جمله نتایج این کاوش علاوه بر حصول آموزه‌های اخلاقی و تربیتی که لازمه‌ی سعادت بشر است، به دست آمدن آمار دقیقی از انواع تحمید در نهج البلاغه‌ است.

بزرگی شخصیت و ارجمندی سخنان حضرت علی (علیه السلام)در دنیای اسلام نمای زیبایی دارد وهر چه زمان می گذرد واسلام شناسی رونق می یابد ،این عظمت جلوه هایی نوین از خود نشان می دهد .در کنار آن وجود حضرت زهرا (علیها السلام)و فرموده های نغزشان وبه ویژه خطبه ها،پیوستگی آن حضرت را به اقیانوس نبوت و رسالت می نمایاند . گر چه این حقیقت در گذشته آن چنان که باید شناخته نشده ،در این پژوهش سعی بر آنست که اگر نمی توان به تمام ابعاد وفرموده های آن دو بزرگوار پرداخت ،به بخشی از آن ها در حد وسع وتوان روی آورده وآن ها را تطبیق ومقایسه نمود که شامل موارد زیر است .توصیف وتحلیل عصر جاهلیّت و مشابهت آن با زمانپس از رحلت نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم» واعلام خطر از سوی معصومین بزرگوار (علیهما السلام) ،شخصیّت ومقام والای پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم)در بیانات امام علی وحضرت فاطمه زهرا (علیهما السلام) که خود بهترین منبع برای شناخت نبی اکرم(صلی الله علیه وآله ) می باشد.ولایت وامامت از نگاه امام علی و فاطمه زهرا (علیهما السلام)، فدک ورخداد های مرتبط با آن ، فلسفه ی احکام و دستورات الهی.

این پژوهش با عنوان نقش صبر و اهمیت سازنده‌ی آن در زندگی فردی و اجتماعی انسان از دیدگاه امام علی(ع) با تکیه بر نهج البلاغه به نگارش درآمده است. در تعریف کلی از صبر می‌توان گفت: صبر به‌ معنی وادار نمودن نفس به انجام آنچه که اقتضای عقل و شرع است و باز داشتن از آنچه که این دو نهی می‌کنند. با توجه به کاربردهای وسیع صبر، بیشتر افعال اخلاقی به لحاظی، تحت عنوان صبر قرار می‌گیرند. سوال‌های ویژه‌ی این پژوهش عبارتند از: امیرالمومنین(ع) چگونه صبر را به عنوان یک راهکار برون‌رفت و نجات بخش معرفی می‌کند؟ نقش صبر در دست‌یابی به اهداف زندگی چیست؟ میان صبر و خودشناسی چه ارتباطی وجود دارد؟ فرضیه‌ها، امیرالمومنین(ع) صبر را به عنوان یکی از صفات مومنان یاد می‌کند. یکی از کارکردهای صبر، تسریع حرکت آدمی در رسیدن به آمال و اهدافش، به دلیل از بین بردن موانع است. برخورد انسان در مواجهه با مسایل و مشکلات منجر به کشف قدرت پنهان و ظرفیت بالای(استعداد) خود می‌شود. بنابراین، انجام این پژوهش ضروری‌ می-نماید. نتایج به‌دست آمده؛ یکی این‌که انسان هرچه ایمانش بیشتر باشد، در مقابل بلایا و مصائب صبورتر است و بالعکس. تخلق به هر یک از اخلاقیات ایمانی نیازمند صبر است، رابطه‌ی صبر و ایمان یک رابطه‌ی دو سویه است. دیگر این‌که صبر در مصائب و بلایا سبب کشف قدرت درونی در انسان می‌شود، سنت زندگی در دنیا همراه مصیبت و گرفتاری‌ست، تا انسان خودش را بشناسد. هرکس که گرفتار بلایی نشود، چهره‌ی واقعی‌اش شناخته نمی-شود، حتی برای خودش، البته‌ بلایا برای مومن مظهر لطف خداست.روش این تحقیق به صورت کتابخانه‌ای و گردآوری اطلاعات و سازماندهی و تحلیل و تدوین مطالب می‌باشد و در این راستا از هر ابزاری که ما را در رساندن به هدف یاری می-کرد، کمک گرفتیم.

