جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله در فصل نخست ابتدائاً با زندگی‌نامه شیخ شهاب‌الدین سهروردی و ملا محسن فیض کاشانی به نحو اجمالی و تا آنجا که به حیات علمی ایشان و روند رشد علمی و پرورش ایده‌های فلسفی و اعتقادی آن‌ها تاثیر داشته است پرداخته شده و با برخی زمینه‌ها و منابعی که با تولد حکمت اشراق و حماسه عرفانی شیخ اشراق ارتباط می‌یابد و نیز مراحل و منابع پرورش ایده‌های عارفانه ـ فلسفی فیض کاشانی کاوش شده است.در فصل دوم فرشته‌شناسی نزد شیخ اشراق مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله نخست مقدماتی که بر پایه‌های آن‌ها شیخ اشراق فرشته‌شناسی خود را سامان داده به بحث و تحقیق گذاشته شده است. مباحثی از قبیل: موضوع نور به عنوان پایه اساسی حکمت نورانی اشراقی، خودشناسی، فیاضیت و بداهت و تشکیک نوری، سپس محبت و قهر و در نهایت اشراقات جوهری از نظر می‌گذرد. پس از بررسی اصول، مراتب مختلف فرشتگان در نظام نوری اشراق مورد بحث است؛ نورالانوار که فیض‌دهنده و منبع نور همه عالم است در بالاترین مرتبه قرار دارد و سپس بر اساس قاعده الواحد، نور اقرب، اول نور صادر از نورالانوار است. در مرتبه بعد عالم فرشتگان مقرب الهی که همان انوار قاهره طولی اند و بعد از اینان، عالم فرشتگان عقلی هم‌پایه(متکافه) قرار دارند. سپس عالم فرشتگان نیمه‌مجرد و نیمه‌مادی یعنی عالم مثال منفصل است که یکی از امتیازات فرشته‌شناسی اشراقی است و از این رو با تفصیل بیشتری به آن نظر شده و علاوه بر نگاه تاریخی به موضوع عالم مثال، دلایل اثبات نیز آورده شده است. در مرحله پایین‌تر عالم فرشتگان در عالم ماده است که بر اساس روایات و آیات و نیز تحلیل فلسفی بیان می‌گردد. در این فصل همچنین به تاثیرات فرشته‌شناسی فهلویون بر شیخ اشراق نیز پرداخته شده است. در فصل سوم، فرشته‌شناسی نزد فیض کاشانی مورد بررسی قرار گرفته است. ملامحسن فیض با غیر مادی دانستن ملائکه راه خود را از اهل حدیث جدا نموده و جانب فلاسفه را می‌گیرد. در ادامه مراتب و اقسام فرشتگان از دید فیض کاشانی موضوع تحقیق است که «ملائکه مهیّم» و ویژگی‌های آن‌ها به‌خصوص ابتهاج ایشان به ذات حق و غرق در محبت الهی بودنشان بررسی شده و مرتبه این فرشتگان نسبت به ملائکه عقلی با توجه به نظرات حکیم میرزاهاشم اشکوری مورد بحث قرار گرفته است. یکی دیگر از موضوعات مهم در این‌باره فرشتگان مدبّر عالم ماده اند که با توجه به بُعد نورانی و معنوی دادن به عالم ماده از جهت جهان‌بینی اسلامی بسیار حائز اهمیت است و همراهی عالم مجردات و عالم ماده و تفکیک‌ناپذیری آن‌ها را نشان می‌دهد. همچنین صفاتی که فیض کاشانی با توجه به آیات و روایات با دید حکیمانه حود برای فرشتگان می‌شمارد در این بخش از رساله بررسی شده است. فیض با کمک عالم مثال به توجیه فلسفی صفات جسمانی ملائکه می‌پردازد و بر آن مویداتی روایی عرضه می‌نماید که از جهت مقام حدیثی فیض کاشانی برای اهل فلسفه بسیار مهم است.در فصل چهارم رساله، مقایسه تطبیقی آرای دو اندیشمند بزرگ اسلامی آورده شده و به‌تفصیل نقش و ضرورت فرشته‌شناسی از حیث خداشناسی و نگاه توحیدی به هستی، تبیین نبوت،‌ وحدت ادیان، معرفت‌شناسی و نهایتاً نقش فرشتگان در انسان‌شناسی از دید این دو اندیشمند آمده است. به جهت اهمیت نقش و جایگاه هستی‌شناختی فرشتگان، در بخشی جداگانه به بررسی تطبیقی نظر فیض کاشانی و شیخ اشراق پرداخته شده و هر مرتبه به‌تفصیل در نظر این دو متفکر آمده است. در پایان نیز با توجه به مفاد نظر این دو و منابع فکری ایشان، وحدت وحی و عقل و شهود نزد آن‌ها و برائت آن‌ها از علم و عرفان منقطع از وحی الهی نشان داده شده است.

