جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توضیح کتاب: کتاب حاضر برگرفته شده از درس‌های "آیت‌ا... العظمی آقا میرزامحمد مهدی اصفهانی" است که ایشان با عنوان کلی "معارف القرآن" تدریس نمودند و پس از رحلتشان یکی از شاگردان ایشان اقدام به جمع‌آوری آن نمودند. ابتدایی‌ترین سوال در بحث علم "این است که: منظور از علم چیست؟ و لفظ علم بر چه پدیده‌ای اطلاق می‌شود و چگونه می‌توان علم را از غیرعلم تشخیص دارد؟ فلاسفه معتقدند که علم از باب تعریف مانند وجود است و تعریف منطقی آن ممکن نیست، بلکه صرفا تعریفی لفظی برای آن صورت می‌گیرد. ملاصدرای شیرازی در تعریف علم می‌گوید: گویا علم از حقایقی است که وجودشان عین ماهیت آن‌هاست و چنین حقایقی را نمی‌توان تعریف کرد". در بخش اول کتاب ابتدا علم در فلسفه‌ی صدرایی تبیین گردیده و آن‌گاه ویژگی‌های اولیه‌ی علم در فلسفه‌ی اسلامی برشمرده شده و نظریات استاد مطهری، شیخ اشراق، و علامه طباطبایی ذکر گردیده است. فصل دوم به توضیح علم بر اساس قول به وجود ذهنی اختصاص یافته و آرای صدرالمتالهین شیرازی، حاج ملاهادی سبزواری، و علامه‌ی طباطبایی در این‌باره نقل شده است. در فصل سوم تحت عنوان "کارآمد نبودن نظریه‌ی وجود ذهنی برای تبیین علم" نظریات استاد مطهری به پیروی از نظر علامه‌ی طباطبایی و نظر استاد مصباح یزدی بررسی گردیده است. در فصل چهارم با عنوان نارسایی تبیین علم به نظریات ملاصدرا و علامه‌ی طباطبایی اشاره شده است. از فصل پنجم که عنوان "تلاش ناموفق برای حفظ نظریه‌ی وجود ذهنی" را به خود اختصاص داده می‌توان نتیجه گرفت که پذیرفتن وحدت ماهوی بین ذهن و خارج براساس اصالت وجود قابل توضیح نیست. در فصل ششم به تبیین علم بر پایه‌ی علم حضوری پرداخته شده و راه نهایی مساله‌ی شناخت، توسل به وجدان انسان عالم دانسته شده است. در فصل هفتم تحت عنوان "توسل به بداهت، تنها مفر فلاسفه برای توضیح علم" به این نکته اشاره شده است که فلاسفه‌ی اسلامی و حکمای شرق علم را امری بدیهی دانسته‌اند، اما فلاسفه‌ی غرب از حل مشکل علم عاجز مانده‌اند. در بخش دوم کتاب نیز ضمن تبیین علم در مکتب معارف اهل بیت (ع) این موضوعات مطرح گردیده است: "عالم شدن انسان به سبب نور علم"، "تباین ماهیت علم با نور علم" و "ارتباط نور علم با معلومات".

نقل گرایی افراطی برخی از اخباریان و کم رنگ شمردن جایگاه عقل توسط برخی از ایشان، سبب شده تا این مکتب متهم به عقل گریزی گردد و تصوّر اوّلیه از اندیشۀ آنان این باشد که اخباریان عقل را به کلّی حجت نمی‌شمارند. از سوی دیگر انتقادات مبنایی میرزا مهدی اصفهانی _ به عنوان مؤسس مکتب معارفی خراسان_ به مفهوم شناسی عقل فلسفی سبب شده تا برخی آن را در کنار اخباریان در یک جبهه و در مقابل اندیشۀ اصولی قرار دهند و هر دو را منکر حجت عقل به شمار آورند، تا جایی که برخی مکتب معارفی خراسان را اخباری یا نواخباری خوانده‌اند. این مقاله بر آن است که با استفاده از منابع دسته اوّل ابتدا دیدگاه این سه مکتب را در خصوص حجیت عقل به درستی تبیین کند و سپس رابطۀ بین این سه دیدگاه و نقدهایی را که هر یک از این مکاتب بر دیگری دارند، طرح و نقد نماید.

جهت مشاهده فیلم تدریس به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

در راستای برگزاری همایش ملی اجتهاد عقل گرا، کرسی علمی- ترویجی با موضوع «چیستی خدا از دیدگاه مهدی اصفهانی» توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

در این تکمله هفتاد منبع دیگر شناسانده می‌شود. پیش از معرفی این منابع، به ضرورت تدوین کتابشناسی، پیشینه، نامگذاری و موضوع مکتب تفکیک، دامنۀ کار و روش تنظیم آن به‌اجمال اشاره می‌کنیم.