فتنه های داخلی و مشکلاتی که فراروی حکومت نوبنیاد امام علی (ع) پدید آمد، ضرورت تشکیل سپاهی کارآمد را دو چندان می کرد. هرچند این سپاه می توانست به مثابهابزاری برای کنترل اوضاع و دفع فتنه ها عمل نماید اما بافت قبیله ای آن از استعداد تعارض و تنش های درونی برخوردار بود. پرسشی که این پژوهش حول محور آن سامان‌یافته این است که بافت قبیله‌ای سپاه امام چه نقشی در کامیابی‌ها و ناکامی‌های ایشان داشت و امام از چه منطقی برای کارآمدی بیشتر این بافت ناهمگون پیروی می‌کرد؟ مدعای این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی – تحلیلی و متکی به داده‌های مندرج در منابع تاریخی است، حکایت از آن دارد که امام می‌کوشید با تکیه‌بر عنصر (ایمان) و (جهاد فی سبیل الله) میان سپاه ناهمگون خود نوعی وحدت ایدئولوژیک پدید آورد و آنان را برای مقابله با دشمن مهیا سازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سپاه او نیز به همان میزان که از راهبرد امام متابعت می‌کرد، از قدرت فتح میدان برخوردار بود و به همان میزان که از راهبرد ایشان تخطی می‌نمود، میدان را به حریف واگذار می‌کرد.

«آب» نماد حیات وزندگی است. این واژه در نهج‌البلاغه در قالب واژگان متفاوتی مانند ماء، قطره،موج و ... به‌صورت حقیقی یا صور بلاغی (تصویر آفرینی) مورداستفاده قرارگرفته است.در این پژوهش با عنوان «دلالت‌های معنایی آب در نهج‌البلاغه» سعی بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر نظریه حوزه‌‌های معنایی، در سه فصل مجزا به بررسی نحوه‌ی استعمال واژگان مربوط به آب در این کتاب ارزشمند پرداخته شود و مفاهیمی که آن حضرت به کمک این واژگان ابداع کرده است، مشخص گردد.با بررسی‌های صورت گرفته در این جستار مشخص شد امام علی (ع) از حوزه‌‌ی معنایی آب برای تبیین موضوعاتی همچون آفرینش، امامت، عبادت، دنیا، جهاد و ... استفاده نموده است. اهمیت آب در بیابان‌های گرم و سوزان، صدچندان می‌شود و به همین دلیل تشنگی و در مقابل رسیدن به آب گوارا، تصویر زیبایی است که امام علی (ع) بارها برای بیان حالت اشتیاق و رسیدن به امور ارزشمند مورداستفاده قرار داده‌اند.در برخی موارد هم آب با واژگانی مانند «آجِن، کَدِر و ...» هم‌نشین شده است که بیانگر توصیف شرایط سخت حیات سیاسی و اجتماعی مردم است. واژه‌ی متقابل آب، تشنگی است که در قالب واژگانی مانند «عطش، ضمان و ...» آمده است و بار معنایی آن غالباً تشنگی معنوی یا همان عدم دسترسی به منبع هدایت است.

خداوند متعال نظر به رحمت و حکمت خود، انسان را آفرید و در مسیر تکامل و رشد قرار داد. آن گونه که خود فرموده است انسان را آفرید تا معبود بی همتا را عبادت کند و از این راه به تعبد برسد، به درجه انسان کامل برسد و سعادتمند شود. مهم ترین عوامل رسیدن به تکامل و فلاح، ایمان و عمل صالح است که لازم و ملزوم یکدیگرند و از هم جدانشدنی، گرایش به ایمان همراه با عمل در زندگی دنیا و آخرت نتایج مثبت فردی و اجتماعی دربر خواهد داشت.در این تحقیق بر روی جنبه های اجتماعی آن با نگاهی به زندگی وسیره امام علی (ع) که از کتاب شریف نهج البلاغه برداشت شده است تکیه بیشتری گردیده به ویژه که آثار عمل به دستورات دینی و یا کناره گیری از این دستورات و یا فراهم نبودن شرایط جهت پیاده شدن این دستورات را از میان صفحات کتاب نهج البلاغه در دوران های متفاوت زندگی امام و جامعه زمان ایشان می توان یافت و شرایط به ثمر نشستن اعمال و عوامل مخرب در این راه را شناخت و با این شناخت جامعه بهتر و سعادتمند داشت.