رساله مختصري است دربيان اعتقادات حقه شيعه با استفاده از آيات مبارکه قرآن کريم وروايات ائمه طاهرين عليهم السلام. اين رساله داراي هشت باب است چون ابواب بهشت: 1- وجود واجب 2- وحدانيت او 3- صفات او 4- پيامبري 5- امامت 6- معاد 7 - احوال محشر 8- بهشت ودوزخ، درسال 1043 به پايان رسانيده و چاپ شده است. «معصومه فرشچي» فصول و ابواب: داراي هشت در بمثابه درهاي بهشت بشرح آتي: در اول: در هستي حق جل جلاله؛ در دوم: در يگانگي حق جل جلاله؛ درسوم: درتنزيه حق جل جلاله از آنچه جلال او را نسزد، در چهارم: درنبوت؛ در پنجم: در وصايت امامت؛ در ششم: در زنده شدن بعد از موت؛ در هفتم: در احوال هول قيامت؛ در هشتم: در بهشت و دوزخ (مير ودود سيد يونسي) رساله اي مختصر در بيان عقايد شيعه كه در هشت باب تنظيم شده و در سال 1043 ق نگاشته شده است. 1- وجود واجب 2- وحدانيت او 3- صفات او 4- پيامبري 5- امامت 6- معاد 7- احوال محشر 8- بهشت و دوزخ «باريك بين، محمد كريم» رساله مختصري است در بيان اصول اعتقادات شيعه اماميه كه از آيات قرآن و سخنان ائمه عليهم السلام در آن استفاده شده است. مولف اين رساله را در سال1043ق. در هشت باب تدوين كرده است.: دراول- وجود واجب؛ در دوم: وحدانيت او؛ در سوم: صفات او؛ در چهارم: پيامبري؛ در پنجم: امامت؛ در ششم: معاد در هفتم: احوال محشر؛ در هشتم: بهشت و دوزخ در ديباچه گويد: « كلمه اي چند در بيان ترجمه اصول عقايد دينيه بر نهج اهل حق كه فرقه ناجيه اند به فارسي بنويسد ... و بترجمة العقايد موسوم ساختم. (نوشاهي، عارف) آغاز كتاب: حمد بي حد و ثناي بي عد خداوند جهان آراي دلگشاي را كه صوامع قدس ... اما بعد‌، پوشيده نماند كه مردمان از براي آن آفريده شده اند ... كه بنابراين فقير حقير خاكسار راه علما محسن بن مرتضي ... انجام كتاب: گر هست شراب خوردن آيين كسي معشوق به جام خوردن آيين من است رزقنا الله ذلك بمنه وجوده و كمال كرمه. [الذريعة 4/117؛ مرعشي 11/367 و 24/258 و 15/170و 26/134 و 29/173و 30/468 و 34/166 و 34/176 و 34/409؛ نسخه هاي فارسي منزوي 2/920؛ مجلس 25/2؛ مشارفارسي 1/869؛ فهرست سپهسالار 3/420؛ فهرست آستان قدس 4/47؛ مشار 405؛ ريحانة الأدب 4/376 و 4/369؛ سازمان مدارك فرهنگي 47؛ كتابخانه وزيري 1/173 و 5/1715؛ كتابخانه ملك 5/34؛ ملي 4/440 و 5/589؛ مدرسه فيضيه 2/131؛ منزوي 2/920؛ ادبيات تهران 3/13 و 34؛ مجلس سنا 1/235؛ عكسي مركز احياء 2/177 و3/340؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1383؛ دياني ص 83؛ مجلس شورا 13/213 و 15/343 و 17/295 و 25/2 و 22/241 و 36/389 و1/13/29؛ كتابخانه ملي تبريز 1/252؛ دانشگاه تهران 13/3339؛ افشين عاطفي ص 96؛ ريحانة الادب 4/369؛ فهرستهاي خودنوشت فيض كاشاني 155؛ آستانه قم ص 190؛ نسخه ها 