کتاب «گفتارهایی درباره عقل، روح، نفس و قلب» اثر حجت الاسلام محمدباقر شریعتی سبزواری به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۱۶ صفحه منتشر شد. اثر پیش رو با در نظر گرفتن قرابت معنایی عقل، روح، نفس و فواد در ادبیات دینی، در پی فراهم کردن زمینه برای بیان تفاوت مفاهیم و چگونگی رابطه فیزیکی و متافیزیکی هر یک از آنها با دیگری است. بنابراین تشریح و نقد اساسی نظریات فلاسفه، متکلمان، محدثان و مفسران و نقض دلایل آنها مراد اصلی این گفتارها نبوده است، بلکه جداسازی این مفاهیم و بیان ماهیت واقعی هرکدام و کیفیت ارتباط آنها با یکدیگر در وجود انسان، آن هم در نگاه کتاب و سنت، موضعی است که در این مجموعه گفتارها دنبال شده است. ساختار اثر کتاب حاضر در ۱۲ گفتار تألیف شده است؛ در گفتار اول بیان کلیات درباره قلب، روح، نفس، قلب، فواد و صدر پرداخته شده است. نویسنده در گفتار دوم به «جایگاه عقل در اسلام و نظام و عقل گرایی به نام دین» اشاره کرده و در این راستا به دیدگاه شهید مطهری نیز در خصوص مسأله مذکور می‌پردازد. سومین گفتار از این اثر با عنوان «عقل از نظر وجود شناسی و معرفت شناسی» اختصاص یافته و ضمن تبیین جایگاه عقل در حوزه معارف بشری، به مبحث «قلب و عقل گرایی» اشاره شده است. «نفس و مفاهیم مربوط به آن» عنوان گفتار بعدی است که در این گفتار راه‌های شناخت و اثبات نفس و همچنین چگونگی ارتباط نفس و بدن تشریح شده و به تبیین دیدگاه مکتب تفکیک درباره روح و عقل و نفس پرداخته و ترکیب انسان از روح و بدن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس به مناظره طبیب هندی و امام صادق (ع) نیز اشاره شده و در پایان این گفتار بقای روح در کتاب‌های آسمانی به رشته تحریر در آمده است. در گفتار پنجم نیز «چیستی حقیقت آدمی» تبیین شده و در این گفتار، مباحثی با عناوین «عقل در کتاب و سنت»، «عقل در جایگاه حجت باطنی خدا»، «روح در قرآن چگونه از عقل بهره مند شویم؟» آمده است. مراحل آفرینش انسان و تعبیرات مختلف عقل در احادیث، از مباحث ششمین گفتار این اثر به عنوان «وحدت نفس و روح» است. گفتار بعدی به «چگونگی گشوده شدن معمای روح و نفس» پرداخته و «ماهیت عقل و روح و رابطه آن دو» در گفتار هشتم مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در این گفتار، ضمن تبیین مبحثی به عنوان روح و قوای آن از عقل به عنوان اولین مخلوق خدا یاد شده و کاربردهای عقل تشریح شده و همچنین فرق روح و نفس و عقل نیز بیان شده است. در نهمین گفتار از این اثر که به عنوان چگونگی رابطه نفس و بدن اختصاص یافته، ضمن بیان تجرد نفس در نگاه ابن سینا به ارتباط نفس و بدن از نظر ابوعلی سینا و چگونگی رابطه نفس و بدن نیز پرداخته شده است. در گفتار دهم، «چند اصطلاح قرآنی» در رابطه با موضوع این اثر بررسی شده که از جمله آنها می‌توان به نفس و مراتب آن در قرآن و قلب و ماهیت آن اشاره کرد. در گفتار یازدهم «روح از نظر قرآن و سنت» تشریح شده و در دوازدهمین و آخرین گفتار از اثر حاضر، مروری بر مباحث پیشین و استنتاج نهایی صورت گرفته است.

به گزارش خبرنگار مهر، تاکنون در چندین گفت و گو با اساتید و کارشناسان فلسفه اسلامی به بررسی مکتب تفکیک پرداختیم، در این مصاحبه ها سعی شد که با دیدگاه منصفانه ابعادی از این مکتب مشخص شود، در مصاحبه پیش رو حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن وکیلی، مدرس حوزه و دانشگاه و نویسنده کتاب صراط مستقیم، تفکیک را مکتب نمی داند، بلکه آنرا جریانی می داند. آنچه لازم است در این مجال به آن اذعان شود این است که تاکنون پیگیریهای ما برای گفت و گو با پیروان این مکتب نتیجه ای نداشته است. متن پیش رو حاصل گفت و گو با حجت الاسلام وکیلی است که از نظر شما می گذرد.