برای اینکه زوایای زندگی امام حسن(ع) و روشی را که ایشان در دوران خلافت خود دنبال می کردند برای همگان روشن شود هیچ چاره ای نیست مگر اینکه شرایط قبل و بعد از دوران حکومت ایشان را نیز مورد بررسی قرار داد برای همین از نامه نگاری های دوران امامت حضرت علی(ع) با دشمنان اسلام که در راس آنها معاویه قرار داشت شروع نموده تا به زمان امام حسن مجتبی رسیده و پس از آن نامه های امام حسین(ع) را به فرزند معاویه مورد بررسی و ارزیابی قرار داده تا برای همگان کاملا روشن شود که هر سه امام هدفشان فقط حفظ اسلام و نجات جان شیعیان و مسلمانان از دسترسی دشمنان به ایشان بوده است ولی هر کدام از ایشان روش های متفاوتی را مد نظر خودشان قرار دادند که در نوع خود و در آن شرایط بی نظیر بود. از جمله موضوع صلح امام حسن(ع) که علی رغم تفکر عده ای از مردم نه تنها از روی عدم توجه به امور حکومت و امامت نبوده بلکه صلح در آن زمان نشانه هوشیاری و زیرکی امام حسن(ع) نیز بوده است و تنها راه زنده نگه داشتن اسلام و شیعیان در آن زمان همین راه بوده که به صورت مفصل در این تحقیق به آن پرداخته شده است.

چکیدهطبق شواهد تاریخی و روایی و عقلی، امام علی(ع) که تحت تعالیم وحیانی پیامبر اکرم(ص) رشدیافته بود، در حفظ و کتابت قرآن اهتمام ویژه داشته و سر آمد حافظان، قاریان و کاتبان قرآن گشتهبود. آن حضرت(ع) نخستین جامع قرآن در عهد پیامبر(ص) می باشد و قرآنی که با اشراف ایشانجمع آوری شد، هیچ نقصی نداشته و از نظر اطلاعات تفسیری و تأویلی و شأن نزول ها فراگیربوده است.با آن که روایاتی از طریق فریقین مسأله جمع آوری قرآن توسط حضرت علی(ع) را پس از رحلتپیامبر(ص) تأیید می کند، ولی این روایات به فرض صحت، می تواند نشانگر این مطلب باشد کهآن مصحف در واقع افزون بر نص? قرآن، یک دوره تفسیر مبسوط بوده، که با املای پیامبر(ص) وخط علی بن ابی طالب(ع) نوشته شده بود. روشن است که تألیف نشدن چنین مصحفی در حیاتپیامبر(ص)، دلیل بر تألیف نشدن مصاحفی که دربردارنده هم? نص قرآن باشد، نیست و مقصودرسول اکرم(ص) در سفارش به جمع قرآن، تهی? نسخه ای کامل از کتاب خدا به همراه تفسیر ومعارف وحیانی- تبیینی می باشد.این نوشتار ضمن بررسی و اثبات جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) و تبیین جایگاه ویژه امامعلی(ع) در آن، به این موضوع اشاره دارد که جمع ابوبکر با هدف فضیلت سازی برای خلفا و درجهت تجرید قرآن موجود از نکات تفسیری بوده و بازتابی اجتماعی و عمومی نداشته است. جمععثمان نیز فقط توحید مصاحف بوده که با نظارت و تأیید امام علی(ع) انجام گرفته است و امام(ع)با تأیید قرآن موجود و صحه گذاشتن بر آن، راه را بر هرگونه تحریف و تغییری در قرآن بست.کلید واژه: امام علی(ع)، جمع قرآن، مصحف علی(ع)، تدوین قرآن