2/920 «ترجمة العقايد الدينيه» : نشاني 5 نسخه: ذريعه 4/117 «ترجمة العقايد الدينيه في اصول ... » ؛ اعلام 2/1804 فيض؛ طبقات 11/491: ‌محسن فيض؛ فهرستواره 4/3169: نمايه؛ مرعشي 11/367 ش (5) 4367 «ترجمة العقايد» ؛ مشار، 1/1299 «ترجمة العقايد» : نشاني 1 چاپ، همانجا، 4/4564 «مجموعه» همراه 8 گفتار ديگر؛ دائرة المعارف اسلامي 1/71؛ اهدائي به آستان قدس ص 342 و 368؛ آستان قدس 26/152؛ نشريه 9/247 و 11/685؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/617 و 1/134؛ فهرستواره منزوي 9/210؛ كتابشناسي فيض كاشاني، ص162-164. ]

رساله مختصري است دربيان اعتقادات حقه شيعه با استفاده از آيات مبارکه قرآن کريم وروايات ائمه طاهرين عليهم السلام. اين رساله داراي هشت باب است چون ابواب بهشت: 1- وجود واجب 2- وحدانيت او 3- صفات او 4- پيامبري 5- امامت 6- معاد 7 - احوال محشر 8- بهشت ودوزخ، درسال 1043 به پايان رسانيده و چاپ شده است. «معصومه فرشچي» فصول و ابواب: داراي هشت در بمثابه درهاي بهشت بشرح آتي: در اول: در هستي حق جل جلاله؛ در دوم: در يگانگي حق جل جلاله؛ درسوم: درتنزيه حق جل جلاله از آنچه جلال او را نسزد، در چهارم: درنبوت؛ در پنجم: در وصايت امامت؛ در ششم: در زنده شدن بعد از موت؛ در هفتم: در احوال هول قيامت؛ در هشتم: در بهشت و دوزخ (مير ودود سيد يونسي) رساله اي مختصر در بيان عقايد شيعه كه در هشت باب تنظيم شده و در سال 1043 ق نگاشته شده است. 1- وجود واجب 2- وحدانيت او 3- صفات او 4- پيامبري 5- امامت 6- معاد 7- احوال محشر 8- بهشت و دوزخ «باريك بين، محمد كريم» رساله مختصري است در بيان اصول اعتقادات شيعه اماميه كه از آيات قرآن و سخنان ائمه عليهم السلام در آن استفاده شده است. مولف اين رساله را در سال1043ق. در هشت باب تدوين كرده است.: دراول- وجود واجب؛ در دوم: وحدانيت او؛ در سوم: صفات او؛ در چهارم: پيامبري؛ در پنجم: امامت؛ در ششم: معاد در هفتم: احوال محشر؛ در هشتم: بهشت و دوزخ در ديباچه گويد: « كلمه اي چند در بيان ترجمه اصول عقايد دينيه بر نهج اهل حق كه فرقه ناجيه اند به فارسي بنويسد ... و بترجمة العقايد موسوم ساختم. (نوشاهي، عارف) آغاز كتاب: حمد بي حد و ثناي بي عد خداوند جهان آراي دلگشاي را كه صوامع قدس ... اما بعد‌، پوشيده نماند كه مردمان از براي آن آفريده شده اند ... كه بنابراين فقير حقير خاكسار راه علما محسن بن مرتضي ... انجام كتاب: گر هست شراب خوردن آيين كسي معشوق به جام خوردن آيين من است رزقنا الله ذلك بمنه وجوده و كمال كرمه. [الذريعة 4/117؛ مرعشي 11/367 و 24/258 و 15/170و 26/134 و 29/173و 30/468 و 34/166 و 34/176 و 34/409؛ نسخه هاي فارسي منزوي 2/920؛ مجلس 25/2؛ مشارفارسي 1/869؛ فهرست سپهسالار 3/420؛ فهرست آستان قدس 4/47؛ مشار 405؛ ريحانة الأدب 4/376 و 4/369؛ سازمان مدارك فرهنگي 47؛ كتابخانه وزيري 1/173 و 5/1715؛ كتابخانه ملك 5/34؛ ملي 4/440 و 5/589؛ مدرسه فيضيه 2/131؛ منزوي 2/920؛ ادبيات تهران 3/13 و 34؛ مجلس سنا 1/235؛ عكسي مركز احياء 2/177 و3/340؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1383؛ دياني ص 83؛ مجلس شورا 13/213 و 15/343 و 17/295 و 25/2 و 22/241 و 36/389 و1/13/29؛ كتابخانه ملي تبريز 1/252؛ دانشگاه تهران 13/3339؛ افشين عاطفي ص 96؛ ريحانة الادب 4/369؛ فهرستهاي خودنوشت فيض كاشاني 155؛ آستانه قم ص 190؛ نسخه ها 2/920 «ترجمة العقايد الدينيه» : نشاني 5 نسخه: ذريعه 4/117 «ترجمة العقايد الدينيه في اصول ... » ؛ اعلام 2/1804 فيض؛ طبقات 11/491: ‌محسن فيض؛ فهرستواره 4/3169: نمايه؛ مرعشي 11/367 ش (5) 4367 «ترجمة العقايد» ؛ مشار، 1/1299 «ترجمة العقايد» : نشاني 1 چاپ، همانجا، 4/4564 «مجموعه» همراه 8 گفتار ديگر؛ دائرة المعارف اسلامي 1/71؛ اهدائي به آستان قدس ص 342 و 368؛ آستان قدس 26/152؛ نشريه 9/247 و 11/685؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/617 و 1/134؛ فهرستواره منزوي 9/210؛ كتابشناسي فيض كاشاني، ص162-164؛ محمد الرشتي ص29؛ فهرست نسخه هاي خطي 2/191؛ اهدائي رهبر4-1؛ گنجينه مفتي فارسي 54]

در هيچيك از منابع كتابي به اين نام به او نسبت نداده اند. [كتابخانه وزيري 3/1021؛ فهرستواره منزوي 9/100]

فيض كاشاني (م 1091) از مطالب اصولي و بسيار مهم فلسفي عين اليقين خود گزيده اي ساخته و آن را اصول المعارف نام داده و در ديباچه آن اغراض خود را از تأليف اين كتاب بيان داشته است. مؤلف دانشمند ذريعه نوشته اند: فيض در اين كتاب كوشيده است آراء حكيمان را با مفاد اخبار موافقت دهد. ولي اين گفته خالي از مسامحه نيست، زيرا بطوري كه فيض خود در ديباچه گويد: مقصود وي بطور كلي تطبيق آراء فلاسفه است با شرائع، و از كتاب عين اليقين اصولي را برگزيده است كه براي اين هدف سودمند باشد. اين كتاب شامل ده باب و هريك از بابها شامل چند اصل و چند فصل يا وصل است بدين گونه كه مطالب اصولي هر باب را زير عنوان «اصل» و مطالب متفرعه بر اصل ها را با عنوان «فصل» و «وصل» ياد كرده است، چنانكه در باب اول (وجود و عدم) نخست مباحث اصلي وجود و ماهيت مانند: وجود واجب الوجود و ممكن، هريك را با عنوان «اصل» و سپس مسائل فرعي همچون تشكيك و مانند آن را با عنوان «وصل» و «فصل» ياد كرده، بار ديگر قوس صعود و نزول را با عنوان «اصل» و سپس در ذيل عنوان يك «وصل» و يك «فصل» سخن از مراتب سلسله وجود گفته، آنگاه در يك «اصل» درباره عدم (مقابل وجود) سخن گفته و باب نخستين را پايان بخشيده است. وي خود در ديباچه، روش خود را در تأليف بدرستي روشن نكرده و به اشارتي اكتفا كرده است. اينك فهرست بابها را از آن روي كه جالب و نشان دهنده سبك تأليف است در اينجا به اجمال مي آوريم: الباب الاول: في الوجود و العدم و فيه معرفة الذات. الباب الثاني: في العلم و الجهل و ما في معنا هما و فيه معرفة الصفات. الباب الثالث: في الغني و الفقر و فيه معرفة الاسماء. الباب الرابع: في الماهيات و تعيناتها و فيه معرفة ما سوي الله. الباب الخامس: في المسبب و السبب و فيه معرفة الغايات. الباب السادس: في الطبايع و تجدد ارواحها و فيه معرفة حدوث العالم. الباب السابع: في الحركة و الزمان و المكان و ما يتبعهما و فيه معرفة الازل و الابد و ان الله سبحانه منزه عن الحركة و الزمان و المكان و كذا العالم من حيث المجموع. الباب الثامن: في السماوات و الارض و ما بينهما و فيه معرفة النفوس و العقول و القوي و الملائكة و الجنة و الشياطين. الباب التاسع: في الخير و الشر و اللذة و الالم. و فيه معرفة الثواب و العقاب و الجنة و النار. الباب العاشر: في اصول النشآت و حقايق الموجودات و ارواحها و صورها و قوالبها و فيه معرفة تأويل المتشابه و تعبير الاحلام. «عبدالحسين حائري» اين كتاب در 1089 پايان پذيرفته است اين كتاب تلخيص و گزيده اي از كتاب «عين اليقين» خود فيض است و در ده باب تنظيم شده و در مباحث كتاب بين گفته هاي فلاسفه و اخبار و رويات وارده مرتبطه را جمع مي نمايد در سال 1089 پايان پذيرفته است كتاب ديگري فيض به نام اصول المعارف الدينية در توحيد و نبوت و معاد تاليف كرده كه غير اين كتاب است. «باريك بين، ‌محمد كريم» آغاز كتاب: نحمدالله علي حسن توفيقه و نسأله هداية طريقه و الهام الحق بتحقيقه ... . اما بعد فيقول ... هذه رموز ربانية انجام كتاب: و قوله و ننشئكم فيما لا تعلمون، تم اصول المعارف يوم الاحد و صار هذا الكلام تاريخ تمام الاتمام و كان في سادس شهر جمادي الاولي من ذلك العام [مكتبة اميرالمؤمنين 4/331؛ نشريه 11/726؛ دانشگاه تهران 20/192؛ رايانه آستان قدس]

اگر چه نام اين كتاب در فهارس حاضر، بويژه در فهرست مصنفات مؤلف - رضوان الله عليه - اصول العقائد الدينية آمده؛ لكن ما به دليل اعتبار نسخه حاضر كه بدست مؤلف رسيده و رساله اول آن بر مؤلف قرائت شده و به دستخط او مزين شده است، به نام كتاب كه اصول المعارف الدينية آمده، تغييري نداديم. علاوه بر آغاز كتاب، نام آن در پايان نيز تكرار شده و تاريخ تأليف آن (1054ق) قرار گرفته (به انجام نسخه توجه كنيد). (سيد محمود مرعشي) فيض اصول دين را باكلامي استادانه با استفاده از دلائل عقلي وگفته هاي ائمه معصومين (ع) بيان مي كند وي اين رساله موجز و مختصر را در ضمن سه باب به سال 1036 در هشتصد بيت نگاشته است. ابواب ان عبارتند از: باب الاول في التوحيد؛ باب الثاني في النبوة و علل الشرايع و الامامة؛ باب الثالث: في المعاد و اصناف اللذات و الآلام و اصحابهما. (كتابشناسي فيض) آغاز كتاب: الحمد لله الذي دل علي ذاته بذاته و علي رسله بايآته انجام كتاب: و يغفر مادون ذلك لمن يشاء هذا آخر الكلام في اصول العقائد الدينية [الذريعة 2/198 رقم 760؛ فهرست مرعشي 22/311 و 29/302؛ الهيات مشهد 1/273؛ کتاب شناسي آثار فيض 138؛ ريحانة الأدب 4/375؛ كتابخانه ملي 11/473؛ كتابخانه ملك 5/377؛ التراث العربي 1/264؛ فهرست هاي خودنوشت فيض کاشاني 139؛ الذريعة 2/212و211 و 2/425 و 15/326 و 21/187و 23/297؛ كشف الحجب: 531؛ مجلس ش 648 ف 2/413؛ فهرست سپهسالار 3/155؛ ‌الهيات مشهد 3/1334؛ مرعشي 2/81 و 34/201 و 34/387؛ كتابخانه مجلس شورا 2/413 و 5/54-57 و 9/694 و 12/87 و 13/84؛ عكسي مركز احياء ميراث اسلامي 3/99؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1597؛ دانشگاه تهران 8/484 و 12/2870؛ جعفريه زهان ص 119؛ موسسه آية الله بروجردي 2/299؛ ريحانة الادب 4/369؛ فهرست هاي خودنوشت فيض 139 و 248؛ معادن الحكمة، چاپ جامعه مدرسين قم 1/16؛ كتابخانه ملك 5/231؛ الذريعة 21/187؛ نشريه 5/221 و 9/220؛ تراثنا س13ش/1 131؛ مجلس شورا 32/311]

مفاهیم مسیح و مسیح شناسی در الهیات مسیحی و اسلامی دارای محوریتی هستند که چگونگی تفسیر آنها، بر دیگر ارکان الهیات نیز اثر می­گذارد. این تحقیق که با روش توصیفی-مقایسه­ای به انجام رسیده، می­کوشد تا نظرات اوریگنس اسکندرانی و فیض کاشانی را در این خصوص بیان نماید. از یافته­ها نمایان است که ایشان براساس زمینه­های فلسفی خویش، در پی تجهیز الهیات به عقلانیت بودند و برمبنای بسترهای عرفانی، به نظامی از مراتب تجلیات الوهی اعتقاد داشتند. اوریگنس اسکندرانی و فیض کاشانی هر دو مفسر کتب مقدس بودند و همانندی­ تفاسیر ایشان بیانگر آن است که فهم عرفانی شیعه از جایگاه عیسی مسیح که بر مبنای روایات معصومین علیهم السلام قرار دارد، با گونه­ای از «مسیح­شناسی» که در فضای فکریِ پیش از شوراها در تاریخ مسیحیت وجود داشته، همخوانی دارد.

بی شک یکی از جلوه های عظمت قرآن کریم، گزینش اعجاب آور و هدفمند هر یک از واژگان این کتاب در مرحله اول و چینش هنرمندانه و بی بدیل آنها در کنار یکدیگر، برای تجلی آیات الهی است. یکی از واژگان پرکاربرد و دارای گستره معنایی فراوان قرآن کریم سلام است که در حدود (40) آیه به کار رفته و همخانواده های آن در (73) آیه نمود یافته است. با توجه به تنوع معانی سلام و فراوانی کاربرد آن در قرآن کریم، در این مقاله ضمن تحلیل محتوایی هر یک از سلامهای به کار رفته در قرآن کریم، درباره مشتقات این واژه آسمانی و ارتباط آن با برخی واژه ها نظیر تحیت و امنیت اشاره خواهد شد. در پایان نیز جداولی در زمینه سلام فرستندگان و سلام گیرندگان در قرآن ارایه می شود.